Ο «Κήπος των Επίγειων Απολαύσεων» του Ιερώνυμου Μπος, το πιο γνωστό και φιλόδοξο έργο του ολλανδού ζωγράφου, τουλάχιστον από αυτά που διασώζονται, χρονολογείται ανάμεσα στο 1490 και το 1511. Είναι ένα τρίπτυχο ζωγραφισμένο με λάδι σε ξύλο βαλανιδιάς, που αποτελείται από ένα τετράγωνο κεντρικό πάνελ πλαισιωμένο από δύο παραλληλόγραμμα πάνελ, τα οποία κλείνουν πάνω στο κεντρικό, σαν παντζούρια, και στην πίσω όψη τους φέρουν ένα «γκριζάιγ» της Γης (τρισδιάστατη εικόνα με grisaille, μονοχρωματική τεχνοτροπία με γκριζοπράσινες αποχρώσεις) που δείχνει τον Κόσμο σύμφωνα με τη βιβλική αφήγηση της Δημιουργίας του, πιθανόν κατά την Τρίτη Ημέρα, μετά την εμφάνιση των φυτών αλλά πριν από την εμφάνιση ζώων και ανθρώπου.
Στο αριστερό πάνελ ο Θεός παρουσιάζει την Εύα στον Αδάμ με φόντο τον Παράδεισο, το κεντρικό πάνελ είναι ένα πανόραμα μορφών σε κοινωνικές δραστηριότητες, φανταστικών ζώων, τεράστιων φρούτων και υβριδικών πέτρινων σχηματισμών, ενώ το δεξιό πάνελ απεικονίζει την Κόλαση και τα βασανιστήρια των κολασμένων.
Ωστόσο, παρά τις καταπράσινες και λάγνες απεικονίσεις του Παραδείσου πριν από την πτώση του Αδάμ και της Εύας και τους μυριάδες πειρασμούς της σάρκας, το πιο συγκλονιστικό μέρος του «Κήπου των Επίγειων Απολαύσεων» φαίνεται ότι είναι το τελευταίο πάνελ του διάσημου τρίπτυχου, στο οποίο το τίμημα της απόλαυσης πληρώνεται, βασανιστικά και εφευρετικά, σε όλη την αιωνιότητα.
Οπως αναφέρει δημοσίευμα του Guardian, σύμφωνα με μια νέα έρευνα που ανατέθηκε από το Μουσείο Πράδο της Μαδρίτης, όπου εκτίθεται το αριστούργημα του Μπος, τα μάτια των επισκεπτών έλκονται περισσότερο από το πάνελ της Κόλασης και τις τιμωρίες της αμαρτωλής σάρκας.
Ερευνητές από το πανεπιστήμιο Μιγκέλ Χερνάντεζ του Ελτσε χρησιμοποίησαν τη μέθοδο eye-tracking για να παρακολουθήσουν τις κινήσεις των ματιών 52 ατόμων ενώ παρατηρούσαν τον πίνακα φορώντας ειδικά γυαλιά, και κατόπιν μίλησαν μαζί τους. Η ερευνητική ομάδα διαπίστωσε ότι οι επισκέπτες ξόδεψαν κατά μέσο όρο 16 δευτερόλεπτα ανά τετραγωνικό μέτρο μελετώντας το αριστερό πάνελ, το οποίο δείχνει τον Κήπο της Εδέμ, 26 δευτερόλεπτα ανά τετραγωνικό μέτρο μελετώντας τον ομώνυμο κεντρικό Κήπο και 33,2 δευτερόλεπτα ανά τετραγωνικό μέτρο μελετώντας τον πίνακα της Κόλασης.
Εκτός από τη μέτρηση του χρόνου μελέτης –ο μέσος επισκέπτης αφιέρωσε περισσότερα από 4 λεπτά για να αναλογιστεί το τρίπτυχο του Μπος–, οι ερευνητές παρακολουθούσαν τις κόρες των ματιών των επισκεπτών με τη βοήθεια της τεχνολογίας, μετρώντας τη συναισθηματική τους ανταπόκριση στο έργο, με αποτέλεσμα τη δημιουργία ενός χάρτη θερμογραφικής ανάλυσης με τις οπτικά πιο διεγερτικές περιοχές της εικόνας, αναφέρει στον Guardian ο Σαμ Τζόουνς, ανταποκριτής της βρετανικής εφημερίδας στη Μαδρίτη.
Οι ερευνητές ανακάλυψαν ότι οι κόρες των ματιών των γυναικών μεγάλωναν από 5,2 χιλιοστά όταν στοχάζονταν το πάνελ της Εδέμ, σε 5,4 χιλιοστά όταν παρατηρούσαν το πάνελ των Απολαύσεων και σε 5,8 χιλιοστά όταν κοιτούσαν το πάνελ της Κόλασης. Οι κόρες των ανδρών, αντίθετα, ήταν πιο διεσταλμένες (8,6 mm) όταν έβλεπαν το πάνελ των Απολαύσεων, ακολουθούμενες από το πάνελ της Κόλασης (6,8 mm) και το πάνελ της Εδέμ (6,4 mm).
Ο Ιερώνυμος Μπος ζωγράφισε το θεωρούμενο αριστούργημα της καριέρας του όταν ήταν μεταξύ 40 και 60 ετών. Ο «Κήπος των Επίγειων Απολαύσεων» ήταν τμήμα της διακόσμησης στο ανάκτορο των κομήτων του Νασάου στις Βρυξέλλες. Το 1568, το έργο κατασχέθηκε από τον Φερνάντο Αλβαρεθ ντε Τολέδο, τρίτο Δούκα της Αλμπα, και μεταφέρθηκε στην Ισπανία, όπου έγινε περιουσιακό στοιχείο κάποιου δον Φερνάντο, νόθου γιου του δούκα, κληρονόμου του και ισπανού διοικητή στις Κάτω Χώρες.
Το 1591, ο Φίλιππος Β’ της Ισπανίας αγόρασε τον πίνακα σε πλειστηριασμό και δύο χρόνια αργότερα τον δώρισε στο Ελ Εσκοριάλ, το απέραντο και λιτό βασιλικό ανάκτορο και μοναστήρι, όπου παρέμεινε για 340 χρόνια, μέχρι το 1933, όταν και μεταφέρθηκε στο Πράδο.
Σε ανακοίνωσή του το Πράδο σημειώνει ότι το πέρασμα των αιώνων έκανε πολύ λίγα για να μειώσει τη δύναμη του συναρπαστικού και ταυτόχρονα συνταρακτικού έργου του Μπος: «Μια από τις πιο πρόσφατες θεωρίες είναι ότι το τρίπτυχο προοριζόταν να είναι αντικείμενο συζήτησης. Φαίνεται ότι ακόμη και στο παλάτι των Νασάου, στις Βρυξέλλες, οι ιδιοκτήτες του το έδειχναν στην ελίτ της εποχής και μετά μιλούσαν για αυτό. Το ίδιο συμβαίνει σε καθημερινή βάση στην αίθουσα του Πράδο, όπου εκτίθεται, μια αίθουσα που υπερηφανεύεται για τα μεγαλύτερα νούμερα όσον αφορά τους επισκέπτες του μουσείου και τις ώρες επισκέψεων».
Το έργο ανέκαθεν συγκινούσε και ενέπνεε άλλους καλλιτέχνες, και εξακολουθεί να το κάνει. Πριν από δύο χρόνια παρουσιάστηκε στην ισπανική πρωτεύουσα μια έκθεση με την άποψη του 21ου αιώνα για το όραμα του Μπος. Είχε τίτλο «The Garden of Earthly Delights, through the artworks of Colección SOLO» και συμμετείχαν 15 διεθνείς καλλιτέχνες, οι οποίοι χρησιμοποίησαν ηχητική τέχνη, γλυπτική, ζωγραφική, βίντεο, εγκαταστάσεις, gif και ψηφιακά κινούμενα σχέδια για να επαναλάβουν τον Κήπο του Μπος και να του δώσουν τις δικές τους ερμηνείες.
Σε εκείνη την έκθεση ο Αδάμ παρουσιάστηκε σαν πολυάσχολο ρομπότ που εξετάζει προσεκτικά τους κώδικες της Δημιουργίας, σαν αμαρτωλός των μέσων κοινωνικής δικτύωσης που μαστιγώνεται αιώνια με ένα hashtag και σαν Εξολοθρευτής σε σάιμποργκ καταδίωξη μέσα από ένα κολαστήριο.