Η ακαταμάχητη γοητεία της θάλασσας ίσως γίνεται ακόμη μεγαλύτερη όταν πατήσει κάποιος σε ένα πλοίο που δημιούργησε τον δικό του θρύλο στην εξερεύνηση των ωκεανών ή στους αγώνες ενός έθνους.
Οι δεκαετίες –αιώνες μάλλον– που έχουν περάσει από τότε που έπεσαν για πρώτη φορά στο νερό τα ιστορικά σκάφη, οι καταστροφές που βίωσαν ή και απέφυγαν, η φύση που «τρώει» τα ξύλα και τα σίδερα έχουν αφήσει το σημάδι τους σε πολλά από αυτά. Αυτό όμως προσθέτει στον μύθο – είναι η ακαταμάχητη γοητεία της πατίνας που αφήνει η Ιστορία σε ότι αγγίξει.
Παροπλισμένα σήμερα, δίνουν σε όσους τα επισκέπτονται την ευκαιρία, όπως γράφει ο Telegraph, να ρίξουν μια ματιά στο παρελθόν. Είναι ένα μάθημα για κάθε γενιά, μια συναρπαστική, από κάθε άποψη, επίσκεψη.
«HMS Victory» – Πόρτσμουθ
Ενα από τα παλαιότερα διατηρημένα πολεμικά πλοία στον κόσμο βρίσκεται σήμερα στο Πόρτσμουθ, στη Βρετανία. Το «Victory» είχε μακρά –και όπως λέει το όνομά του– νικηφόρα πολεμική ιστορία, που το έφερε, μεταξύ άλλων, επικεφαλής του αγγλικού στόλου στη ναυμαχία του Τραφάλγκαρ το 1805, όταν ο ναύαρχος Οράτιος Νέλσον συνέτριψε τη γαλλο-ισπανική αρμάδα, χάνοντας όμως ο ίδιος τη ζωή του. Εδώ και ένα αιώνα βρίσκεται στο λιμάνι όπου είναι η ιστορική έδρα του βρετανικού στόλου.
«Mary Rose» – Πόρτσμουθ
Στο Πόρτσμουθ μπορεί κανείς να δει και το «Mary Rose», το μοναδικό του είδους του που διατηρείται ως σήμερα. Αν και αναφέρεται σαν πλοίο που βυθίστηκε στο παρθενικό ταξίδι του, αυτό δεν ισχύει. Χάθηκε το 1545 κάτω από αδιευκρίνιστες συνθήκες και ανασύρθηκε από τον βυθό έπειτα από τέσσερις αιώνες, το 1982. Στο μουσείο εκτίθενται και ευρήματα από το ναυάγιο, δίνοντας μια μοναδική εικόνα για το ναυτικό της εποχής των Τυδώρ.
«USS Midway» – Σαν Ντιέγκο
Σε έναν άλλο ωκεανό και από έναν άλλο αιώνα είναι το αεροπλανοφόρο «Midway» που εκτίθεται στο Σαν Ντιέγκο της Καλιφόρνιας. Υπηρετούσε στο αμερικανικό Πολεμικό Ναυτικό για 47 χρόνια, από το Βιετνάμ έως τον Πόλεμο του Κόλπου το 1991. Στο παροπλισμένο σκάφος υπάρχουν δεκάδες εκθέματα, καθώς και περισσότερα από 30 αεροσκάφη και ελικόπτερα, ενώ προσφέρονται δραστηριότητες για όλες τις ηλικίες, από ξεναγήσεις μέχρι εξομοιωτές πτήσης. Για όσους είναι περισσότερο παραδοσιακοί, στην ίδια πόλη εκτίθεται το «Surprise», ένα πλοίο του 18ου αιώνα, πάνω στο οποίο γυρίστηκε η ταινία «Master and Commander».
«RRS Discovery» – Νταντί, Σκωτία
Το 1901, η εποχή των μεγάλων ανακαλύψεων και των θαλασσοπόρων είχε τελειώσει προ πολλού. Απέμενε όμως η πιο δύσκολη ήπειρος, η Ανταρκτική. Το «Discovery», που σήμερα βρίσκεται στο Νταντί της Σκωτίας, ήταν το πρώτο σκάφος που κατασκευάστηκε ειδικά για επιστημονική έρευνα. Εκείνη τη χρονιά απέπλευσε για τις νότιες θάλασσες με προμήθειες για τρία χρόνια και πολλούς εξερευνητές – μεταξύ τους τον Ρόμπερτ Σκοτ και τον Ερνεστ Σάκλετον. Δεν έφτασαν στον Νότιο Πόλο, αλλά είχαν την ευκαιρία να σχηματίσουν μια πρώτη εικόνα τού τι τους περιμένει στην Ανταρκτική.
«Θ/Κ Γεώργιος Αβέρωφ» – Φάληρο, Ελλάδα
Το πλοίο που μετέτρεψε την Ελλάδα σε ανίκητη ναυτική δύναμη τον 20ό αιώνα ναυπηγήθηκε στο Λιβόρνο, είναι θωρακισμένο καταδρομικό, κλάσης «Πίζα», ακριβές αντίγραφο του ομώνυμου σκάφους που είχε ναυπηγηθεί για την Ιταλία από το ίδιο ναυπηγείο, το 1907, σε σχέδια του Τζουζέπε Ορλάντο. Η ελληνική κυβέρνηση κατέβαλε 23,65 εκατομμύρια δραχμές για να το αποκτήσει (σχεδόν το 1/3 από αυτά, 8 εκατ. δρχ, ήταν η δωρεά του εθνικού ευεργέτη Γεωργίου Αβέρωφ για το Ταμείο του Εθνικού Στόλου) πιάνοντας στον ύπνο τους Οθωμανούς που δεν πίστευαν ότι μπορούσε η πάμφτωχη Ελλάδα να το αποκτήσει. Λέγεται μάλιστα ότι έκαναν αυξημένη αντιπροσφορά την τελευταία στιγμή αλλά ήταν ήδη αργά διότι το αντίτιμο είχε καταβληθεί…
Οι εργασίες ναυπήγησης άρχισαν το 1908, ολοκληρώθηκαν δύο χρόνια αργότερα και τελικά το 1911, έπειτα από δοκιμαστικούς πλόες και επιθεωρήσεις, εντάχθηκε στο Βασιλικό Ναυτικό. Μάλιστα, πριν έρθει στην Ελλάδα ταξίδεψε στη Βρετανία, για να εφοδιαστεί με πυρομαχικά και να συμμετάσχει στους εορτασμούς για τη στέψη του Γεωργίου Ε’. Εκεί, κάποια κρούσματα απειθαρχίας που σημειώθηκαν προκάλεσαν την αντικατάσταση του κυβερνήτη Ιωάννη Δαμιανού από τον Παύλο Κουντουριώτη ο οποίος κατέπλευσε με το πλοίο στο Φάληρο την 1η Σεπτεμβρίου του ίδιου έτους. Ισως κι ο ίδιος τότε δεν φανταζόταν ότι ένα χρόνο αργότερα το πλοίο του, το πιο ισχυρό πολεμικό της ανατολικής Μεσογείου θα σαλπάριζε με προορισμό τη δόξα.
Ο θρύλος του «μπάρμπα-Γιώργη»
Στους Βαλκανικούς Πολέμους το «Γ. Αβέρωφ» ήταν που έκρινε ολοκληρωτικά τον νικητή στη θάλασσα καθώς συχνά πολεμούσε μόνο του εναντίον ολόκληρου του τουρκικού στόλου εκμεταλλευόμενο την μεγάλη του ταχύτητα και το μεγαλύτερο βεληνεκές των πυροβόλων του. Στις Ναυμαχίες της Ελλης και της Λήμνου χτίστηκε ο θρύλος του «τυχερού μπάρμπα-Γιώργη».
Στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο η δράση του ήταν ελάχιστη, καθώς ο τουρκικός στόλος δεν τόλμησε να βγει στο Αιγαίο, ωστόσο η ελληνική ναυαρχίδα κατέπλευσε στην Κωνσταντινούπολη μαζί με τον Συμμαχικό στόλο. Για τους Ρωμιούς της Πόλης ήταν ένα γεγονός ασύλληπτο και έσπευσαν στα παράλια του Βοσπόρου και σε πλεούμενα για να υποδεχτούν το «Σεϊτάν Βαπόρ» όπως το αποκαλούσαν οι Οθωμανοί.
Το ξέσπασμα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου βρήκε τον «Γ. Αβέρωφ» σε προχωρημένη – επιχειρησιακά – ηλικία και η αρχική σκέψη ήταν να βυθιστεί προκειμένου να μην πέσει στα γερμανικά χέρια, το πλήρωμα όμως στασίασε και οδήγησε το γέρικο σκαρί στην Αλεξάνδρεια. Εκεί εντάχθηκε στον Συμμαχικό Στόλο και ανέλαβε δράση στον Ινδικό Ωκεανό. Για τις υπηρεσίες του απέκτησε τον τίτλο «Ξίφος της Μεσογείου» από το Γενικό Συμμαχικό Αρχηγείο.
Με το τέλος του Πολέμου η ιστορική ναυαρχίδα του στόλου μετέφερε την ελληνική κυβέρνηση πίσω στην ελεύθερη Ελλάδα. Το ημερολόγιο έγραφε 17 Οκτωβρίου 1944 και στην γέφυρα έκανε κουμάντο ο πλοίαρχος Σπυρίδων Μάτεσης. Ο τελευταίος κυβερνήτης του «Θ/Κ Γεώργιος Αβέρωφ». Η τελευταία αποστολή.
Το σκαρί έμεινε δεμένο στον Πόρο από το 1952 μέχρι το 1984 οπότε μετετράπη σε πλωτό μουσείο και έριξε κάβους στο Φάληρο, εκεί που είχε δέσει και στο πρώτο του ταξίδι. Περήφανο κι αήττητο…
«Vasa» – Στοκχόλμη
Ενα μοιραίο –ή απλώς εξαιρετικά άτυχο– πλοίο εκτίθεται στη Στοκχόλμη. Το «Vasa», όταν χτίστηκε το 1628, ήταν ένα από τα πιο ισχυρά πολεμικά πλοία της εποχής του και ίσως το πιο όμορφο. Bυθίστηκε σε απόσταση μικρότερη του ενός μιλίου από το λιμάνι στο παρθενικό ταξίδι του, εξαιτίας μιας δυνατής ριπής ανέμου. Εντοπίστηκε ξανά και ανασύρθηκε από τον βυθό σε άριστη κατάσταση μόλις το 1961 και έκτοτε είναι ένα από τα πιο δημοφιλή μουσεία στη Σουηδία.
HMB Endeavour – Σίδνεϊ, Αυστραλία
Το ομοίωμα του «Endeavour» που εκτίθεται στο Σίδνεϊ της Αυστραλίας είναι ένα από τα πιο ακριβή ομοιώματα που έχουν κατασκευαστεί, ένα παράθυρο στον 18ο αιώνα και τον μεγάλο βρετανό εξερευνητή Κουκ. Κάποιοι τυχεροί επισκέπτες μπορούν να σαλπάρουν από το λιμάνι του Σίδνεϊ για ένα μικρό ταξίδι.
«Scapa Flow» – Νησιά Ορκνεϊ
Τα νησιά Ορκνεϊ είναι παράδεισος για τους δύτες που θέλουν να περιδιαβούν μέσα στα ναυάγια των γερμανικών πολεμικών πλοίων που βυθίστηκαν σκόπιμα μετά το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Μέρος του στόλου της ηττημένης Γερμανίας οδηγήθηκε στον όρμο Σκάπα Φλόου, σύμφωνα με τους όρους της ανακωχής. Φοβούμενος ότι οι Βρετανοί θα αρπάξουν τα πλοία πριν τελειώσουν οι διαπραγματεύσεις, ο γερμανός ναύαρχος Φον Ρόιτερ αποφάσισε να τον βυθίσει ο ίδιος. Εκτοτε κάποια πλοία ανελκύστηκαν και πουλήθηκαν για παλιοσίδερα, επτά όμως είναι ακόμη στον βυθό και περιμένουν αρχάριους και έμπειρους δύτες.
«USS Constitution» – Τσαρλστάουν, Μασαχουσέτη
Το αμερικανικό Πολεμικό Ναυτικό ακόμη διατηρεί στο νηολόγιό του το «Constitution» που ναυπηγήθηκε το 1794. Σήμερα είναι το παλαιότερο εν ενεργεία πολεμικό πλοίο στον κόσμο. Εγραψε τη δική του ιστορία το 1812 όταν αποδείχτηκε ότι τα βρετανικά πλοία δεν μπορούσαν να εμβολίσουν το σκαρί από ξύλο βελανιδιάς που έχει πάχος σχεδόν μισό μέτρο!
«Mikasa» – Γιοκοσούκα, Ιαπωνία
Το «Mikasa» που εκτίθεται στη Γιοκοσούκα της Ιαπωνίας είναι το μοναδικό σωζόμενο μεγάλο πλοίο προγενέστερο της κλάσης Ντρέντνοτ (Dreadnought). Χτίστηκε το 1899 και ήταν η ναυαρχίδα του ιαπωνικού στόλου που κέρδισε τους Ρώσους στην Τσουσίμα το 1905. Επικεφαλής ο «Νέλσονας της Ανατολής», ναύαρχος Τόγκο Χεϊχατσίρο.
«Cruiser Aurora» – Αγία Πετρούπολη
Στην Αγία Πετρούπολη, εκτίθεται άλλος ένας «βετεράνος» των αρχών του 20ού αιώνα. Το καταδρομικό «Αβρόρα» είχε πάρει και αυτό μέρος στη ναυμαχία της Τσουσίμα, ενώ ήταν το βασικό εκπαιδευτικό πλοίο του ρωσικού στόλου της Βαλτικής. Το 1917 μια δική του κανονιά έδωσε το σύνθημα για την κατάληψη των Χειμερινών Ανακτόρων. Ηταν το ξεκίνημα της Οκτωβριανής Επανάστασης η οποία σημάδεψε τον πλανήτη για επτά δεκαετίες…
