Θα ξεκινήσω υγειονομικά. «Η επιστροφή στην κανονικότητα, ό,τι και εάν σημαίνει αυτό και όχι η εξαφάνιση της επιδημίας, όπως θέλουν να ελπίζουν κάποιοι, θα γίνει με τον έλεγχο της επιδημίας». Αυτά ήταν τα λόγια του καθηγητή Σωτήρη Τσιόδρα το βράδυ της Τρίτης, 6 Απριλίου, στην εκδήλωση της Ακαδημίας Αθηνών.
Ο κορονοϊός «είναι εδώ για να μείνει» τουλάχιστον με τα μέχρι τώρα δεδομένα, είπε. Το μέλλον της πανδημίας εξαρτάται από πολλούς αγνώστους. Το πρόγραμμα εμβολιασμού δίνει μια ορατή διέξοδο. Μαζί με την επιδημιολογική επιτήρηση.
Αυτά αφορούν στο παρόν. Δηλαδή στο 2021. Η «επιστροφή στην κανονικότητα» είναι μια φράση που υπάρχει στα χείλη μας από την αρχή της πανδημίας. Το πότε και το πώς, διαφοροποιούνται διαρκώς. Σε ατομικό, κοινωνικό, οικονομικό, πολιτικό επίπεδο.
Θα συνεχίσω οικονομικά. «Το τέλος της πανδημίας θα διαμορφώσει μια νέα οικονομική και κοινωνική πραγματικότητα», είπε ο Διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος Γιάννης Στουρνάρας στην 88η Ετήσια Τακτική Γενική Συνέλευση των Μετόχων.
Ο ίδιος επισήμανε μεταξύ άλλων την ανάγκη για άμεση αντιμετώπιση των συνεπειών της κλιματικής αλλαγής, τη θωράκιση των συστημάτων δημόσιας υγείας και τη διαχείριση των κινδύνων που συνδέονται με την αυξανόμενη συχνότητα ακραίων καιρικών φαινομένων, αλλά και τον κίνδυνο κατάργησης πολλών θέσεων εργασίας, ιδιαίτερα χαμηλής εξειδίκευσης.
«Με δεδομένες αυτές τις νέες τάσεις», συνέχισε ο κ. Στουρνάρας, αναφερόμενος στην αυξημένη διείσδυση των νέων τεχνολογιών και την ηλεκτρονική παγκοσμιοποίηση, «οι επιχειρήσεις όλων των κλάδων χρειάζεται επειγόντως να προσαρμοστούν στα νέα είδη της ζήτησης και στους νέους τρόπους λειτουργίας και άσκησης της επιχειρηματικής δραστηριότητας».
Η «επιστροφή στην κανονικότητα» αποτελεί και το κομβικό σημείο για τα ταξίδια, τις μετακινήσεις, τις δραστηριότητες των διακοπών.
Ποια είναι αυτή η κανονικότητα; Ακόμα αναζητείται. Οι «παίκτες» που τη διατηρούσαν σήμερα είναι κλονισμένοι. Οπως όλο το οικοδόμημα: αεροπορικές, Tour Operators, ταξιδιωτικά γραφεία, ξενοδοχειακοί όμιλοι, μικρές μονάδες, επιχειρήσεις εστίασης και ψυχαγωγίας.
Αλλάζει η σιγουριά που υπήρχε τα προηγούμενα χρόνια με τους ταξιδιωτικούς οργανισμούς. Το «κανάλι» της τροφοδοσίας.
«Δεν είχαμε σιγουριά για τίποτα. Ηταν μια πεπατημένη», λέει ο καθηγητής Δημήτρης Μπούχαλης, επικεφαλής του Διεθνούς Κέντρου Ερευνας Τουρισμού και Φιλοξενίας στο Πανεπιστήμιο Bournemouth της Μεγάλης Βρετανίας. «Διαρκούσε εφόσον οι συνθήκες που επικρατούσαν το ευνοούσαν και όταν είχες υποτελειακή σχέση με αυτούς που το έκαναν. Εφόσον εξυπηρετούσες τα συμφέροντά τους».
Τώρα «επικρατεί τεράστια θολούρα». Το καλό είναι ότι «όλοι κατάλαβαν πόσο σημαντικός είναι ο τουρισμός». Ταυτόχρονα «υπάρχει και μια ψηφιακή επανάσταση. Και όποιος περνά την “πόρτα” της, έχει καινούρια εργαλεία» στην φαρέτρα της προσφοράς.
Στα «κανάλια» της προσφοράς ή των πωλήσεων διαμορφώνονται δύο αντικρουόμενες τάσεις στην Ευρώπη. «Είναι οι πελάτες που επιστρέφουν στους Tour Operators και εκείνοι που ψάχνουν μόνοι τους», εξηγεί.
Επίσης, οι Tour Operators προσφέρουν «αερογέφυρα» (airlift) σε περιοχές που δεν υπάρχουν άλλες μεταφορικές ικανότητες. Πλέον όμως, δεν υπάρχουν διαχωρισμοί στις προγραμματισμένες πτήσεις, στις no frills (χωρίς υπηρεσίες) και στις chartered (ναυλωμένες), σχολιάζει. Οι αερομεταφορές διαμορφώνουν το πρόγραμμα και ακολουθούν τη ζήτηση. «Ολο αυτό έχει θολώσει».
Και η διανομή γίνεται πιο πολύπλοκη από ένα ολοκληρωμένο κάθετο «κανάλι». Μιλάμε πια και για δυναμικά πακέτα από τον ταξιδιώτη ή Tour Operator.
«Φέτος έχει διαταραχθεί όλος ο κύκλος», λέει ο κ. Μπούχαλης. Πολλοί Tour Operators έχουν μειώσει τη δραστηριότητά τους. «Το χειρότερο που τους έχει συμβεί είναι ότι έχει διαταραχθεί η ρευστότητά τους» και αυτό αλλάζει την «αλυσίδα» με τις προκαταβολές στα ξενοδοχεία. Την Παρασκευή, 9 Απριλίου, η TUI χρειάστηκε για μια ακόμη φορά από το ξέσπασμα της πανδημίας να ενισχύσει τη ρευστότητά της και συγκέντρωσε 400 εκατομμύρια ευρώ μέσω της έκδοσης ομολόγου.
«Ολη η αξιακή αλυσίδα έχει σπάσει και πρέπει να ξαναφτιαχτεί. Η επόμενη μέρα θα είναι πιο δυναμική. Θα υπάρχουν πολλά κανάλια διανομής και θα πρέπει να τα υπηρετεί κανείς με σύνεση».
Ολα καταλήγουν στην «αερογέφυρα» (airlift). «Κανένας δεν κλείνει πρώτα το ξενοδοχείο», υπογραμμίζει ο κ. Μπούχαλης. «Η πρώτη “δέσμευση” για τις διακοπές είναι το αεροπορικό (μεταφορικό) μέσο».
Αυτό που θα γίνει φέτος είναι ότι όλοι έχουν αεροπλάνα που πρέπει να τα κινήσουν. Εν τω μεταξύ, «σπάει» το μονοπώλιο των Tour Operators. Η αεροπορική Jet2 πήρε τα slots μετά τη χρεοκοπία του ταξιδιωτικού οργανισμού Thomas Cook. Και οι αεροπορικές εταιρίες γίνονται Tour Operators. Αλλωστε, το πιο σημαντικό πράγμα που είχαν οι Tour Operators «ήταν απευθείας πτήσεις σε προσιτές τιμές».
Και τι κάνει ο προορισμός; Καταρχάς φροντίζει να είναι «πράσινος», να έχει καλά επιδημιολογικά στοιχεία. «Να έχει εμβολιάσει τον κόσμο και να έχει υγειονομικές δομές». Και πρέπει να είναι ευέλικτος να συνεργαστεί με όλες τις αεροπορικές. Στη συνέχεια «ο κόσμος χρειάζεται διαβεβαίωση και επικοινωνιακή στρατηγική», καταλήγει.
«Δεν υπάρχει πια περιθώριο για αυτόματο πιλότο»
Αυτό που σίγουρα άλλαξε με την πανδημία, είναι ότι έγινε αφορμή για έναν «βίαιο ψηφιακό μετασχηματισμό», σημειώνει ο καθηγητής Δρ. Ανδρέας Παπαθεοδώρου, διευθυντής του Μεταπτυχιακού Προγράμματος «Στρατηγική Διοίκηση Τουριστικών Προορισμών και Επιχειρήσεων Φιλοξενίας» και Εργαστηρίου Τουριστικών Ερευνών και Μελετών του Πανεπιστημίου Αιγαίου. Τηλε-εργασία, τηλεδιάσκεψη, τηλε-ιατρική…
Επίσης το κράτος «αναδείχθηκε εκ νέου, ως ισχυρός φορέας. Ο ρόλος του αναβαθμίστηκε», χάρη στην ουσιαστική παρέμβαση σε δημοσιονομικό και νομισματικό επίπεδο.
Και δόθηκε έμφαση και υπήρξε μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση στην κλιματική αλλαγή.
Με την ασφάλεια να αποτελεί καθοριστικό παράγοντα για οποιαδήποτε απόφαση «ο ρόλος των Tour Operators αναδεικνύεται εκ νέου ως πολύ σημαντικός», υποστηρίζει. Με την έμφαση που δίνεται στα υγειονομικά πρωτόκολλα, «αν αγοράζεις υπηρεσίες από μόνος σου, ουσιαστικά εκτίθεσαι σε διαφορετικούς κινδύνους». Τα πακέτα «θα παίξουν πάλι ρόλο, γιατί ένας πάροχος εγγυάται το τι συμβαίνει. Ενδεχομένως να δούμε ξανά άνθησή τους», εκτιμά.
Επίσης «έχεις τον έλεγχο του συνολικού σου budget, γιατί μετά την πανδημία είναι πολύ πιθανό να δούμε ξανά ένα υφεσιακό περιβάλλον».
Σε μια πρώτη καταγραφή της ζήτησης, οι παραθεριστικές κατοικίες με υψηλές προδιαγραφές είναι ιδιαίτερα δημοφιλείς για το καλοκαίρι. «Υπάρχει και μεγάλο boom στις υπηρεσίες μεταφορών με private jets. Η business class πάει καλύτερα από την οικονομική θέση, γιατί πολλοί θέλουν να έχουν την ασφάλεια του διαθέσιμου χώρου», επιβεβαιώνει. Ομως «αυτή δεν είναι η καρδιά του μαζικού τουρισμού. Ο τουρισμός παραμένει εκδημοκρατισμένος».
Κι εδώ υπεισέρχεται η ανάγκη των οργανισμών διαχείρισης προορισμών, ως «ενορχηστρωτές» των προσπαθειών σε τοπικό επίπεδο. «Δεν υπάρχει πια περιθώριο για αυτόματο πιλότο», τονίζει ο κ. Παπαθεοδώρου, μιλώντας για συντονισμό των προσπαθειών.
Και πριν, αλλά κυρίως μετά το ξέσπασμα της πανδημίας, γίνεται πολλή συζήτηση για νέες ομάδες κοινών. Μία από αυτές είναι οι ψηφιακοί νομάδες. Μπορούν να βοηθήσουν στη μείωση της εποχικότητας και στην εκμετάλλευση του ξενοδοχειακού δυναμικού όλο τον χρόνο. «Ενας μέρος των δωματίων μπορεί να διατίθεται σε ψηφιακούς νομάδες. Ο τουρισμός MICE (Meetings, Incentives, Conferences & Exhibitions) θα αργήσει να επιστρέψει στα pro covid επίπεδα».
Ομως χρειάζεται ουσιαστική συνεργασία από όλους τους εμπλεκόμενους για να μείνουν τα ξενοδοχεία και οι υπηρεσίες ανοικτά. «Περνάμε στο μοντέλο business and leisure». Υπάρχει μια τάση αλληλεπίδρασης στις αερομεταφορές. Τα ελληνικά νησιά βλέπουμε φέτος να εξυπηρετούνται απευθείας, εξαιτίας της διάθεσης του κόσμου να αποφύγει ενδιάμεσους σταθμούς. Γι’ αυτό «χρειάζεται ένας DDMMO ( Destination Development, Management and Marketing Organisation) ώστε να στοχεύσει σε νέες μορφές αγοράς και να έχει ολοκληρωμένες υπηρεσίες». Αλλά και να βελτιώσει το όνομα του προορισμού.
«Δεν μπορούμε μόνο με Tour Operators, δεν μπορούμε και χωρίς»
Αρχίζει και διαμορφώνεται μια κατάσταση και «το πόσο καιρό θα παραμείνουν οι συνέπειες που θα αφήσει η πανδημία είναι ακόμα άγνωστο», λέει ο Κυριάκος Κώτσογλου, εντεταλμένος περιφερειακός σύμβουλος Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης και Τουρισμού της Περιφέρειας Κρήτης.
«Ο κόσμος αντιλαμβάνεται αλλιώς την ασφάλεια στον προορισμό. Εχει πια πολύ μεγαλύτερο πρόσημο». Κάθε προορισμός «καλείται να αποδείξει ότι είναι ασφαλής. Αυτό έχει να κάνει και με τη φέρουσα ικανότητά του».
Η έννοια του μαζικού τουρισμού έχει υποχωρήσει, την ώρα που ενισχύεται η ανάγκη για μεγαλύτερη ασφάλεια και εναλλακτικές μορφές τουρισμού. «Θα υπάρξει πολύ μεγάλη στροφή στην ευζωία και στην ευεξία», τονίζει. Αυτές είναι τάσεις που διαφαίνονται.
Υπάρχουν όμως και πιο χειροπιαστές αλλαγές. Παλιότερα το booking period ήταν 4-5 μήνες πριν τις διακοπές. Τώρα η προθεσμία δεν ξεπερνά τις 2-3 εβδομάδες. «Γι’ αυτό και αυτή τη στιγμή στα συστήματα των ξενοδοχείων οι κρατήσεις είναι πολύ περιορισμένες», εξηγεί.
Πλέον περνάμε σε ένα μοντέλο «pay as you stay, fly as you can», λέει. «Το πώς αλλάζει η αλυσίδα θα το δούμε και του χρόνου».
Οι ξενοδόχοι δεν πήραν προκαταβολή από τους Tour Operators το 2020. Για την Κρήτη, «που έχει το 30% των πεντάστερων ξενοδοχείων και 5,5 εκατομμύρια επισκέπτες τον χρόνο, το μοντέλο πρέπει να εμπλουτιστεί και με εναλλακτικές μορφές τουρισμού παράλληλα με τη γνωστή πρακτική των συμβολαίων με ταξιδιωτικούς οργανισμούς. Αυτά πρέπει να λειτουργήσουν αειφόρα», λέει ο κ. Κώτσογλου. «Δεν μπορούμε μόνο με Tour Operators, δεν μπορούμε και χωρίς Tour Operators».
Θα πρέπει «να δημιουργήσουμε ένα αντίθετο κομμάτι για παράλληλη στήριξη και των κύριων αλλά και των εναλλακτικών μορφών που συμβάλλουν στην αειφορία». Για την Κρήτη άλλωστε τέσσερα είναι τα unique selling points όπως τα ιεραρχεί: απαράμιλλη φύση, τοπική κουζίνα (γαστρονομία), κουλτούρα και πολιτισμός, κρητική φιλοξενία.
Σήμερα «βλέπουμε low cost αεροπορικές εταιρίες να αυξάνονται στην Κρήτη». Επίσης ξεκινούν πτήσεις χωρίς ενδιάμεσους σταθμούς, μια και οι ταξιδιώτες θέλουν να αποφύγουν πρόσθετες μετακινήσεις που μπορεί να τους εκθέσουν σε κίνδυνο. «Παρατηρείται αύξηση σε αυτό», σημειώνει. Την ίδια στιγμή που «οι παραδοσιακές τακτικές δυνάμεις φαίνεται να περνάνε κρίση. Ο οργανωμένος τουρισμός θα υποχωρήσει λίγο». Πλέον, το «ζω καλά», «ζω αειφόρα» έχει ιδιαίτερη σημασία.
Τα νέα κοινά είναι και αυτά ένας στόχος. Γι’ αυτό και ο ιστότοπος-οδηγός «Work from Crete» που δημιούργησε η Περιφέρεια Κρήτης με πληροφορίες για τους ψηφιακούς νομάδες.
Ομως δεν φθάνει ο προορισμός και ο ενδιαφερόμενος ψηφιακός νομάς.
«Χρειάζονται υποδομές», υπογραμμίζει ο εντεταλμένος περιφερειακός σύμβουλος και αναφέρεται στην ευρυζωνικότητα και στο 5G. Χρειάζονται «διαδικασίες» και χρειάζονται και «άνθρωποι».
Για τα δύο τελευταία, εξηγεί, θα πρέπει οι διαδικασίες να είναι σαφείς και ξεκάθαρες, ειδικά σε ό,τι αφορά το καθεστώς Visa και τις τρίτες χώρες.
Αλλά και στην κατηγορία «άνθρωποι», αναφέρεται στη σημασία της δημιουργίας μιας κοινότητας, ενός «digital village», που μπορεί να λειτουργήσει ως πόλος έλξης. Ή ενός αγγλόφωνου σχολείου, σε περίπτωση που η εργασία εξ αποστάσεως αφορά οικογένειες. Διαφορετικές ανάγκες έχει ένας εργένης, ένα ζευγάρι, μια οικογένεια με παιδιά.
«Πρέπει να σκεφτούμε πώς θα αλλάξουμε το μοντέλο μας λίγο», καταλήγει ο κ. Κώτσογλου.
«Θα πρέπει, αν θέλουμε να δουλεύουμε πέρα από Μάιο έως Οκτώβριο, να αποκτήσει αειφορία ο τόπος. Αλλιώς, η Κρήτη θα παίζει σε ένα γήπεδο μείωσης τιμών που δεν τη συμφέρει καθόλου».
Τα ταξίδια αλλάζουν. Εμείς;