Σύμφωνα με το πρόγραμμά του, κάθε Κυριακή πρωί, πριν από την ανατολή του ηλίου, το «Wonder of the Seas» της εταιρείας Royal Caribbean International, το μεγαλύτερο κρουαζιερόπλοιο στον κόσμο, καταπλέει στο λιμάνι της Βαρκελώνης, έχοντας ολοκληρώσει μια επταήμερη κρουαζιέρα στη Δυτική Μεσόγειο: Οι περισσότεροι από τους σχεδόν 7.000 επιβάτες του αποβιβάζονται, οι καμπίνες καθαρίζονται επιμελώς για να υποδεχτούν τις νέες αφίξεις και το μεγαλύτερο μέρος των τροφίμων αξίας 1 εκατ. δολαρίων, που θα τροφοδοτήσουν τα 20 εστιατόρια του πλοίου την επόμενη εβδομάδα, φορτώνεται στο πλοίο.
Δώδεκα ώρες αργότερα, στις 6μμ ώρα Ελλάδας, το σκάφος, χωρητικότητας 236.857 τόνων, σαλπάρει ξανά, με τον συριγμό του να αντηχεί σε όλη την ακτογραμμή. Θα φθάσει μέχρι την Νάπολη με ενδιάμεσους σταθμούς σε Πάλμα ντε Μαγιόρκα, Μασσαλία, Λα Σπέτσια και Τσιβιταβέκια, πριν επιστρέψει στη Βαρκελώνη. Και το πρόγραμμα αυτό θα συνεχιστεί μέχρι τον Οκτώβριο οπότε θα φύγει για την Καραϊβική.
«Μπορείς να το δεις από παντού στην πόλη», λέει στους Financial Times ο Νταμιά Καλβέτ, πρόεδρος του Οργανισμού Λιμένος της Βαρκελώνης, προσθέτοντας: «Στη Βαρκελώνη έχουμε μόνο τα καλύτερα κρουαζιερόπλοια. Γι’ αυτό έρχονται άνθρωποι από όλο τον κόσμο». Το λιμάνι για κρουαζιερόπλοια της Βαρκελώνης είναι, επί του παρόντος, το μεγαλύτερο στη Μεσόγειο με δρομολόγια μετ’ επιστροφής, και το τέταρτο πιο πολυσύχναστο λιμάνι στον κόσμο.
Και από δω ξεκινάει το πρόβλημα της ευρωπαϊκής πόλης –λιμένα, που σύμφωνα με έρευνες, υφίσταται τις χειρότερες περιβαλλοντικές επιπτώσεις από τη βιομηχανία της κρουαζιέρας, όπως αναφέρει η Χριστίνα Γεωργάκη στη διπλωματική εργασία της με θέμα «Περιβαλλοντικές πολιτικές για την αντιμετώπιση της ρύπανσης στη ναυτιλία με ιδιαίτερη αναφορά στην κρουαζιέρα».
Μετά από δύο χρόνια με lockdown και ταξιδιωτικές απαγορεύσεις εξαιτίας της πανδημίας Covid-19, η βιομηχανία κρουαζιέρας δραστηριοποιείται έντονα και πάλι. Εν τω μεταξύ η Carnival Cruise Line, η μεγαλύτερη εταιρεία κρουαζιέρας ανακοίνωσε ότι από τις 6 Σεπτεμβρίου δεν απαιτεί πλέον τεστ για εμβολιασμένους επιβάτες, που διαμένουν στο πλοίο για λιγότερο από 16 νύχτες, ενώ και οι μη εμβολιασμένοι δεν θα απαιτείται να υποβάλλουν αιτήματα εξαίρεσης προκειμένου να ταξιδέψουν. Μετά από αυτή την ανακοίνωση, μάλιστα, οι ημερήσιες κρατήσεις της ήταν διπλάσιες από τις αντίστοιχες την ίδια μέρα του 2019, γράφει ο Ολιβερ Μπαρνς στους FT. Οι σημαντικότεροι ανταγωνιστές της Carnival, εξάλλου,- οι Royal Caribbean και Norwegian – από τον Σεπτέμβριο θα καλωσορίζουν, επίσης, τους μη εμβολιασμένους ταξιδιώτες με αρνητικό τεστ Covid.
Στη Βαρκελώνη, ο αριθμός των επιβατών κρουαζιέρας που ταξίδεψαν μέσω του πιο δημοφιλούς προορισμού κρουαζιέρας στην Ευρώπη, ξεπέρασε το ένα εκατομμύριο τους πρώτους επτά μήνες του 2022 ενώ την ίδια περίοδο το 2019 πέρασαν από το λιμάνι περίπου 1,6 εκατ. ταξιδιώτες. Ωστόσο, παρά την προθυμία των ταξιδιωτών που λατρεύουν τις κρουαζιέρες να επιστρέψουν στα πλοία, πολιτικοί και κάτοικοι των πόλεων, στις οποίες αποβιβάζονται, δεν τους υποδέχονται και πάλι με ανοιχτές αγκάλες.
Η πανδημία έδωσε χρόνο στις ευρωπαϊκές πόλεις, που υπέφεραν από τον υπερτουρισμό, να προβληματιστούν σχετικά με το πώς θα μπορούσε να είναι βιώσιμη η τουριστική βιομηχανία τους. Η ανάπαυλα ήταν γλυκόπικρη, γράφουν οι FT: ενώ πονούσαν από τα πλήγματα που υπέστησαν οι οικονομίες τους, οι κάτοικοι σε πόλεις, όπως η Βαρκελώνη, ένιωσαν ότι πόλη τους ήταν και πάλι δική τους, μετά από δεκαετίες συνωστισμού από μια συνεχώς αυξανόμενη ροή επισκεπτών.
Σε πόλεις-λιμάνια, οι δημοτικοί άρχοντες έχουν βάλει στο στόχαστρό τους τα κρουαζιερόπλοια, τα οποία οι ακτιβιστές περιγράφουν ως καταστροφή για το περιβάλλον. Η αντίσταση σε αυτά τα «πλωτά ξενοδοχεία» ενισχύεται, εξάλλου, από την σκλήρυνση της κλιματικής πολιτικής.
Η δήμαρχος της Βαρκελώνης Αντα Κολάου πιέζει τις περιφερειακές Αρχές να περιορίσουν τον αριθμό των κρουαζιερόπλοιων, που επιτρέπονται στο λιμάνι, πράγμα που θα υποδιπλασίαζε τον αριθμό των τουριστών κρουαζιέρας κατά τη διάρκεια της καλοκαιρινής περιόδου αιχμής, μειώνοντάς τους σε 200.000 το μήνα. Καθόλου περίεργο: η Βαρκελώνη είναι το χειρότερο ευρωπαϊκό λιμάνι κρουαζιέρας ως προς την ατμοσφαιρική ρύπανση, σύμφωνα με έρευνα του Transport & Environment.
Η πίεση της Κολάου ακολουθεί τη συμφωνία που υπέγραψε τον Μάιο η κυβέρνηση των Βαλεαρίδων με την Cruise Lines International Association (CLIA), για τον περιορισμό του αριθμού των πλοίων, που ελλιμενίζονται στο λιμάνι της Πάλμα στη Μαγιόρκα σε τρία την ημέρα από την επόμενη χρονιά. Σκεφτείτε, δε, ότι και μόνο ένα από αυτά τα κρουαζιερόπλοια μπορεί να μεταφέρει περισσότερους από 5.000 επιβάτες.
Ο Μπενουά Παγιάν δήμαρχος της Μασσαλίας (το μεγαλύτερο λιμάνι κρουαζιέρας της Γαλλίας) ισχυρίζεται, επίσης, ότι η βιομηχανία κρουαζιέρας προκαλεί ατμοσφαιρική και θαλάσσια ρύπανση, που «πνίγει» την παράκτια πόλη. Το 2021, εξάλλου, η Βενετία απαγόρευσε την είσοδο μεγάλων κρουαζιερόπλοιων στην λιμνοθάλασσά της, μετά την απειλή της UNESCO ότι θα βάλει την Ιταλία στη μαύρη λίστα για την απουσία μέτρων προστασίας του Μνημείου Παγκόσμιας Κληρονομιάς από την περιβαλλοντική ζημία και τις αρνητικές επιπτώσεις του υπερτουρισμού. Το Ντουμπρόβνικ, το Δουβλίνο, το Αμστερνταμ και η Σαντορίνη έχουν επίσης περιορίσει τη δραστηριότητα των κρουαζιερόπλοιων.
Εν τω μεταξύ, οι κανονισμοί σε επίπεδο ΕΕ, που αναμένονται αργότερα φέτος, θα αυξήσουν την πίεση στη βιομηχανία κρουαζιέρας και στους φορείς εκμετάλλευσης πλοίων μεταφοράς εμπορευματοκιβωτίων, καθώς η ΕΕ εργάζεται για την επίτευξη του στόχου για μηδενικές, καθαρές εκπομπές έως το 2050.
Reset στη σχέση με τον τουρισμό της κρουαζιέρας
Η άνθηση της τουριστικής βιομηχανίας στη Βαρκελώνη ξεκίνησε με τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1992, οι οποίοι μαζί με επενδύσεις άνω των 10 δισ. δολαρίων, έφεραν στο λιμάνι της καταλανικής πρωτεύουσας και τα πρώτα κρουαζιερόπλοια. Περίπου 15 κρουαζιερόπλοια ήταν δεμένα επί δύο εβδομάδες στο λιμάνι της , παρέχοντας 11.000 δωμάτια – σχεδόν το ήμισυ της χωρητικότητας των δωματίων της πόλης- για τη φιλοξενία στελεχών μεγάλων εταιριών, όπως οι Coca-Cola και Visa, και αξιωματούχων της Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής. Κάπως έτσι η Βαρκελώνη ανακάλυψε τον τουρισμό κρουαζιέρας και έγινε τις τελευταίες τρεις δεκαετίες must-visit προορισμός, αντικατοπτρίζοντας επίσης την ταχεία ανάπτυξη της βιομηχανίας κρουαζιέρας, και αναδεικνύοντάς τη σε μία από τους μεγαλύτερους ωφελούμενους από τα πιο προσιτά ταξίδια.
Οι ετήσιοι επισκέπτες στη Βαρκελώνη αυξήθηκαν από 1,8 εκατομμύρια το 1992 σε 12 εκατομμύρια το 2019, πριν χτυπήσει η πανδημία. Την ίδια περίοδο, ο παγκόσμιος κλάδος κρουαζιέρας είχε επταπλάσια αύξηση επιβατών, φτάνοντας τα 30 εκατομμύρια ετησίως. Οι προβλέψεις του κλάδου δείχνουν, μάλιστα, ότι του χρόνου, ο αριθμός των επιβατών σε κρουαζιερόπλοια θα ξεπεράσει τα επίπεδα του 2019. Ωστόσο, κάποιοι κάτοικοι της Βαρκελώνης αντιδρούν: «Δεν θέλουμε να επιστρέψουμε στο παρελθόν. Η πανδημία ήταν μια ευκαιρία να κάνουμε ένα μόνιμο reset στη σχέση μας με τον κλάδο της κρουαζιέρας», λέει στους FT η Τζάνετ Σαντς, αντιδήμαρχος της Βαρκελώνης, αρμόδια για τον αστικό σχεδιασμό.
Η Σαντς, η οποία είχε πρωτοστατήσει και στην μείωση των ενοικιάσεων Airbnb, λέει ότι οι ημερήσιοι ταξιδιώτες με κρουαζιερόπλοια μετατρέπουν τη Βαρκελώνη σε «θεματικό πάρκο», κάνοντας μια περιήγηση σε διάσημες τοποθεσίες όπως η Σαγράδα Φαμίλια και ο πεζόδρομος Λας Ράμπλας, πριν φύγουν λίγες ώρες αργότερα έχοντας ξοδέψει ελάχιστα ή καθόλου χρήματα: «Το μόνο που κάνουν είναι να βγάζουν φωτογραφίες», προσθέτει.
Μια μελέτη, που εξέτασε την περίπτωση του Μπέργκεν, δημοφιλή προορισμό της (αμερικανικής) Norwegian Cruise Line, διαπίστωσε ότι οι επιβάτες σε ποσοστό έως και 40% δεν κατέβηκαν ποτέ από το πλοίο ενώ οι μισοί από αυτούς, που αποβιβάστηκαν, ξόδεψαν λιγότερα από 25 δολάρια. Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι τα κρουαζιερόπλοια παρείχαν τα λιγότερα οφέλη για την τοπική οικονομία από οποιαδήποτε άλλη τουριστική επιχείρηση, πράγμα το οποίο αμφισβητεί η βιομηχανία κρουαζιέρας, λέγοντας ότι δική της έρευνα ανεβάζει τις ημερήσιες δαπάνες των επιβατών στο λιμάνι σε περισσότερα από 100 δολάρια την ημέρα.
Οι επιπτώσεις στο περιβάλλον
Ο περιβαλλοντικός αντίκτυπος των κρουαζιερόπλοιων, ωστόσο, είναι αυτός που προκαλεί τη μεγαλύτερη ανησυχία. Τον Μάιο, συνολικά 125 κρουαζιερόπλοια ελλιμενίστηκαν στη Βαρκελώνη με το καθένα να καταναλώνει 12πλάσια ενέργεια σε σύγκριση με ένα χερσαίο ξενοδοχείο, σύμφωνα με μια μελέτη από το Πανεπιστήμιο του Εξετερ, σημειώνει ο Ολιβερ Μπαρνς στους Financial Times.
Ακόμη, σύμφωνα με της έρευνα του Transport and Environment το 2017, τα κρουαζιερόπλοια στην Ευρώπη παρήγαγαν 10 φορές περισσότερες εκπομπές οξειδίου του θείου από τα 260 εκατ. αυτοκίνητα της ηπείρου. Μετά από έναν κανονισμό, που τέθηκε σε εφαρμογή από τον Διεθνή Ναυτιλιακό Οργανισμό το 2020, ο αριθμός αυτός έχει μειωθεί χάρη σε ένα σύστημα καθαρισμού γνωστό ως scrubbers, το οποίο αφαιρεί το θείο από τα καυσαέρια του πλοίου· ωστόσο, η συλλογή της ατμοσφαιρικής ρύπανσης γίνεται εις βάρος της θαλάσσιας ζωής καθώς απορρίπτεται στη θάλασσα.
«Είναι παράλογο το γεγονός ότι όλοι στην πόλη καταβάλλουν προσπάθειες για να μειώσουν τις εκπομπές καυσαερίων, ενώ έχουμε έναν “αυτοκινητόδρομο” κρουαζιέρας στο λιμάνι», λέει δικαίως η Σαντς. Από την άλλη πλευρά, η CLIA λέει ότι οι εταιρείες κρουαζιέρας ήταν οι πρώτες στον ναυτιλιακό τομέα που δεσμεύτηκαν δημόσια να μειώσουν το ποσοστό των εκπομπών άνθρακα κατά 40% έως το 2030. Και στο COP26 πέρυσι, η Carnival ήταν ένας από τους 500 οργανισμούς, που υπέγραψαν τη Διακήρυξη της Γλασκώβης για την Κλιματική Δράση στον Τουρισμό, δεσμευόμενη να μειώσει στο μισό τις εκπομπές της έως το 2030 και να τις μηδενίσει μέχρι το 2050.
Η βιομηχανία κρουαζιέρας έχει δεσμευτεί, από το 2030, να τροφοδοτεί τα σκάφη της όταν βρίσκονται στο λιμάνι χρησιμοποιώντας ηλεκτρική ενέργεια σύμφωνα με τους νέους κανονισμούς της ΕΕ. Αλλά μόνο το ένα τρίτο των παγκόσμιων κρουαζιερόπλοιων έχει την τεχνολογία για να το υποστηρίξει και, επί του παρόντος, υπάρχουν μόνο επτά θέσεις ελλιμενισμού στα 350 λιμάνια κρουαζιέρας της Ευρώπης, που είναι κατάλληλα εξοπλισμένα.
Ο Φέιγκ Αμπασοφ, διευθυντής προγράμματος ναυτιλίας στο Transport & Environment, λέει, λοιπόν, ότι η περιβαλλοντική ατζέντα της βιομηχανίας κρουαζιέρας δεν είναι παρά ένα «προπέτασμα καπνού» και προσθέτει: «Δεδομένων των πόρων της, θα έβαζα τη βιομηχανία κρουαζιέρας στο κάτω μέρος οποιασδήποτε κατάταξης για περιβαλλοντική συνείδηση». Τα στοιχεία της βιομηχανίας, εν τω μεταξύ, προέρχονται από μια μελέτη του ΙΜΟ που λέει ότι οι κρουαζιέρες αντιπροσωπεύουν μόλις το 3% των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου από τη ναυτιλία συνολικά.
Πλωτές πόλεις
Ωστόσο, έστω κι αν ο δήμαρχος της Βαρκελώνης αυξήσει ακόμη περισσότερο τις πιέσεις στη βιομηχανία κρουαζιέρας – θέλοντας να ακολουθήσει το παράδειγμα του Ντουμπρόβνικ και της Μαγιόρκα που υπέγραψαν συμφωνίες με τις εταιρείες -, γεγονός είναι ότι στο λιμάνι είναι υπό κατασκευή δύο νέα τερματικά κρουαζιερόπλοιων. Ο πρώτος νέος τερματικός σταθμός, κόστους 33 εκατ. ευρώ, ανήκει στην MSC, τη μεγαλύτερη εταιρεία κρουαζιέρας της Ευρώπης και θα ανοίξει το 2024, ενώ έναν χρόνο αργότερα θα αρχίσει να λειτουργεί και ο νέος τερματικός σταθμός της Royal Caribbean.
Ο Πολ Πέτερς, καθηγητής Βιωσιμότητας του Τουρισμού στο Πανεπιστήμιο Εφαρμοσμένων Επιστημών της Μπρέντα στην Ολλανδία, λέει στους FT ότι μεγαλύτερη επίγνωση για τον αντίκτυπο του τουρισμού στην κλιματική αλλαγή σημαίνει ότι οι άνθρωποι αισθάνονται «ολοένα και πιο άβολα» με τα κρουαζιερόπλοια, τα οποία περιγράφει ως «πλωτές πόλεις». «Δεν είναι πραγματικά μέσα μεταφοράς. Είναι απλά ξενοδοχεία με τεράστιες εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα», προσθέτει ο ολλανδός καθηγητής, «Οι άνθρωποι δεν τα παίρνουν για να πάνε κάπου, απλώς κάθονται στο πλοίο και διασκεδάζουν εκεί».
Στη Μασσαλία, η δημοτική Αρχή εξετάζει την επιβολή από τον Σεπτέμβριο εγκεκριμένων μέτρων για την πάταξη της ρύπανσης των αυτοκινήτων, ωστόσο όπως επισημαίνει ο Λοράν Λαρντί, αντιδήμαρχος της πόλης αρμόδιος για τον τουρισμού, «πώς μπορούμε να ζητήσουμε μια τέτοια προσπάθεια από τους πολίτες μας, όταν την ίδια στιγμή ανοίγουν τα παράθυρά τους και βλέπουν μαύρο καπνό να ξεχύνεται από την καμινάδα ενός πλοίου;». Να σημειωθεί ότι το δημαρχείο της Μασσαλίας προσφέρθηκε να συνεισφέρει στη χρηματοδότηση μιας μελέτης για τον αντίκτυπο στην ανθρώπινη υγεία της ατμοσφαιρικής ρύπανσης, που προκαλείται από τα κρουαζιερόπλοια.
Πράσινα διαπιστευτήρια
Η βιομηχανία κρουαζιέρας διαφημίζει τη μετάβασή της από το βαρύ μαζούτ στο υγροποιημένο φυσικό αέριο (LNG) ως ένδειξη των πράσινων διαπιστευτηρίων της. Το LNG εξαλείφει σχεδόν εξ ολοκλήρου τις εκπομπές θείου, μειώνει το οξείδιο του αζώτου κατά 90% και τις εκπομπές άνθρακα κατά 25% παρέχοντας την ίδια ισχύ πρόωσης. Ωστόσο, μόνο εννέα πλοία από τα 272 που λειτουργούν αυτή τη στιγμή τροφοδοτούνται με LNG, και θα αυξηθούν σε 26 έως το 2027.
Σε δημοσίευσή της η ΜΚΟ ICCT (Διεθνές Συμβούλιο για Καθαρές Μεταφορές) με έδρα τις ΗΠΑ, όμως, τονίζει ότι, το LNG είναι κυρίως μεθάνιο, ένα ισχυρό αέριο θερμοκηπίου (GHG), που παγιδεύει 86 φορές περισσότερη θερμότητα στην ατμόσφαιρα από την ίδια ποσότητα CO2 σε μια χρονική περίοδο 20 ετών. Η πιο άμεση πρόκληση του κλάδου, λοιπόν, τώρα είναι έως το 2030 να πετύχει την φόρτιση των πλοίων από την ξηρά, αντί να χρησιμοποιεί καύσιμα όταν είναι ελλιμενισμένα, ώστε να ευθυγραμμιστεί με την Πρωτοβουλία της ΕΕ για νέα νομοθεσία για καθαρά καύσιμα στη ναυτιλία (FuelEU Maritime Initiative).
Ωστόσο η Ιζαμπελ Ρίκμποστ, γενική γραμματέας του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Θαλάσσιων Λιμένων (ESPO), φορέα που εκπροσωπεί περισσότερα από 500 λιμάνια της ηπείρου, λέει ότι τα λιμάνια θα δυσκολευτούν να συμβαδίσουν: «Οι εταιρείες κρουαζιέρας δεν πρέπει να υπερεκτιμούν το τι μπορεί να κάνει ένα λιμάνι», λέει. «Το να έχεις χερσαία τροφοδοσία στα λιμάνια σημαίνει να έχεις πρίζες, να έχεις καλώδια, που συνδέονται με το δίκτυο, και μετά να έχεις αρκετή ισχύ από το δίκτυο για να τροφοδοτήσεις το πλοίο. Αυτό είναι ένα μεγάλο εγχείρημα», τονίζει.
Σημειώστε ότι τα μεγαλύτερα κρουαζιερόπλοια μπορεί να απαιτούν έως και 15 μεγαβάτ, ενώ βρίσκονται ελλιμενισμένα. Οπότε «αν έχετε πέντε ή έξι κρουαζιερόπλοια στο λιμάνι ταυτόχρονα, είναι σαν να προσθέτετε μια επιπλέον γειτονιά στο ηλεκτρικό δίκτυο», προσθέτει η Ρίκμποστ. Στη Μασσαλία, πάντως, ο δήμαρχος ενέκρινε επενδύσεις ύψους 10,2 εκατομμυρίων ευρώ για την επέκταση του δικτύου ηλεκτρικής ενέργειας της πόλης, ενώ από το 2019 οι εταιρείες κρουαζιέρας έχουν συνεισφέρει 5 εκατομμύρια ευρώ.
Η βιομηχανία αναζητά επίσης μια βιώσιμη αντικατάσταση των ορυκτών καυσίμων, επισημαίνει στους FT ο Ολιβερ Μπαρνς. Στα τέλη Μαρτίου έκανε το παρθενικό του ταξίδι το Yangtze River Three Gorges 1, ένα 100% ηλεκτρικό κρουαζιερόπλοιο μηδενικών εκπομπών ρύπων, που αναπτύχθηκε και κατασκευάστηκε στην Κίνα για να μεταφέρει επιβάτες στα αξιοθέατα του ποταμού Γιανγκτσέ. Το μήκους 100 μέτρων πλοίο διαθέτει μπαταρίες συνολικής ισχύος 7.500 kWh και μπορεί να μεταφέρει έως και 1.300 επιβάτες. Ακόμη, η Viking Cruises έχει υποσχεθεί μέχρι το τέλος του 2024 ένα σκάφος, που θα κινείται μερικώς με υδρογόνο.
Πίσω στη Βαρκελώνη, εν τω μεταξύ, το δημοτικό συμβούλιο, η καταλανική κυβέρνηση και η λιμενική αρχή πρόκειται να συζητήσουν ξανά μέσα στον Σεπτέμβριο τη θέσπιση περισσότερων περιορισμών στα κρουαζιερόπλοια για το επόμενο καλοκαίρι.