Τα γαλλικά φιλελληνικά ρολόγια της Ελληνικής Επανάστασης

Τα τελευταία λόγια του Λόρδου Μπάιρον ήταν για την Ελλάδα: «Της έδωσα τον καιρό μου, την περιουσία μου, την υγεία μου, τώρα της δίνω και τη ζωή μου. Τι παραπάνω μπορούσα να κάνω;», λέγεται ότι ψιθύρισε λίγο πριν αφήσει την τελευταία του πνοή στο Μεσολόγγι τα χαράματα της 19ης Απριλίου 1824.

Ο άγγλος ποιητής υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους φιλέλληνες την εποχή του αγώνα για την Ελληνική Ανεξαρτησία και η φιγούρα του ήταν μία από τις φιγούρες αγωνιστών όπως ο Μαυρομιχάλης, ο Κανάρης, ο Κολοκοτρώνης, η Μπουμπουλίνα, ο Ανδρούτσος, ο Μιαούλης και ο Μπότσαρης, που σμιλεύτηκαν σε βάσεις ρολογιών ή σε αλάβαστρο, και έγιναν πολυτελή διακοσμητικά μεταφέροντας τα μηνύματα της ελληνικής Επανάστασης στα πλούσια αστικά σαλόνια της εποχής: «Με μια απλή ματιά στο ρολόι, ο καθένας πρέπει να παίρνει ένα μάθημα ήθους και ιστορίας», έλεγε ο ωρολογοποιός Ματιέ Πλανσόν.

Τα επιτραπέζια φιλελληνικά ρολόγια ήταν ένας από τους τρόπους που είχαν βρει οι γάλλοι φιλέλληνες για να στηρίξουν την υπόθεση της Ελληνικής Ανεξαρτησίας. Παράγονταν κατά εκατοντάδες στις δεκαετίες του 1820 και του 1830, από γάλλους καλλιτέχνες και η διάθεσή τους στη γαλλική αγορά γινόταν με σκοπό την ενίσχυση των ελλήνων αγωνιστών με χρήματα και πολεμοφόδια.

Και τώρα, 147 από αυτά τα εντυπωσιακά μπρούτζινα και πορσελάνινα ρολόγια, με παραστάσεις από την Επανάσταση του 1821 αλλά και συμβολοποιημένες σκηνές από την αρχαία ιστορία, παρουσιάζονται σε ένα καλαίσθητο λεύκωμα με τίτλο «Οι Ωρες του Αγώνα. Τα Γαλλικά Φιλελληνικά Ρολόγια», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ολκός. Πρόκειται για μια δίγλωσση έκδοση (στα ελληνικά και στα γαλλικά), για την οποία συνεργάστηκαν ο συλλέκτης Στεφάν Αντλέρ, o Πέτρος Βέργος, ιδρυτής του οίκου δημοπρασιών Βέργος και ο ιστορικός Γιώργος Τόλιας.

Αυτά τα «μικρά οικιακά μνημεία του απελευθερωτικού αγώνα των Ελλήνων», όπως αναφέρει στην εισαγωγή του βιβλίου ο Γιώργος Τόλιας, μαρτυρούν τη γοητεία που άσκησε στη δυτική κοινή γνώμη η πρώτη εθνική επανάσταση στην Ευρώπη, όμως εκτός από τις ιστορίες που «αφηγούνται», συνοδεύονται από πλούσια τεκμηρίωση που αποκαλύπτει την πηγή έμπνευσης για την κατασκευή τους.

Η παραγωγή τους γινόταν αποκλειστικά στο Παρίσι. Ο ωρολογοποιός συνεργαζόταν με διάφορους τεχνίτες, σχεδιαστές, γλύπτες, χαλκουργούς, επιχρυσωτές, μαρμαροτεχνίτες, στους οποίους ανέθετε μέρος της κατασκευής των ρολογιών καθώς οι εργασίες απαιτούσαν πολυάριθμο και εξειδικευμένο προσωπικό: «Συγκεκριμένα, ένα αντικείμενο είκοσι εκατοστών χρειάζεται εργασία τουλάχιστον ενός μηνός προκειμένου να τελειοποιηθεί. Εκτιμάται ότι τα 2/9 του κόστους ενός τελικού προϊόντος αφορούν το κόστος των υλικών και τα 7/9 την εργασία των τεχνιτών. Οι απογραφικοί κατάλογοι της εθνικής υπηρεσίας επιπλώσεων κρατικών κτιρίων (Mobilier National) μας αποκαλύπτουν ότι ένα ωραίο επιτραπέζιο ρολόι μπορεί να κοστίζει από 800 έως και περισσότερα από 2.000 φράγκα. Πολύτιμα αντικείμενα, τα επίχρυσα επιτραπέζια ρολόγια προστατεύονται συχνά μέσα σε γυάλες από φυσητό γυαλί, που τοποθετούνται πάνω σε βάσεις από πολύτιμο ξύλο», αναφέρει ο Στεφάν Αντλέρ.

Στο βιβλίο ξετυλίγεται, όμως, επίσης και η προσωπική ιστορία του γάλλου συλλέκτη. Στα τέλη της δεκαετίας του 1970 και μετά την αποφοίτησή του από τη Σχολή Πολιτικών Επιστημών του Παρισιού, ο Αντλέρ άρχισε να δουλεύει σε μια γαλλική τράπεζα. Ακολούθησε η μετάθεσή του σε υποκατάστημα της τράπεζας στη Δυτική Αφρική, όπου γνώρισε πολλούς εύπορους Ελληνες. Δέκα χρόνια αργότερα βρέθηκε στην Ελλάδα για να οργανώσει την πρώτη γαλλική τράπεζα στην Αθήνα.

Και τότε συνέβη κάτι που θα άλλαζε ολοκληρωτικά την πορεία της ζωής του. Η γνωριμία του με την Αγγελική Αμαντρύ, συλλέκτρια κεραμικών και συγγραφέα του βιβλίου «Η Eλληνική Eπανάσταση σε Γαλλικά Κεραμικά του 19ου Αιώνα» (έκδοση του Πελοποννησιακού Λαογραφικού Ιδρύματος), υπήρξε καθοριστική. Ο Αντλέρ παραιτήθηκε από την τράπεζα και έγινε ένας φανατικός φιλέλληνας συλλέκτης.