Το 1909 ο Ε.Μ. Φόρστερ δημοσίευσε το διήγημα επιστημονικής φαντασίας «Η μηχανή σταματά», στο οποίο ένας μελλοντικός πολιτισμός καταρρέει επειδή η τεχνολογία του –μεγάλο μέρος της οποίας μοιάζει πολύ με το Διαδίκτυο– καταρρέει (το βιβλίο κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Οκτώ).
Πενήντα χρόνια αργότερα, στην τεχνολογική έξαψη της δεκαετίας του 1960, η δυστοπική πρόβλεψη του Φόρστερ ακουγόταν ήδη ξεπερασμένη. Οχι επειδή όλα τα προβλήματά μας επιλύθηκαν ξαφνικά από την τεχνολογία, αλλά διότι είχαμε διαφορετικούς τρόπους να τα λύσουμε, κάποιους σύγχρονους, άλλους απαρχαιωμένους, γράφει στην Telegraph ο Τζόναθαν Μαργκόλις.
Αν το ηλεκτρικό ρεύμα κοβόταν, όπως συνέβη για παράδειγμα την περασμένη Παρασκευή σε περισσότερα από 55.000 σπίτια στη νότια και ανατολική Αγγλία και τη Νότια Ουαλία, μετά την καταιγίδα Γιούνις, που προκάλεσε τη μεγαλύτερη εθνική διακοπή ρεύματος στην Ιστορία, με την καταιγίδα Φράνκλιν να παρεμποδίζει στη συνέχεια τις προσπάθειες αποκατάστασης και να απειλεί ακόμη περισσότερο (αλλά ας μην ξεχνάμε και τα δικά μας, τις διακοπές που προκάλεσε πριν από λίγες μέρες η κακοκαιρία Ελπίδα, αλλά και όλες οι άλλες στο πρόσφατο παρελθόν), θα μπορούσε να ζεσταθεί κανείς ανάβοντας μια γκαζιέρα ή ένα μαγκάλι με κάρβουνα και να ακούει τα νέα από ένα τρανζίστορ που λειτουργεί με μπαταρίες.
Το τηλέφωνο (αν δεν είναι φορητό, με βάση που συνδέεται στο ρεύμα) τροφοδοτείται από το τοπικό τηλεφωνικό κέντρο, επομένως θα συνεχίσει να λειτουργεί. Οσο για το μαγείρεμα, θα μπορούσε να γίνεται, στο Ηνωμένο Βασίλειο τουλάχιστον, σε μια κουζίνα αερίου από τη Βόρεια Θάλασσα (βρετανικής παραγωγής οπότε) κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες. Κι εμείς εδώ θα μαγειρεύαμε σε γκαζιέρα, τζάκι ή σε μια στόφα με ξύλα, που κάνει τέλειο φαγητό, θερμαίνει κιόλας.
Αλλά οι τεχνολόγοι αγαπούν αυτό που αποκαλούν σύγκλιση, με άλλα λόγια το να βάζεις όλα τα αυγά σου σε ένα καλάθι, παρατηρεί ο Μαργκόλις στο άρθρο του στην Telegraph. Και σήμερα, αυτή η ενιαία λύση αφορά όλο και περισσότερο την ηλεκτρική ενέργεια, θεωρητικά, μια καθαρή μορφή ενέργειας, μεγάλο μέρος της οποίας είναι εγχώρια.
Είναι μια ωραία ιδέα και οι εναλλακτικές της δεν είναι ελκυστικές. Το κάρβουνο είναι «βρώμικο», ενώ το φυσικό αέριο γίνεται όλο και πιο αντιδημοφιλές, τόσο λόγω της αυξανόμενης τιμής του, όσο και επειδή είναι ορυκτό καύσιμο. Για να μην αναφερθούμε και σε έναν κακόβουλο τύπο στο Κρεμλίνο, που του αρέσουν τα παιχνίδια με την παροχή του.
Κάποιοι δεν έχουν δει καν τις παλιές συσκευές της σταθερής τηλεφωνίας
Οι φουτουριστικές εναλλακτικές λύσεις για να διατηρούνται τα σπίτια μας ζεστά τείνουν να είναι είτε οικονομικά μη βιώσιμες είτε αφερέγγυες, ιδιαίτερα μερικοί νέοι πρωτοποριακοί εναλλάκτες θερμότητας.
Ο ηλεκτρισμός, λοιπόν, φαίνεται να είναι μονόδρομος. Ωστόσο, μια ποικιλία προβλημάτων, από τις καταιγίδες μέχρι τις επιθέσεις στον κυβερνοχώρο από τον ίδιο κακόβουλο τύπο στο Κρεμλίνο, συνέπεσαν κάνοντας τον ανεφοδιασμό της Βρετανίας να «τρίζει» τρομακτικά. Το τρίξιμο θα μπορούσε να οδηγήσει ακόμη και σε πλήρη διακοπή ανεφοδιασμού. Οσοι μελετούν το μέλλον της ηλεκτρικής ενέργειας φοβούνται όλο και περισσότερο τις συνέπειες των καταιγίδων, με το ρεύμα να κόβεται σε εκατομμύρια σπιτικά και επιχειρήσεις για μεγάλα χρονικά διαστήματα. Και με τις θύελλες που προκαλεί η κλιματική αλλαγή, φαίνεται ότι αυτά τα προβλήματα θα μπορούσαν να εμφανίζονται όλο και πιο συχνά.
Δεν είναι παράλογο να πιστέψουμε ότι η μηχανή του Φόστερ σταματά όταν η θέρμανση του φυσικού αερίου δεν λειτουργεί επειδή η αντλία είναι ηλεκτρική, όταν ο μόνος τρόπος για να φορτίσουμε το κινητό είναι μια βόλτα με αυτοκίνητο, όταν όλα τα τρόφιμα στην κατάψυξη αλλοιώνονται, όταν δεν μπορείς να μπεις στο Διαδίκτυο επειδή το Wi-Fi χρειάζεται ρεύμα, όπως άλλωστε και μεγάλο μέρος της τεχνολογίας του σπιτιού, από το «έξυπνο» κουδούνι και τον συναγερμό διάρρηξης, μέχρι τα «έξυπνα» ηχεία, που δεν λειτουργούν γιατί, ακόμα κι αν έχουν εφεδρική μπαταρία, εξακολουθεί να είναι απαραίτητο το Wi-Fi.
Στο Ηνωμένο Βασίλειο, εξάλλου, όπως μας πληροφορεί η Telegraph, εκατομμύρια σταθερά τηλέφωνα θα σταματήσουν να λειτουργούν μέχρι το 2025 εξαιτίας μιας αλλαγής, για την οποία οι Βρετανοί (σε ποσοστό 90%) δεν έχουν ιδέα: δεν θα τροφοδοτούνται ανεξάρτητα από την τηλεφωνική εταιρεία, γιατί η ευρυζωνική σύνδεση απαιτεί διαδικτυακή σύνδεση στο σπίτι και, φυσικά, παροχή ηλεκτρικού ρεύματος (οπότε, καλώς να δεχτούμε κι εμείς ανάλογες αλλαγές).
Ο θάνατος του σταθερού τηλεφώνου θα σημάνει ότι θα είμαστε όμηροι της ολοένα και πιο ευάλωτης παροχής ηλεκτρικής ενέργειας. Σε κάποιους συμβαίνει ήδη. Τον περασμένο Δεκέμβριο εκατοντάδες χιλιάδες νοικοκυριά σε όλη τη βόρεια Αγγλία έμειναν χωρίς ρεύμα εξαιτίας της καταιγίδας Αργουεν και οι άνθρωποι σε απομακρυσμένες περιοχές χωρίς κινητή τηλεφωνία δεν μπορούσαν να καλέσουν για βοήθεια, καθώς τα σταθερά τους τηλέφωνα καταργήθηκαν σταδιακά προς όφελος της ευρυζωνικότητας και των τηλεφώνων, που εξαρτώνται από την ηλεκτρική ενέργεια. Το 2030, αυτή η εξάρτηση θα αυξηθεί όταν απαγορευθούν τα οχήματα με ορυκτά καύσιμα: κανείς δεν έχει σκεφτεί σοβαρά πώς θα το πληρώσουμε όλο αυτό.
Το μέσο σπίτι στο Ηνωμένο Βασίλειο, μας πληροφορεί η Telegraph, έχει τώρα 10,3 συσκευές με δυνατότητα σύνδεσης στο Διαδίκτυο, που ισοδυναμούν σε περισσότερες από 286 εκατ. συσκευές σε εθνικό επίπεδο, σύμφωνα με μια μελέτη της Aviva. Ακόμη, στο Ηνωμένο Βασίλειο υπάρχουν 2,22 εκατ. «έξυπνα σπίτια» με τουλάχιστον δύο συσκευές συνδεδεμένες σε έναν κεντρικό κόμβο. Τι πρέπει να κάνουν (και να κάνουμε) για να συνεχίσουν να λειτουργούν τα σπίτια μας όταν δεν θα μπορούμε να βασιζόμαστε στην ηλεκτρική ενέργεια; Οι άνθρωποι που ζουν σε μη αστικές περιοχές και έχουν πληγεί περισσότερο από τις διακοπές ρεύματος, που προκλήθηκαν από καταιγίδες τους τελευταίους μήνες, άναψαν τζάκια και σόμπες με ξύλα για να ζεσταθούν. Και όσοι χρησιμοποιούν καυστήρες πετρελαίου για θέρμανση, μαγείρεμα και ζεστό νερό, αισθάνονται ιδιαίτερα ευγνώμονες για αυτή την παλιά, αλλά αξιόπιστη συσκευή.
Οσοι διαθέτουν γεννήτριες ντίζελ υπερηφανεύονται επίσης. Αλλά στις αστικές περιοχές, οι ηλιακοί συλλέκτες δεν μπορούν να προσφέρουν ικανοποιητική ενέργεια σε ένα σπίτι. Μια πιο ριζική λύση για την ενεργειακή αυτονομία ενός σπιτιού ίσως είναι οι μπαταρίες οικιακής χρήσης. Με αυτές μπορούν να λειτουργήσουν σπίτια, επιχειρήσεις και ηλεκτρικά οχήματα με απόλυτη ασφάλεια και μηδενική εξάρτηση από το Εθνικό Δίκτυο, εφόσον στην Αγγλία τουλάχιστον, διαθέτει κανείς 75.000 λίρες (περίπου 90.000 ευρώ) συν πολλά ηλιακά πάνελ ή μια ανεμογεννήτρια.
Κορυφαίος του τομέα αναδεικνύεται ο Ελον Μασκ μέσω της εταιρείας του Tesla. Η υψηλών προδιαγραφών μπαταρία Powerwall της Tesla αντλεί και αποθηκεύει ενέργεια από μια τεράστια συστοιχία φωτοβολταϊκών πάνελ. Ως παράδειγμα, αναφέρει ο Μαργκόλις στην Telegraph, η εγκατάστασή της σε ένα μεγάλο σπίτι στο Σάρεϊ μπορεί να αποθηκεύσει μισό μεγαβάτ, το οποίο θα τροφοδοτούσε 200 μικρά σπίτια για εβδομάδες.
Για την κοινωνία στο σύνολό της, ωστόσο, οι λύσεις για την απεμπλοκή μας από την υπερβολική εξάρτηση από την ηλεκτρική ενέργεια είναι πιο περίπλοκες και λιγότερο πιθανό να τεθούν σε εφαρμογή.
Ο Τζον Κόνσταμπλ είναι ενεργειακός σύμβουλος πελατών όπως η ιαπωνική κυβέρνηση και διευθυντής του Ιδρύματος Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας, ενός think tank που προβλέπει τα τρέχοντα προβλήματα εδώ και σχεδόν 20 χρόνια. Το ίδρυμα δεν βλέπει τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας ως τρόπο επίλυσης των προβλημάτων ηλεκτρικής ενέργειας.
Ο δρ Κόνσταμπλ υποστηρίζει ότι ο άνεμος και η ηλιακή ενέργεια είναι ημίμετρα, καθώς δεν είναι τίποτα περισσότερο από συναισθηματική απάντηση στις ανάγκες μας, που αγαπούν να δίνουν πολιτικοί και ακτιβιστές, αλλά όχι πολύ καλή. Αυτό που απαιτείται, λέει, είναι πυρηνική ενέργεια και, στο μέλλον, η ασφαλής και άφθονη ισχύς σύντηξης. Οπως, όμως, ξεκαθαρίζει ο βρετανός επιστήμονας, μόνο στην Ασία, όπου υπάρχει πιο επιστημονική κουλτούρα, οι χώρες επιδιώκουν σοβαρά την πυρηνική ενέργεια και τη σύντηξη.
«Είναι ειρωνικό, αλλά το πάθος μας εδώ για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας θα μπορούσε, πιστεύω, να μας οδηγήσει πίσω στο φυσικό αέριο, ακόμη και στον άνθρακα», λέει ο βρετανός επιστήμονας στην Telegraph, «Αυτό που χρειάζεται να κάνουμε είναι να βελτιώσουμε την παραγωγή φυσικού αερίου για να μπορέσουμε να συνεχίσουμε όσο επιδιώκουμε την πυρηνική ενέργεια. Αυτό που στην πραγματικότητα κάνουμε είναι να εργαζόμαστε ακούραστα για να διορθώσουμε τις ελλείψεις των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας».
Και οι μπαταρίες οικιακής χρήσης; Δεν είναι μια υπέροχα καθαρή λύση; «Στην πραγματικότητα όχι», απαντάει ο δρ Κόνσταμπλ και εξηγεί ότι «Οι μπαταρίες ιόντων λιθίου είναι επικίνδυνες. Προκαλούν πυρκαγιές. Γι’ αυτό οι αεροπορικές εταιρείες είναι επιφυλακτικές και για τον ίδιο λόγο δεν επιτρέπεται να μπαίνουν τα μικρά ηλεκτρικά σκούτερ στο μετρό του Λονδίνου. Και ούτως ή άλλως, η κατασκευή τους σημαίνει πραγματικά εξαγωγή ρύπανσης στην Κίνα».