Δεν πάω δικαστήριο, βρήκα τη λύση!

«Σοβαρά τώρα, έχεις μια αντιδικία και σκέφτεσαι να πας στα δικαστήρια; Αλήθεια, το ’χεις ζήσει αυτό; Περνούν οι μέρες, οι μήνες, τα χρόνια κι εσύ περιμένεις… Βλέπεις τα μαλλιά σου ν΄ ασπρίζουν, περιμένεις…». Ο γνωστός ηθοποιός Θοδωρής Αθερίδης σας καλεί να σκεφθείτε εναλλακτικά, προκειμένου να μην ανεβείτε το «βουνό» προσωπικών ή εταιρικών διαφορών, ενώπιον του οποίου βρίσκεστε. Και προτείνει τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Διαμεσολάβησης & Διαιτησίας (ΕΟΔΙΔ), το μονοπάτι με άλλα λόγια που μπορεί να οδηγήσει στην επίλυση της διαφοράς εκτός δικαστικών αιθουσών, αδιαμφισβήτητα πιο γρήγορα και πιο εύκολα, από όσο θα γινόταν μπροστά στην έδρα. Και κυρίως χωρίς τα συμπαρομαρτούντα, το ψυχικό κόστος σε συγκρούσεις όπως αυτές μεταξύ συζύγων, την πίεση που μπορεί να συνεπάγονται για ανθρώπους της αγοράς κινήσεις όπως η δέσμευση κεφαλαίων.

Η Ελλάδα δεν ανακαλύπτει την πυρίτιδα: αγγλοσαξονικές χώρες έχουν ανοίξει τον δρόμο προ πολλού (στις Ηνωμένες Πολιτείες, η εξωδικαστική επίλυση διαφορών εφαρμόζεται από το 1976), ενώ η Ιταλία και η Σιγκαπούρη έχουν δει τους δείκτες απονομής δικαιοσύνης να βελτιώνονται εντυπωσιακά μετά την διείσδυση της μεθόδου, ενίοτε σε συνδυασμό και με φορολογικά μέτρα, στις κοινωνίες τους. Η Μιλένα Αποστολάκη, διευθύντρια ανάπτυξης του ΕΟΔΙΔ, δικηγόρος, διαμεσολαβήτρια, πρώην βουλευτής και υφυπουργός, έχει αναλάβει το δύσκολο εγχείρημα της θεώρησης του ΕΟΔΙΔ ως μίτου για την εξεύρεση διεξόδου στον λαβύρινθο των προσωπικών ή εταιρικών/επιχειρηματικών διαφορών. «Περνάμε από την κουλτούρα της σύγκρουσης και της αντιδικίας στη λογική της συνεννόησης και του διαλόγου», τονίζει μιλώντας στο Protagon. Η κυρία Αποστολάκη χαρακτηρίζει ως «πρόκληση» τον ρόλο της, έχοντας στον ορίζοντα μια θεσμική αλλαγή βεληνεκούς. «Στόχος είναι να αποφορτίσουμε τα πινάκια στα δικαστήρια, να δημιουργήσουμε περιβάλλον θελκτικό για επενδύσεις. Επιχειρούμε να αλλάξουμε τον πολιτισμό της καθημερινότητας, το πώς διαχειριζόμαστε τις διαφορές μας».

Η λέξη επενδυτής έχει πυροδοτήσει πολλάκις τη δημόσια συζήτηση. Και ποιός δεν αποθαρρύνεται, όταν γνωρίζει ότι στο εγχώριο σκηνικό απαιτούνται 640 μέρες για μια πρωτόδικη απόφαση (μη εκτελεστή) και 7-8 χρόνια σε μια σχετικά καλή έκβαση των πραγμάτων για έναν εκτελεστό τίτλο; Ποιός αποφασίζει επενδυτικό βήμα, χωρίς δεύτερες σκέψεις, όταν βλέπει μόλις το 2020 την Ελλάδα στην 146η θέση σε έναν κατάλογο 190 χωρών (δείκτης Doing Business), με τη σφραγίδα της Παγκόσμιας Τράπεζας; Σε μια κοινωνία που ψάχνει αδιάκοπα «να βρει το δίκιο της», χαρακτηρίζεται από εντυπωσιακή φιλοδικία, ή ακριβέστερα δικομανία, που έχει 410 δικηγόρους ανά 100.000 κατοίκους (η Σουηδία έχει αντιστοίχως 50) και 36 δικαστές ανά 100.000 κατοίκους (μόνο η Σλοβενία και η Κροατία έχουν περισσότερους), δεν μπορεί παρά η βαθιά ενσωμάτωση του ΕΟΔΙΔ να συνιστά εκ βάθρων αλλαγή της φιλοσοφίας στο σύμπαν της Δικαιοσύνης.

Ο ΕΟΔΙΔ προσφέρει υπηρεσίες διαιτησίας, κυρίως για επιχειρηματικές διαφορές, για τις οποίες μάλιστα εκδίδεται απόφαση με ισχύ δικαστικής απόφασης, αλλά και υπηρεσίες διαμεσολάβησης, κυρίως σε ό,τι αφορά τις ανθρώπινες σχέσεις, καθώς και για διαφορές που μπορεί φερ΄ειπείν να έχουν δυο έμποροι, για τις οποίες εκδίδεται αμοιβαία αποδεκτή απόφαση, δεσμευτική συμφωνία. Σε περίπτωση αδιεξόδου, υπάρχει πάντα η διαιτησία καθώς και τα δικαστήρια. Σε υπερσύγχρονες εγκαταστάσεις που διατηρεί στο κέντρο της Αθήνας (Μαυρομιχάλη 23), και εφαρμόζοντας μεταξύ άλλων την τακτική των χωριστών δωματίων (ακόμη και των χωριστών εισόδων, αν καθίσταται αναγκαίο) για κατ΄ ιδίαν συζητήσεις με αμφότερες τις πλευρές, ο ΕΟΔΙΔ μοιάζει με πολιτισμένο καταφύγιο σε «μάχες» στις οποίες η φόρτιση κάνει πολλές φορές τους εμπλεκόμενους να ξεχνούν τις έννοιες των λέξεων αυτών…

«Ο θάνατος της μητέρας μας διέλυσε τη σχέση μου με την αδελφή μου», εξομολογείται ο Θ.Σ. που για ευνόητους λόγους επιθυμεί να διατηρήσει την ανωνυμία του. «Από την κηδεία δεν είχαμε μιλήσει. Κάναμε δυο διαφορετικά μνημόσυνα. Υπήρχαν κληρονομικά ζητήματα που έπρεπε να διευθετηθούν. Μπήκα στη διαμεσολάβηση πολύ διστακτικά. Ένιωσα ότι μπορούσα να μιλήσω, αν και ντρεπόμουν. Η διαμεσολαβήτρια έδειχνε σεβασμό και με άκουγε. Υπήρχαν πράγματα που δεν είχα φανταστεί ότι η αδελφή μου τα αντιλαμβανόταν με αυτό τον τρόπο.Τα περιουσιακά λύθηκαν σχετικά γρήγορα, δεν ήταν αυτά το θέμα, το καταλάβαμε και οι δυο. Χαίρομαι που δεν πήρα την δρόμο του δικαστηρίου, γιατί ακόμα θα πολεμούσα την αδελφή μου. Τώρα μπορούμε και έχουμε μια κάποια επαφή».

Ο Οργανισμός δίνει ιδιαίτερη βαρύτητα στην παράμετρο της εμπιστευτικότητας, με την οποία περιβάλλει τα δυο μέρη – ο διαμεσολαβητής δεν αποκαλύπτει σε κανέναν από τους εμπλεκόμενους ό,τι του έχει κοινοποιηθεί από την «απέναντι» πλευρά. Οι όποιες εξαιρέσεις έχουν τη συναίνεση των ίδιων των εμπλεκομένων. Οι διαιτητές ή διαμεσολαβητές μπορούν να είναι κοινής αποδοχής, ο κατάλογος μιας εκάστης κατηγορίας (διαιτησίας ή διαμεσολάβησης) είναι πραγματικά εντυπωσιακός, καθώς περιλαμβάνει ηχηρά ονόματα της νομικής, ακαδημαϊκής, δημόσιας εν γένει, ζωής του τόπου. Το πιο εντυπωσιακό ; Σε περιπτώσεις διαμεσολάβησης, η επίλυση της διαφοράς έρχεται μέσα σε λίγες μέρες, σε περιπτώσεις διαιτησίας απαιτούνται μήνες. Γνώστες διαβεβαιώνουν, δίνοντας μια τάξη μεγέθους, ότι ακόμη και διαφορές υψηλής δυσκολίας έχουν επιλυθεί μέσα σε διάστημα επτά μηνών, ενώ παράλληλα τονίζουν ότι δύσκολα βγαίνει κανείς από τον ΕΟΔΙΔ χωρίς λύση: υποθέσεις που έφθασαν εκουσίως στους κόλπους του (όχι μέσω της υποχρεωτικότητας), βρήκαν διέξοδο σε ποσοστό 94%.

Οι δικηγόροι κάθε άλλο παρά εξοβελίζονται : τόσο στη διαδικασία της διαμεσολάβησης (συμμετέχουν με τους εντολείς τους), όσο και σε αυτή της διαιτησίας (υποστήριξη της υπόθεσης ενώπιον του διαιτητικού δικαστηρίου), συμμετέχουν ενεργά – εξ αυτού ο ρόλος που μπορούν να παίξουν ρόλο στην αλλαγή υποδείγματος στην ελληνική κοινωνία, ώστε οι πολίτες να στρέφονται στην εξωδικαστική επίλυση διαφορών νοείται ως καίριος. Με θετικό πρόσημο περιγράφεται από τους ειδήμονες και το κόστος. Η διαμεσολάβηση είναι αρκετά φθηνότερη από τη δικαστική οδό, και θεωρείται η πλέον οικονομική διαδικασία εξωδικαστικής επίλυσης της διαφοράς. Σε σχέση με τη δικαστική οδό, και η διαιτησία παρουσιάζει «πολύ ελκυστικές τιμές, ανάλογα με την αξία της διαφοράς». Σημαντική παράμετρος είναι ότι η προσφυγή σε διαιτησία ή διαμεσολάβηση μπορεί να συμφωνηθεί και πριν από την ύπαρξη οποιασδήποτε διαφοράς, όταν κατά τη σύναψη μιας συμφωνίας τα συμβαλλόμενα μέρη επιλέγουν να εντάξουν στη σύμβασή τους ρήτρα εξωδικαστικής επίλυσης διαφορών.

Σε κάθε περίπτωση, τα όποια στοιχεία, οι πληροφορίες και τα ρεπορτάζ για τη λειτουργία του ΕΟΔΙΔ στην προσπάθεια να είναι σαφές το αποτύπωμά του, ωχριούν μπροστά στον τρόπο με τον οποίο αυτοπροσδιορίζεται : ως «καταλύτης», όπως λειτουργεί το οξυγόνο ανάμεσα στα δυο άτομα υδρογόνου, στη σύνθεση του πιο πολύτιμου αγαθού, του νερού.