Αλήθεια, πώς μπορείς μέσα σε μια πανδημική κρίση και στον πανικό που απορρέει από αυτήν να σχεδιάζεις παράλληλα τις επόμενες δεκαετίες; Και πώς μπορείς, ενώ πρέπει να βρίσκεσαι σε διαρκή επαγρύπνηση για τις εγχώριες πολιτικές, να παρακολουθείς τις καλές πρακτικές του εξωτερικού και να αναζητάς τον τρόπο του μακροπρόθεσμου σχεδιασμού τους στη χώρα σου;
Η κατάλληλη λέξη εδώ είναι μια: foresight. Δεν πρόκειται για πρόβλεψη του μέλλοντος και φυσικά δεν μιλάμε για την εικόνα ενός μέντιουμ που έχει τα χέρια του πάνω από μια γυάλινη σφαίρα να μιλά για τα όσα από το μέλλον βλέπει να έρχονται. Εδώ μιλάμε για τη συνδιαμόρφωση από την Πολιτεία, τους πολίτες και την οικονομία, των εναλλακτικών σεναρίων του μέλλοντος και για το κατά πόσο και με ποιον τρόπο μπορεί να γίνει προετοιμασία και προσαρμογή σε όσα θα έρθουν. COVID-19, Κλιματική Αλλαγή, Εθνική Ασφάλεια. Ναι, τον τελευταίο καιρό δεν μας προέκυψαν και λίγα…
Ένα σίγουρα σημαντικό μάθημα από την υγειονομική κρίση είναι ότι οι χώρες, οι κυβερνήσεις αλλά και η ίδια η ήπειρος στην οποία ζούμε θα πρέπει να εργαστούν πάνω σε διαφορετικά μοντέλα από αυτά που έως σήμερα έχουν εφαρμοστεί, με επίκεντρο τώρα πια τις έννοιες της «προορατικής» ή «προνοητικής» διακυβέρνησης. Έτσι, στο πλαίσιο αυτό έχει εισέλθει στο ευρωπαϊκό λεξιλόγιο ο όρος «Strategic Foresight» ανοίγοντας την ουσιαστική συζήτηση για την Ανοικτή Στρατηγική Αυτονομία (Open Strategic Autonomy) της Ευρωπαϊκής Επιτροπής μέχρι το 2040. Μάλιστα, ο Αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Μάρος Σέφκοβιτς (Vice President of the European Commission for Interinstitutional Relations and Foresight) που είναι και επιφορτισμένος με τις αρμοδιότητες για το Strategic Foresight θα βρίσκεται την Παρασκευή, 16 Ιουλίου, στην Αθήνα, προκειμένου να έχει συνάντηση με τον Πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη και την ομάδα που εργάζεται εδώ και αρκετό καιρό για τον μακροπρόθεσμο στρατηγικό σχεδιασμό.
Η σημασία που αποδίδει το Μαξίμου στο εγχείρημα μεγάλη. Το υποδηλώνει και η ανάληψη του συντονιστικού ρόλου από τον Γρηγόρη Δημητριάδη, διευθυντή του Γραφείου Πρωθυπουργού, ανθρώπου με κομβικό ρόλο συνολικά στην επιτάχυνση των κυβερνητικών διαδικασιών ενώ τη θεσμική εκπροσώπηση θα αναλάβει ο υπουργός Επικρατείας, Γιώργος Γεραπετρίτης. Γνώριμο στέλεχος της ομάδας είναι ο Γενικός Γραμματέας Ενημέρωσης και Επικοινωνίας, Γιάννης Μαστρογεωργίου, ο οποίος εργάζεται εντατικά για το συγκεκριμένο project.
Το launching του ευρωπαϊκού δικτύου στρατηγικού σχεδιασμού για το μέλλον έγινε στην πρώτη Σύνοδο των Υπουργών για το Μέλλον, τον περασμένο Μάιο στην Κοΐμπρα της Πορτογαλίας, όπου οι υπουργοί Ευρωπαϊκών Υποθέσεων των 27, αντάλλαξαν απόψεις γύρω από την Ανθεκτικότητα και την Ανοικτή Στρατηγική Αυτονομίας (OSA) της ΕΕ.
«Megatrends 2040»
Εδώ μπαίνουν στο κάδρο τα Megatrends, οι Μεγατάσεις, οι μακροπρόθεσμες δηλαδή κινητήριες δυνάμεις αλλαγής, που είναι εύκολο να εντοπιστούν σήμερα και συνήθως έχουν παγκόσμιο αντίκτυπο. Απασχολούν την παγκόσμια κοινότητα και μεταμορφώνουν τις οικονομίες, τις κοινωνίες και τον τρόπο ζωής μας ενώ ταυτόχρονα βοηθούν να εντοπίσουμε πιθανά ή και επιθυμητά μέλλοντα, με ένα συστηματικό τρόπο προσέγγισης.
Σύμφωνα με την αναφορά «Megatrends 2040» που έχει ετοιμάσει η ελληνική Ομάδα (και την έχει θέσει στην κρίση του Πρωθυπουργού), υπάρχουν σήμερα επτά βασικές Μεγατάσεις:
Η πρώτη, είναι αυτή της Κλιματικής Αλλαγής, η οποία απαιτεί οικολογική αναμόρφωση. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των στελεχών της Κομισιόν που εργάζονται για την κατάρτιση της Ανοικτής Στρατηγικής Αυτονομίας της ΕΕ, μέχρι το 2040 η άνοδος της θερμοκρασίας στην Αρκτική και η αυξανόμενη πίεση στους ωκεανούς, δεν θα έχουν αντίκτυπο μόνο στις διεθνείς θαλάσσιες μεταφορές και στις εμπορικές ροές, αλλά μπορούν να προκαλέσουν και ραγδαίες αλλαγές στη φυσική, κοινωνική, γεωοικονομική και γεωπολιτική πραγματικότητα της Ευρώπης, επηρεάζοντας και το θέμα της ασφάλειας της περιοχής γενικότερα. H Ελλάδα, μάλιστα, θα επηρεαστεί έντονα (τουρισμός, υποδομές, πόλεις) από την άνοδο των παγκόσμιων επιπέδων της θάλασσας, που αυξάνονται με μέσο ρυθμό 3,4 χιλιοστών τον χρόνο, ενώ ο όγκος του πάγου της Αρκτικής έφτασε στο χαμηλό ρεκόρ το 2018.
Σε παγκόσμιο επίπεδο οι κύριες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής θα αφορούν στις εξής θεματικές περιοχές: ασφάλεια τροφίμων, άνοδο της στάθμης της θάλασσας και ισχυρότερες καταιγίδες που θα επηρεάζουν τις παράκτιες περιοχές, τρόπο ζωής και υγεία, μετανάστευση, αυξανόμενες οικονομικές ζημιές με επίδραση στους δημόσιους και ιδιωτικούς προϋπολογισμούς και δημιουργία χρεών, υποβάθμιση του εδάφους, ακτιβισμό και συμμετοχικότητα.
Να πάμε και στις επόμενες: αυτές είναι η Έλλειψη Πόρων (πρώτες ύλες, ενέργεια, υδάτινοι πόροι) και ακολουθούν οι Δημογραφικές Ανισορροπίες (γήρανση των πληθυσμών και αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού), η Αστικοποίηση, η Ραγδαία Τεχνολογική Ανάπτυξη, η Υπερ-συνδεσιμότητα, η Αύξηση της Μεσαίας Τάξης και Κατανάλωσης παγκοσμίως και η Μετατόπιση Επιρροής προς την Ανατολή και τον Νότο. Η ανάλυση των Μεγατάσεων υποδεικνύει πως η μεταβλητότητα, η αβεβαιότητα και η επινοητικότητα είναι οι τρεις έννοιες – κλειδιά που πρέπει να λαμβάνονται υπόψη στο σχεδιασμό των μελλοντικών πολιτικών από τις κυβερνήσεις.
Η εποχή μετά την πανδημία που σταδιακά αρχίζει, επιβάλλει να μείνει πίσω ο τρόπος σκέψης και δράσης που είχε ως προμετωπίδα το «business as usual». Θα είναι ενδιαφέρουσα η μετατροπή του μέλλοντος από χρονικό σημείο σε τρόπο σκέψης. Για να εξετάζουμε το «what if» και να μην τρέχουμε πίσω από το «and what do we do now». Γιατί θα είναι αργά…