Στις αερομαχίες όπου γεννήθηκε η ελληνική Πολεμική Αεροπορία

Ένα ιστορικό συμπέρασμα, για αρχή: Ο «βαρύς» εθνικός διχασμός, ανάμεσα σε βασιλιά και Βενιζέλο, έφερε στην «ουδέτερη», τότε, Ελλάδα και τις αντικρουόμενες σφαίρες επιρροής τους και μας έβαλε στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Με δυο λόγια, η δική μας φαγωμάρα μας έβαλε να σκοτωνόμαστε σε ξένο αχυρώνα.

Η ιστορική έρευνα του Πασχάλη Παλαβούζη, διευθυντή 1ου ΕΠΑΛ Καβάλας, ερευνητή της ελληνικής αεροπορικής και στρατιωτικής ιστορίας και μέλους του Διεθνούς Συλλόγου Ιστορικών Α’ Παγκοσμίου Πολεμου (Cross & Cockade International) το καταδεικνύει σαφώς: «Κυρίαρχη πολιτική πραγματικότητα στην Ελλάδα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου (1914 – 1918) υπήρξε η οξεία αντιπαράθεση των κορυφαίων πολιτειακών παραγόντων της χώρας (βασιλιά Κωνσταντίνου, πρωθυπουργού Ελευθερίου Βενιζέλου) σε σχέση με την ακολουθητέα εξωτερική πολιτική, γεγονός που οδήγησε στον εθνικό διχασμό. Βασική συνέπεια της πολιτικής σύγχυσης υπήρξε η ενθάρρυνση της παρουσίας στρατιωτικών δυνάμεων των δύο αντίπαλων συνασπισμών επί ελληνικού εδάφους! Από τη στιγμή που αυτές οι δυνάμεις βρέθηκαν να επιχειρούν επί του ελληνικού (τυπικά ουδέτερου) εδάφους, προέβησαν σε όλες εκείνες τις ενέργειες προκειμένου να εξασφαλίσουν ή να διατηρήσουν το τακτικό πλεονέκτημα έναντι του αντιπάλου».

Ως συγγραφέας και του – πρωτότυπου, εν πολλοίς – σεναρίου της σειράς ελληνικών ντοκιμαντέρ «Στα φτερά του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου», με συμπαραγωγό το δραστήριο Cosmote History HD και παραγωγό μια επίσης δραστήρια εταιρεία τηλεοπτικών παραγωγών της Καβάλας, την Gullwing, του Γιώργου Κάσδαγλη, «είδε» και κάτι ακόμη: ότι «βασικός συντελεστής για το πλεονέκτημα έναντι του αντιπάλου υπήρξε η δημιουργία πολεμικών αεροδρομίων σε πολλά σημεία του ελλαδικού χώρου, κυρίως δε του Β.Α. Αιγαίου, της Μακεδονίας και Θράκης, με σκοπό την «εκμετάλλευση» του καινοφανούς όπλου της αεροπορίας».

Έτσι, γεννήθηκε κατά κάποιον τρόπο η Ελληνική Πολεμική Αεροπορία. Όταν η «ουδέτερη» Ελλάδα έγινε πεδίο αντιπαράθεσης των αντιπάλων ξένων δυνάμεων, στις οποίες ο εθνικός διχασμός… άνοιξε την πόρτα εισόδου. Αυτή η ιστορία μας είναι ουσιαστικά άγνωστη. Και με την ιστορική σειρά ντοκιμαντέρ της Gullwing και του Cosmote History HD μπαίνει πρώτη φορά στα σπίτια μας και στις οθόνες μας. Υλοποιώντας ουσιαστικά και έναν ακόμη στόχο του Cosmote History, που είναι το ερέθισμα, έστω, για την ιστορική έρευνα σε ελληνικά πεδία γνώσης, στοιχείων και ιστορίας, που παραμένουν ακόμη άγνωστα.

«Πολύ λίγο ενδιέφεραν οι διαμαρτυρίες των εκάστοτε ελληνικών κυβερνήσεων», σημειώνει χαρακτηριστικά στο ιστορικό του αφήγημα ο Πασχάλης Παλαβούζης. «Πέντε αεροδρόμια – Ξάνθη, Θάσος, Δράμα, Σταυρός, Λήμνος – άγνωστα στο ευρύ κοινό, καθένα με τη δική του στρατηγική αξία, διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη του πολέμου και τη διαμόρφωση του τελικού αποτελέσματος».

Σε αυτή την εξέλιξη, με βάση τεκμήρια, που για πρώτη φορά έρχονται στο φως (επίσημα στρατιωτικά και διπλωματικά αρχεία, βιβλία πτήσεων, ημερολόγια, επιστολές, σπάνιες φωτογραφίες και φιλμάκια), φωτίζονται «Στα φτερά του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου» «πολλές και άγνωστες ιστορίες συνδέονται με αυτά τα αεροδρόμια. Ιστορίες τόλμης και ανδρείας που καταγράφηκαν ως θρύλοι στη συλλογική μνήμη των κατοίκων των περιοχών που φιλοξένησαν τις αεροπορικές βάσεις».

Ζουμ σε μία – άγνωστη – από αυτές:

«Το πρωινό της 29ης Δεκεμβρίου 1915, μια σημαντική δύναμη 4.000 ανδρών του βρετανικού εκστρατευτικού σώματος, μαζί με 1.200 τόνους εφοδίων, μεταφέρονται με πλοία από τη Θεσσαλονίκη στην περιοχή Σκάλα Σταυρού Θεσσαλονίκης. Η δύναμη αυτή σταδιακά οχυρώνεται στα Βρασνά και τη Ρεντίνα, αποτελεί δε το δεξιότερο σημείο άμυνας της Στρατιάς Ανατολής, των δυνάμεων δηλαδή της Αντάντ επί ελληνικού εδάφους. Και έχει σαν πρωτεύοντα στόχο την εξασφάλιση της Στρατιάς από πιθανή προέλαση προς τα δυτικά των γερμανοβουλγαρικών δυνάμεων της Θράκης, που επίσης ενισχύονται συνεχώς. Όλα δείχνουν ότι η ανατολική Μακεδονία «σέρνεται» στη δίνη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου». Μιλάμε για τη βάση υδροπλάνων (ναι, υδροπλάνων) του Σταυρού.

«Με ορμητήριο αυτά τα αεροδρόμια έλληνες και ξένοι αεροπόροι – Άγγλοι, Γάλλοι, Σέρβοι, Γερμανοί, Βούλγαροι, Τούρκοι – χωρισμένοι σε δύο αντιμαχόμενες παρατάξεις έδωσαν σκληρό αγώνα για την τελική επικράτηση. Στην πολιτική τους ζωή, κάποιοι από αυτούς ήταν καλλιτέχνες, κάποιοι αγρότες, άλλοι μηχανικοί κι επιστήμονες, αριστοκράτες και «κοινοί θνητοί», προσθέτει στην αφήγηση ο σεναριογράφος των πέντε ντοκιμαντέρ και μιας ταινίας μεγάλου μήκους, που αποτελούν την ενότητα «Στα φτερά του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου».

Όλοι αυτοί πέταξαν με πρωτόγονες πτητικές μηχανές, κυρίως από πανί και ξύλο, «σε αποστολές που και σήμερα φαντάζουν ακατόρθωτες! Οι περισσότεροι από αυτούς στα είκοσι τους χρόνια. Έδωσαν τις δικές τους μάχες απέναντι στον εχθρό. τον πρόδηλο και τον «αόρατο», αλλά πανταχού παρόντα: τις ασθένειες και τις κακουχίες». Αναγνωρίσεις, φωτογραφίσεις στόχων, διεύθυνση πυρών πυροβολικού, τακτικοί και στρατηγικοί βομβαρδισμοί, ανθυποβρυχιακός πόλεμος, ψυχολογικός πόλεμος, αερομαχίες…

Η νυχτερινή επιδρομή στο γερμανικό αεροδρόμιο της Δράμας ήταν ένα μόνο επεισόδιο αυτού του πρωτόγνωρου – τότε – πολέμου. Τη νύχτα της 10ης προς 11η Απριλίου 1917, σύμφωνα με ένα από τα τεκμήρια, την «Εβδομαδιαία Αναφορά Επιχειρήσεων #57»:

«Η επίθεση πραγματοποιήθηκε με φεγγαρόφωτο από τον ανθυποπλοίαρχο (Ι) Κ. Κωνσταντίνου και παρατηρητή το σημαιοφόρο (Ι) R. J. Dashwood επί του Henri Farman HF.27 ‘N3010’. Ανακύκλωσαν κι επιτέθηκαν τρεις φορές πάνω από το στόχο, ρίχνοντας δύο βόμβες των 100 λιβρών και τέσσερις των 16 λιβρών… Οι πυρκαγιές έκαιγαν ακόμη, όταν το αεροπλάνο προσγειωνόταν στη Θάσο». Σε ένα υπόστεγο, που λαμπάδιασε, βρισκόταν και το προσωπικό αεροπλάνο (ένα Halberstadt D.V.) του άσου γερμανού διώκτη υποσμηναγού Ρούντολφ φον Έσβεγκε. «Μάλιστα! Γερμανοί στη Δράμα. Κι ο Κωνσταντίνου; Έλληνας αεροπόρος προφανώς! Ναι, αλλά τι γύρευε ένας έλληνας αεροπόρος στη Θάσο το 1917; Είχε η Θάσος αεροδρόμιο; Ποιοι επιχειρούσαν από εκεί; Υπήρχαν κι άλλα αεροδρόμια την περιοχή; Πώς είχαν κατορθώσει ξένες δυνάμεις να εγκαταστήσουν αεροδρόμια σε ελληνικό έδαφος;», σημειώνει τα ερωτήματα στα οποία δίνονται διεξοδικά απαντήσεις στα ντοκιμαντέρ ο ιστορικός ερευνητής Πασχάλης Παλαβούζης.

Πίσω στην ιστορία. Ένας από τους εξαίρετους μαχητές του αέρα, στην ιστορία μας, ήταν Πλωτάρχης (Ι) Αριστείδης Μωραϊτίνης. «Είχε δώσει τα διαπιστευτήριά του κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους, όταν εκτέλεσε την πρώτη παγκοσμίως αποστολή ναυτικής συνεργασίας, αναγνωρίζοντας τον τουρκικό στόλο στα Στενά. Στα τέλη του 1916 τέθηκε επικεφαλής των ελλήνων αεροπόρων του Ναυτικού Αεροπορικού Σώματος, που αρνήθηκαν να παραμείνουν αδρανείς μετά την ανεμπόδιστη κατάκτηση της ανατολικής Μακεδονίας από Γερμανούς και Βούλγαρους. Γεννημένος ηγέτης, σκληρός πρωτίστως με τον εαυτό του και οπαδός της αυστηρής πειθαρχίας, έδινε πάντα το «παρών» στην κορύφωση της εναέριας δράσης. Πολεμώντας παράτολμα κι αποφασιστικά, ενέπνεε τους νεαρότερους και άπειρους Έλληνες και ξένους αεροπόρους. Ήταν ατρόμητος κι έμοιαζε άτρωτος. Ήταν ο έλληνας αρχηγός που σέβονταν και εμπιστεύονταν οι πάντες».

Και από την άλλη πλευρά των αερομαχιών, το όνομα θρύλος ήταν ο Γερμανός Ρούντολφ φον Έσβεγκε, ο οποίος «εφαρμόζοντας τακτικές που δε βρίσκονταν γραμμένες σε κάποιο εγχειρίδιο, παρά ήταν απόσταγμα δικής του εμπειρίας, πετύχαινε λαμπρές νίκες δικαιώνοντας το προσωνύμιο «αετός του Αιγαίου» που του είχαν δώσει οι Βούλγαροι προστατευόμενοί του. Χάθηκε κοντά στο Στρυμονικό Σερρών, όταν οι Άγγλοι πυροδότησαν ένα – παγιδευμένο με εκρηκτικά – αερόστατο παρατήρησης».

Φανταστείτε δε ότι στην αρχή του πολέμου, το 1914, «η αεροπορία ήταν ένα όπλο αμφίβολης αξίας και άγνωστης προοπτικής. Στο τέλος του, τέσσερα χρόνια αργότερα, το αεροπορικό όπλο έχοντας αποδείξει την αξία του σε ποικιλία ρόλων είχε κατακτήσει πρωτεύουσα θέση στη διεξαγωγή του πολέμου σε στεριά και θάλασσα».

«Δεν είναι τυχαίο που βετεράνοι αεροπόροι με εμπειρία χτισμένη στο ελληνικό θέατρο επιχειρήσεων, συνέβαλαν αποφασιστικά μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο στην περαιτέρω διερεύνηση των ορίων του ανθρώπου στον αέρα, του αεροπλάνου και της πτήσης, γεφυρώνοντας αποστάσεις που προηγουμένως φάνταζαν αχανείς».

Η σειρά των ντοκιμαντέρ θα προβληθεί όχι μόνον στην Ελλάδα, αλλά και στην Ευρώπη από το ελληνικό θεματικό ιστορικό κανάλι Cosmote History, σε διεθνή φεστιβάλ και θα διανεμηθεί σε διεθνή πνευματικά κέντρα, βιβλιοθήκες και πανεπιστήμια ως εκπαιδευτικό, τεκμηριωτικό υλικό.

Συνεργάτες της παραγωγής (που έκανε γυρίσματα με τεχνολογία υψηλής ευκρίνειας 4k, σε Δράμα, Ξάνθη, Σέρρες Καβάλα, Θάσο, Λήμνο, Θεσσαλονίκη) είναι το Kavala Airsea Show, η Αεροπορική Λέσχη Μωραϊτίνης Αριστείδης κ.ά. Ενώ στην ομάδα τεκμηρίωσης συμμετείχε ο Ντέιβιντ Μπρέμνερ, γνωστός από την κοινότητα του Bristol Scout: Rebuilding Grandad’s Aircraft και άλλοι απόγονοι πιλότων που έδρασαν στην Ελλάδα. Στην δε παραγωγή της καβαλιώτικης Gullwing εργάστηκαν τοπικοί επαγγελματίες του κλάδου (μοντέρ, σκηνοθέτης, εικονολήπτες, μουσικοί, εκφωνητές, motion graphic designers).