Τι χρειάζεται για να αναζωογονηθεί και να βελτιωθεί η δύσκολη ζωή των κατοίκων σε γειτονιές μεγαλουπόλεων; Κατ’ αρχάς, ένας εμπνευσμένος άνθρωπος όπως ο Πατρίκ Μπερνάρ, ιδρυτής της παρισινής «Δημοκρατίας των Υπερ-γειτόνων» στο Παρίσι, σύμφωνα με τον οποίο μια αστική γειτονιά δεν χρειάζεται να είναι εχθρική ή ανώνυμη, όπως αναφέρει δημοσίευμα στην ιστοσελίδα του Pop Up City, δικτύου για τον αστικό μετασχηματισμό, με έδρα το Αμστερνταμ. Ο κ. Μπερνάρ και οι «Υπερ-γείτονες» σύντροφοί του σκοπό έχουν να φέρουν στους δρόμους του Παρισιού την ευχαρίστηση της ζωής σε ένα χωριό.
Ολα άρχισαν με μια καλά «οργανωμένη» καλημέρα· ήταν η πρώτη ουσιαστική επικοινωνία μεταξύ γειτόνων, η οποία σηματοδότησε μια «επανάσταση» στην καρδιά του Παρισιού, πλην όμως καθόλου παρισινού τύπου: δεν στήθηκαν οδοφράγματα ούτε εκτοξεύθηκαν πέτρες από ριζοσπάστες φοιτητές· πόσο μάλλον, δεν κόπηκε στην γκιλοτίνα το κεφάλι κανενός μονάρχη…
Αντίθετα, μια μέρα του Σεπτεμβρίου του 2017, κατά μήκος της Rue de l’Aude στήθηκε ένα τραπέζι 215 μέτρων με 648 καρέκλες, φορτωμένο με σπιτικά φαγητά· και, όπως έγραψε ο Πίτερ Γίονγκ στον Guardian, οι παρευρισκόμενοι κλήθηκαν να φωνάξουν δυνατά την πιο ανατρεπτική από όλες τις λέξεις: bonjour…
Εκείνη, λοιπόν, την ημέρα, κατά τη διάρκεια μιας εκδήλωσης που θύμιζε χωριάτικο πανηγύρι, οι επαναστάτες ορκίστηκαν πίστη στη «République des Hyper Voisins» ή «Δημοκρατία των Υπερ-γειτόνων». Και από εκείνη τη στιγμή η δημοκρατία, ένα «εργαστήριο κοινωνικού πειραματισμού» που καταλαμβάνει ένα τμήμα του 14ου διαμερίσματος στην Αριστερή Οχθη, με περίπου 50 δρόμους και 15.000 κατοίκους, προσπαθεί καθημερινά να αντιμετωπίσει τις ελλείψεις της σύγχρονης ζωής στην πόλη, μια ζωής συναλλακτικής, βιαστικής και αναμφίβολα πολύ μοναχικής.
Οι άνθρωποι ενθαρρύνονται όχι απλώς να χαιρετούν ο ένας τον άλλον στον δρόμο, αλλά να αλληλεπιδρούν καθημερινά μέσω προγραμμάτων αλληλοβοήθειας, εθελοντικής ανταλλαγής δεξιοτήτων και οργανωμένων συναντήσεων.
Στερεοτυπικά, ο Παριζιάνος είναι αγενής και εχθρικός, «αλλά η ζωή στην πόλη δεν χρειάζεται να είναι δυσάρεστη και ανώνυμη. Θέλουμε να δημιουργήσουμε ατμόσφαιρα χωριού σε έναν αστικό χώρο» λέει ο Πατρίκ Μπερνάρ, πρώην δημοσιογράφος, κάτοικος της περιοχής και εμπνευστής του εντυπωσιακού project, που κατακτά διαρκώς θαυμαστές πέρα από τα σύνορα της χώρας του.
«Η χαρά που προσφέρει η κοινωνικότητα δεν είναι απλώς ένα καλό συναίσθημα» προσθέτει ο Μπερνάρ μιλώντας στον Guardian. «Μπορεί να γίνει ένα ισχυρό πλεονέκτημα, ένας ουσιαστικός οικονομικός και κοινωνικός παράγοντας για την οικοδόμηση των αυριανών πόλεων» τόνισε σε περσινή του συνέντευξη στη βρετανική εφημερίδα.
Το Good News Network αναφέρει ότι από το 2019 στη «Δημοκρατία των Υπερ-γειτόνων» έχουν πραγματοποιηθεί εκατοντάδες μικρές εκδηλώσεις. Εκατοντάδες άτομα συμμετέχουν σε εβδομαδιαία brunch και απεριτίφ μετά τη δουλειά σε τοπικά εστιατόρια, οργανώνονται πολιτιστικές εκδρομές, αφηγήσεις αναμνήσεων από μεγαλύτερους σε νεότερους, παιδικές δραστηριότητες και πολλά άλλα.
Κατά τη διάρκεια της πανδημίας, εξάλλου, που ανέδειξε τις ποιότητες της αλληλεγγύης, οι «Υπερ-γείτονες» κινητοποιήθηκαν πουλώντας χειροποίητα αγαθά, φτιάχνοντας μάσκες, παραδίδοντας ψώνια σε ευάλωτους γείτονες και ψήνοντας κέικ για να στηρίξουν μια τοπική φιλανθρωπική οργάνωση.
Κρίσιμη, επίσης, είναι η ψηφιακή πτυχή των δραστηριοτήτων: δημιουργήθηκαν δεκάδες ομάδες στο WhatsApp, μεταξύ των οποίων κάποιες αφιερωμένες στην επισκευή χαλασμένων συσκευών, την πώληση μεταχειρισμένων αγαθών και την κοινή χρήση πόρων υγειονομικής περίθαλψης, ακόμη και τη φροντίδα κατοικίδιων, όταν υπάρχει ανάγκη. Μια φορά τον χρόνο, μάλιστα, διοργανώνεται επετειακά ένα «επίσημο» δείπνο κατά μήκος της Rue de l’Aude.
Θυμάστε την ιδέα του γαλλοκολομβιανού ακαδημαϊκού Κάρλος Μορένο για τις «Πόλεις των 15 λεπτών»; Ο εμπνευστής των «Υπερ-γειτόνων» τη συμπυκνώνει σε «Χωριά των τριών λεπτών» ή «Μικρογειτονιές», όπως ονομάζει το δικό του concept, στο οποίο κατά τη γνώμη του «πρέπει να επικεντρωθεί η αστική στρατηγική».
Σύμφωνα με τους υπολογισμούς του, το Παρίσι μπορεί να φιλοξενήσει 150 τέτοια «αστικά χωριά»: «Η χαρά που προσφέρει η κοινωνικότητα είναι ένας πλούτος που κοιμάται. Οταν ξυπνάμε την αίσθηση του τόπου και της κοινότητας, οι πολίτες και ο αστικός ιστός μεταμορφώνονται» λέει σήμερα, μετά από εμπειρία έξι χρόνων, ο Μπερνάρ στους New York Times για το πείραμά του, που εν το μεταξύ έχει προκαλέσει μεγάλο ενδιαφέρον διεθνώς.
Με σύνθημα να μεταμορφώσει τους γείτονες, που αλληλεπιδρούν πέντε φορές την ημέρα, σε κάποιους που το κάνουν 50 φορές την ημέρα, το παριζιάνικο project βρίσκεται στην πρώτη γραμμή αυτού που οι πολεοδόμοι χαρακτηρίζουν ως ένα ταχέως διευρυνόμενο κίνημα για την ανάκτηση των πόλεων από την αρχή και την αναμόρφωση των αστικών κέντρων μέσα από ένα υπερτοπικό πρίσμα στενής αλληλεπίδρασης, αλληλοϋποστήριξης και αίσθησης γειτονίας. Να σημειωθεί, εξάλλου, ότι στους ««Υπερ-γείτονες» συμμετέχουν Αφρικανοί, Ασιάτες και Αραβες.
Οι υποστηρικτές του εγχειρήματος λένε ότι οι πόλεις του μέλλοντος πρέπει να αποτελούνται από χωριά, δημόσιους χώρους και γειτονιές. Και στο Παρίσι (όπως και σε άλλες μεγαλουπόλεις), όπου οι μειονότητες συχνά νιώθουν ότι περιθωριοποιούνται κοινωνικά και γεωγραφικά, η πρόθεση είναι να μην υπάρχουν αποκλεισμοί, έτσι ώστε να αποφεύγονται περιστατικά ξεσπάσματος βίας όπως αυτά που συντάραξαν τη γαλλική πρωτεύουσα στις αρχές Ιουλίου.
Περιαματικά μοντέλα αλλαγής του τρόπου αστικής ζωής
Είναι γεγονός ότι οι προσπάθειες για τη βελτίωση της ζωής στις μεγαλουπόλεις πολλαπλασιάζονται και αλληλοσυμπληρώνονται. Στο Παρίσι, η «Πόλη των 15 λεπτών» του Μορένο παρέχει κρίσιμες φυσικές υποδομές, ενώ το «Χωριό των τριών λεπτών» του Μπερνάρ αφορά στην προσαρμογή της γειτονιάς στις συγκεκριμένες ανάγκες και στα χαρακτηριστικά της τοπικής κοινότητας.
Η Βαρκελώνη έχει δημιουργήσει 503 «superblocks» (μικρογειτονιές επιφάνειας 400 μ. επί 400 μ.) σε όλη την πόλη, που επικεντρώνονται σε κοινοτικά έργα, χώρους πρασίνου και κινητικότητας. Οι Σκανδιναβικές χώρες συναγωνίζονται ποια θα δημιουργήσει πρώτη την «πιο πράσινη πόλη». Ειδικότερα στη Σουηδία, ο σχεδιασμός της «Πόλης του ενός λεπτού» στοχεύει να κάνει τους δρόμους «υγιείς, βιώσιμους και ζωντανούς» έως το 2030.
Μάλιστα, πιλοτικές εφαρμογές σε σουηδικές πόλεις, μεταξύ των οποίων και η Στοκχόλμη, έδειξαν ότι η κίνηση στους δρόμους αυξήθηκε κατά 400%. Αλλες παγκόσμιες μεγαλουπόλεις, όπως το Βανκούβερ, το οποίο αναπτύχθηκε γύρω από ένα πλέγμα σιδηροδρομικών γραμμών στα τέλη της δεκαετίας του 188ο, έχουν ήδη έναν ιδανικό καμβά –στο πνεύμα της «Πόλης των 15 λεπτών»– για την προώθηση της γειτονίας στο όνομα της ευημερίας των πολιτών, της οικολογικής συνείδησης και της αντιμετώπισης της κλιματικής κρίσης.
Οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής σε ολόκληρο τον πλανήτη υποστηρίζουν ολοένα και περισσότερο την υπερτοπική προσέγγιση. Τον Ιούνιο, το «Πρόγραμμα Ανθρώπινων Οικισμών» του ΟΗΕ, το οποίο επικεντρώνεται στη βιώσιμη αστική ανάπτυξη, λανσάρησε το «Παγκόσμιο Παρατηρητήριο Αειφόρας Εγγύτητας» για να προωθήσει ένα μοντέλο πολεοδομικού σχεδιασμού το οποίο περιγράφεται ως «βασικός παράγοντας, ικανός να προάγει την ανθρώπινη ευημερία και την αποτελεσματική δράση για το κλίμα».
Το concept του Πατρίκ Μπερνάρ στοχεύει, ωστόσο, σε κάτι πολύ περισσότερο από τη χαρά που προσφέρει η κοινωνικότητα, την οποία ο ίδιος χαρακτηρίζει «οικονομικό παράγοντα». Με τις δράσεις τους οι «Υπερ-γείτονες» έχουν θέσει πολύ υψηλότερους στόχους, όπως η υγεία, οι μετακινήσεις και το κλίμα, επισημαίνουν οι New York Times. Ενθαρρύνοντας τους κατοίκους να επενδύουν συναισθηματικά και σωματικά στους δημόσιους χώρους στους οποίους ζουν, υποστηρίζει ο Μπερνάρ, θα είναι λιγότερο πιθανό να ρίχνουν σκουπίδια ή αποτσίγαρα, περιορίζοντας έτσι το κόστος καθαρισμού.
Ακόμη, σε συνεργασία με τη ΜΚΟ Les Alchimistes, έχουν εγκατασταθεί κάδοι κομποστοποίησης για 800 «Υπερ-γείτονες», οι οποίοι επεξεργάζονται 60 τόνους οργανικών αποβλήτων ετησίως. Το project κρίθηκε μάλιστα τόσο επιτυχημένο ώστε ο Δήμος ενέκρινε ένα κονδύλι 31.000 ευρώ για την εγκατάσταση επιπλέον οκτώ κάδων.
Με την υποστήριξη του Συμμετοχικού Προϋπολογισμού της πόλης, δε, ο οποίος επιτρέπει στους πολίτες να ψηφίζουν για τις δημοτικές δαπάνες, η «Δημοκρατία των Υπέρ Γειτόνων» έχει ήδη μετατρέψει μια ξεχασμένη πλατεία σε ζωντανό χώρο εκδηλώσεων. Εχει, επίσης, υποβάλει αίτηση χρηματοδότησης για την αγορά κοινόχρηστων φορτιστών ηλεκτρονικών ποδηλάτων και ενός ηλεκτρικού ποδηλάτου cargo για τη μεταφορά εμπορευμάτων από τους κατοίκους, ενώ σύμφωνα με πρόσφατες πληροφορίες των New York Times οι «Hyper Voisins» φιλοδοξούν να ανοίξουν στη «Δημοκρατία» τους ένα νέο ιατρικό κέντρο, προσαρμοσμένο στις τοπικές ανάγκες.