Πριν από πέντε δεκαετίες η Σουηδία έγινε η πρώτη χώρα στον κόσμο που εισήγαγε 180 ημέρες γονικής άδειας χρηματοδοτούμενης από το κράτος, χωρίς περιορισμό στο φύλο. Η ιδέα, όπως αναφέρει το BBC, ήταν ότι θα μπορούσε να μοιράζεται μεταξύ των ζευγαριών όπως το κρίνουν κατάλληλο, παρέχοντας τα ίδια δικαιώματα σε πατέρες και μητέρες.
Από το 1974, όταν η συγκεκριμένη πολιτική θεσμοθετήθηκε νομικά, ο αριθμός των ημερών γονικής άδειας μετ’ αποδοχών αυξήθηκε ακόμη περισσότερο. Σήμερα, οι γονείς στη Σουηδία (συμπεριλαμβανομένων των ΛΟΑΤΚΙ+, των θετών και των μονογονεϊκών οικογενειών) δικαιούνται νόμιμα συνολικά 480 ημέρες άδειας εργασίας – ένα από τα πιο γενναιόδωρα πακέτα κρατικής χρηματοδότησης στον πλανήτη.
Για τις πρώτες 390 ημέρες, οι περισσότεροι γονείς μπορούν να διεκδικήσουν παροχές που ισοδυναμούν με το 80% των μισθών τους, έως ένα μηνιαίο ανώτατο όριο αποδοχών 47.750 σουηδικών κορονών (4.330 ευρώ). Μετά από αυτό υπάρχει μια ημερήσια νόμιμη αποζημίωση 180 κορονών (περίπου 15 ευρώ).
Αυτή η προσέγγιση της Σουηδίας παρέχει χρήσιμες πληροφορίες για χώρες ή χώρους εργασίας που θέλουν να προσφέρουν πιο ουδέτερες ως προς το φύλο πολιτικές παιδικής φροντίδας. Επιπλέον, υπάρχει ένας αυξανόμενος όγκος ερευνών που υπογραμμίζουν τις θετικές συνέπειες της άδειας στην ευημερία των γονέων.
Ταυτόχρονα, ωστόσο, οι υποστηρικτές της ισότητας των φύλων υποστηρίζουν ότι, αν και οι πολιτικές της Σουηδίας φαίνονται ουτοπικές στις διεθνείς φεμινιστικές οργανώσεις, η επιτυχία της στην ενθάρρυνση των γονέων να μοιράζονται τη γονική άδεια έχει σταματήσει τα τελευταία χρόνια, και η πλειονότητα των ετεροφυλόφιλων ζευγαριών εξακολουθεί να μη μοιράζεται την κρατική επιδότηση στη μέση.
Η πρόοδος της Σουηδίας στην ενθάρρυνση της γονικής άδειας για νέους πατέρες πρέπει να εξεταστεί στο πλαίσιο της ευρύτερης πολιτικής της. Παρότι τα κινήματα για τα δικαιώματα των γυναικών αναπτύχθηκαν παγκοσμίως τις δεκαετίες του 1960 και του 1970, οι ιδεολογίες τους μπήκαν πιο γρήγορα στην επικρατούσα πολιτική σκηνή της Σουηδίας από ό,τι σε πολλές άλλες χώρες.
Διαδοχικοί σοσιαλδημοκράτες πρωθυπουργοί, με πρώτο τον Ολαφ Πάλμε, υποσχέθηκαν να ενισχύσουν την ισότητα των φύλων και να ισχυροποιήσουν το κράτος πρόνοιας χρησιμοποιώντας φόρους για τη χρηματοδότησή της. Η λογική του συγκεκριμένου νόμου ήταν να ωθήσει τους πατέρες προς τις εργασίες φροντίδας του σπιτικού και ταυτόχρονα να επιτρέψει στις μητέρες να επιστρέψουν γρηγορότερα στο εργατικό δυναμικό της χώρας.
Παρά την ισχυρή υποστήριξη στην κάλπη, τα κοινωνικά πρότυπα δεν άλλαξαν από τη μια μέρα στην άλλη. Το 1974, όταν εισήχθη για πρώτη φορά η πολιτική της κοινής γονικής άδειας, μόλις το 0,5% όλων των ημερών άδειας λήφθηκε από τους πατέρες. Το 1995, 30 ημέρες άδειας προορίζονταν, για πρώτη φορά, ξεχωριστά για κάθε γονέα, με την ιδέα ότι η ύπαρξη ενός «μήνα για τον μπαμπά» θα έδινε κίνητρα στα ζευγάρια να μοιράζονται το επίδομα πιο ισότιμα.
Αυτή η άδεια του τύπου «την παίρνεις ή τη χάνεις» αυξήθηκε σε 60 ημέρες το 2002 και σε 90 ημέρες το 2016. Κάθε μία από αυτές τις μεταρρυθμίσεις οδηγούσε τους άνδρες να λαμβάνουν μεγαλύτερο μερίδιο των ημερών γονικής άδειας, φτάνοντας σήμερα περίπου στο 30%. Ενα επιπλέον κίνητρο σχεδιασμένο να ενθαρρύνει τους σουηδούς γονείς να μοιράζονται την άδεια είναι η ευελιξία σχετικά με τη λήψη της, που επιδοτείται από το κράτος.
Ενώ πολλά ζευγάρια κάνουν εκ περιτροπής θητεία στο σπίτι πριν το παιδί μπει στην προσχολική ηλικία, μπορούν να πάρουν έως και 30 ημέρες γονικής άδειας ταυτόχρονα, ενώ 96 ημέρες μπορούν να εξοικονομηθούν για χρήση όταν το παιδί είναι μεγαλύτερο – ηλικίας μεταξύ τεσσάρων και 12 ετών. Οι γονείς έχουν επίσης το νόμιμο δικαίωμα να εργάζονται με ωράριο μερικής απασχόλησης και να επιδοτούνται για γονική άδεια κατά το υπόλοιπο της εργάσιμης εβδομάδας.
Οι πατέρες στη Σουηδία λαμβάνουν το υψηλότερο ποσοστό αδειών με κρατική επιδότηση στην Ευρωπαϊκή Ενωση, σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία του ΟΟΣΑ. Μια μελέτη που δημοσιεύθηκε το 2023 από τη Σουηδική Επιθεώρηση Κοινωνικών Ασφαλίσεων διαπίστωσε ότι μόλις το 18% των πατέρων που είχαν παιδιά γεννημένα το 2017 δεν είχαν χρησιμοποιήσει κανένα επίδομα γονικής άδειας.
Αυτό καταδεικνύει ότι, τουλάχιστον στο επαγγελματικό περιβάλλον, η κουλτούρα του χώρου εργασίας έχει αλλάξει. Οι μπαμπάδες που δεν παίρνουν γονική άδεια κουβαλούν κοινωνικό στίγμα, καθώς θεωρούνται συχνά κακοί γονείς. Η κοινή γονική άδεια έχει αλλάξει τη δυναμική στο σπίτι και έχει σημαντική επίδραση στη σουηδική κουλτούρα στον χώρο εργασίας.
Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι οι γονείς που έχουν μοιράσει τη γονική τους άδεια μοιράζονται και άλλες ευθύνες της παιδικής φροντίδας – όπως να πηγαίνουν τα παιδιά τους από και προς τα νηπιαγωγεία ή να μένουν στο σπίτι με ένα άρρωστο παιδί. Αυτό σημαίνει ότι σε πολλά γραφεία η κουλτούρα της εργασίας μέχρι αργά το βράδυ είναι ανύπαρκτη, όπως και ο κανόνας των γονέων να πληρώνουν για ιδιωτική φροντίδα παιδιών.
Οι πολιτικές γονικής άδειας της Σουηδίας έχουν μετατραπεί και σε ένα ολοένα πιο δημοφιλές εργαλείο για τις επιχειρήσεις που επιδιώκουν να προσελκύσουν ταλέντα από όλον τον κόσμο με το δέλεαρ μιας καλύτερης ισορροπίας μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής. Σουηδικές εταιρείες, όπως το Spotify και η Volvo, εισήγαγαν πρόσφατα συγκρίσιμα συστήματα γονικής άδειας για τους υπαλλήλους τους σε όλον τον πλανήτη.
Το 2023, ερευνητές στο Τμήμα Επιστημών Δημόσιας Υγείας του Πανεπιστημίου της Στοκχόλμης δημοσίευσαν μια μελέτη για τα οφέλη της παρατεταμένης γονικής άδειας στην ψυχική υγεία. Μετά από μια παγκόσμια επιστημονική βιβλιογραφική ανασκόπηση, κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι οι μητέρες και οι πατέρες σε χώρες με γενναιόδωρα προγράμματα άδειας, όπως της Σουηδίας, διατρέχουν μειωμένο κίνδυνο κατάθλιψης και εξουθένωσης.
Ωστόσο, ακαδημαϊκοί και ακτιβιστές για την ισότητα των φύλων στη χώρα τονίζουν ότι υπάρχουν περιορισμοί στην προσέγγιση του σουηδικού μοντέλου, τους οποίους οι διεθνείς παρατηρητές που αντιμετωπίζουν με δέος την πρόοδο της σκανδιναβικής χώρας συχνά αγνοούν. Το γεγονός ότι μόλις το 30% των διαθέσιμων ημερών της γονικής άδειας λαμβάνεται από πατέρες σημαίνει ότι η πλειονότητά τους εξακολουθεί να λαμβάνεται από μητέρες.
Η Σουηδία μπορεί να έχει τη φήμη της ευρωπαϊκής χώρας με τη μεγαλύτερη θεσμοθετημένη ισοτιμία ανάμεσα στα φύλα, αλλά δεν έχει γίνει ακόμα ένα μέρος όπου η φροντίδα των παιδιών μοιράζεται 50/50 ανάμεσα στους γονείς. Παράλληλα, η διαφορά ανάμεσα στις μέσες ωριαίες αποδοχές ανδρών και γυναικών στη χώρα είναι στο 11,2% – κάτω από τον μέσο όρο της ΕΕ (12,7%) αλλά πολύ πάνω από το 5% που έχουν ήδη πετύχει το Βέλγιο, η Ιταλία και η Σλοβενία.