Οσοι έχουν διαβάσει τα βιβλία του Αλέξη Παπαχελά «Ο βιασμός της Ελληνικής Δημοκρατίας» (εκδ. Εστία, 2017) και «Ενα σκοτεινό δωμάτιο 1967-1974» (εκδ. Μεταίχμιο, 2021), γνωρίζουν από πρώτο χέρι τον πλούτο της πολυετούς δημοσιογραφικής έρευνας, των ντοκουμέντων και των μαρτυριών που συνέλεξε ο συγγραφέας. Γνωρίζουν επίσης την αφηγηματική οικονομία που οδηγεί τον αναγνώστη σε στέρεα συμπεράσματα μέσα από πρωτογενείς μαρτυρίες και τεκμήρια, όπως το «Πολεμικό Συμβούλιο» της Χούντας την ώρα της τουρκικής εισβολής στην Κύπρο, στις 20 Ιουλίου του 1974.
Το ερώτημα είναι αν αυτό που λειτουργεί στα βιβλία, τα οποία φέρνουν στο φως πολύτιμα ντοκουμέντα (χωρίς βαρύγδουπες διαπιστώσεις, παρότι η άποψη του συγγραφέα είναι διακριτικά παρούσα), μπορεί να λειτουργήσει στην τηλεόραση και μάλιστα στη ζώνη prime-time —η πρεμιέρα θα γίνει αυτή τη Δευτέρα (14/10) στις 21.00 το βράδυ στον ΣΚΑΪ. Η απάντηση είναι ότι δεν έχει καμία σημασία η τηλεθέαση της πρώτης προβολής για μια τέτοια δουλειά, που είναι ταυτόχρονα έργο αναφοράς αλλά και το αποτέλεσμα μιας έρευνας σε βάθος δεκαετιών. Παρά ταύτα, για εμάς, το πρώτο επεισόδιο αποδεικνύεται πολύ πιο συναρπαστικό —ακόμη και με όρους τηλεοπτικούς— από πολλά άλλα προγράμματα αυτής της ζώνης.
Δείτε το τρέιλερ του πρώτου επεισοδίου:
Παρένθεση. Μιλάμε ασφαλώς για ντοκιμαντέρ. Και αν η Ελλάδα αποκτήσει κάποτε οργανωμένο οπτικοακουστικό αρχείο, δουλειές όπως αυτή θα έπρεπε να ενταχθούν σε μια πολύγλωσση πλατφόρμα τεκμηρίωσης προσβάσιμη σε όλους: από τους μελετητές και τους ιστορικούς μέχρι τους μαθητές γυμνασίου και τους φοιτητές των ξένων πανεπιστημίων. Σε μια ψηφιακή «κάψουλα» για τα γεγονότα του 20ου αιώνα που θα ταξιδέψει στον χρόνο, και θα τυγχάνει ανάλογου σεβασμού με τα γραπτά τεκμήρια. Εκεί είμαστε ακόμη πίσω. Κλείνει η παρένθεση.
Το πρώτο επεισόδιο της σειράς με τίτλο «Η Αγία Τριάδα» πιάνει το νήμα από το 1964. Η αυλαία όμως ανοίγει από το τέλος της περιόδου. Με τον Κωνσταντίνο Καραμανλή και τη φράση του Χάρι Τρούμαν «Boys, pray for me» ( «Παιδιά, προσευχηθείτε για μένα») που είπε στους ξένους δημοσιογράφους φεύγοντας από το Παρίσι για να φτάσει στην Αθήνα —με το αεροσκάφος του γάλλου προέδρου Βαλερί Ζισκάρ ντ’ Εστέν— τα χαράματα της 24ης Ιουλίου 1974. Ακολουθούν πλάνα από την τουρκική εισβολή στην Κύπρο, που είχε αρχίσει τέσσερις ημέρες νωρίτερα και μετά η πρώτη γεύση από το κορυφαίο ντοκουμέντο:
♦ Ο δικτάτορας Ιωαννίδης μιλάει και εμείς ακούμε τη φωνή του μέσα από το «Πολεμικό Συμβούλιο» της χούντας (ο Θεός να το κάνει) που άρχισε στις 08.00 το πρωί εκείνης της ημέρας (20/7/1974), με την τουρκική εισβολή σε πλήρη εξέλιξη.
Στο βιβλίο του, «Ενα σκοτεινό δωμάτιο 1967-1974», ο Παπαχελάς παρουσιάζει όσα ελέχθησαν, χωρίς να παραλείπει το αλαλούμ που επικράτησε τη νύχτα, βασισμένος μεταξύ άλλων στα 38 λεπτά που διασώζονται σε μαγνητοταινία από το «Πολεμικό Συμβούλιο». Οσα θα ακούσουμε με τα αυτιά μας σε επόμενο επεισόδιο, είναι η πιο πικρή συνειδητοποίηση για το ποιόν των προσώπων που είχαν στα χέρια τους τις τύχες της χώρας από το 1967 έως το 1974, με τραγική κατάληξη την προδοσία της Κύπρου.
—«Μου φαίνεται ότι μας παίρνουν τα γεγονότα, βομβαρδίζονται όλες οι πόλεις της Κύπρου. Ολες. Λευκωσία, παντού» λέει ο Ιωαννίδης.
«Αυτός που ακούμε είναι ο δικτάτορας Δημήτριος Ιωαννίδης, ο άνθρωπος που έπαιξε με την τύχη της Ελλάδας και της Κύπρου. Πώς φτάσαμε ως εδώ;». Με αυτό το ερώτημα, ο Παπαχελάς προλογίζει τη σειρά των έξι ντοκιμαντέρ πριν από τους τίτλους της αρχής.
Πίσω στα 60s: στην Ελλάδα της αντιπαροχής, της βιομηχανικής ανάπτυξης (για τους μισούς Ελληνες) και της μετανάστευσης με φόντο τον Ψυχρό Πόλεμο. Και στο τηλεγράφημα της αμερικανικής πρεσβείας που περιγράφει την «Αγία Τριάδα» (Holy Trinity) η οποία κάνει κουμάντο στη χώρα: το παλάτι (που είχε υπό την άμεση επιρροή του τον στρατό), τους Αμερικανούς και τους πολιτικούς, που όπως αναφέρει το τηλεγράφημα, «προσπαθούν να τα έχουν καλά με τους άλλους δύο» πόλους εξουσίας.
Οι βασικοί πρωταγωνιστές της πολιτικής σκηνής είναι βεβαίως ο Κωνσταντίνος Καραμανλής και ο Γεώργιος Παπανδρέου, και λίγο πιο πίσω οι δύο μελλοντικοί αντίπαλοι της δεκαετίας του 1980: Κωσταντίνος Μητσοτάκης και Ανδρέας Παπανδρέου, «ένας παίκτης που θα ανατρέψει τα δεδομένα». Φυσικά, τους βλέπουμε να μιλούν on camera, όπως και τον τέως βασιλιά Κωνσταντίνο.
Ο Παπαχελάς παρουσιάζει τους πρωταγωνιστές με όνομα, επώνυμο και εικόνα (βίντεο ή φωτογραφίες), όπως τα τρία πρόσωπα «στον σταθμό της CIA στην Αθήνα, που ήταν τότε ένας από τους μεγαλύτερους στον κόσμο»: Ρον Εστες, Τζον Φατσέας, Γκαστ Αβράκωτος. Η επιλογή αυτή, σε συνδυασμό με τη λιτή αφήγηση και το σφιχτό μοντάζ, βοηθούν τον μέσο θεατή να αποκτήσει σημεία αναφοράς, αφηγηματικές άγκυρες που θα τον διευκολύνουν να παρακολουθήσει το πολιτικό θρίλερ που θα ξετυλιχτεί στη συνέχεια.
Δεν μιλάμε εδώ για γενικότητες περί «σκοτεινών δυνάμεων». Συνήθως, αυτά απαιτούνται ως «γέμισμα» όταν η έρευνα είναι ελλιπής. Εδώ, είναι οι ίδιοι οι πρωταγωνιστές που αφηγούνται πώς έδρασαν, ήδη από τη δεκαετία του 1950 (όπως ο Τζον Φατσέας). Κι αυτή είναι η αξία του ντοκιμαντέρ από τα πρώτα κιόλας λεπτά: Παρακολουθούμε χωρίς κενά και χάσματα τους αληθινούς πρωταγωνιστές των γεγονότων και όχι μια καρικατούρα τους.
Με αυτό τον τρόπο, η σειρά σέβεται τον θεατή: δεν προσπαθεί να τον πατρονάρει και να καθοδηγήσει την κρίση του. Αλλωστε, όταν βλέπεις όλα τα στοιχεία απλωμένα μπροστά σου, μπορείς να βγάλεις και συμπεράσματα.
Η αποστασία του 1965
Για να μην κάνουμε spoiler στη ροή του πρώτου επεισοδίου, το οποίο ξετυλίγει σε παράλληλη αφήγηση και με συγκλονιστικές μαρτυρίες το δράμα της Κύπρου (όπως αυτή του κυβερνήτη του «Φαέθων» Δημήτρη Μητσάτσου), ας επικεντρωθούμε σε ένα ερώτημα:
—Στρογγυλεύει ο Παπαχελάς τα γεγονότα της αποστασίας; Η απάντηση είναι «όχι», τίποτε δεν αλλάζει στο τρόπο που η αφήγηση παρουσιάζει τα γεγονότα. Η σύνθεση των μαρτυριών και των ντοκουμέντων οδηγεί σε συμπεράσματα, ενώ υπάρχουν κάποια σημεία που θα συζητηθούν.
Αποσυνδέονται τα γεγονότα εκείνου του καλοκαιριού από όσα ακολούθησαν; Αποκόπτονται δηλαδή όσα έγιναν το 1965 από την αλυσίδα των γεγονότων της «Σκοτεινής Δεκαετίας», που οδήγησε, εννέα χρόνια μετά, στην προδοσία της Κύπρου από τη χούντα; Η ίδια η δομή του πρώτου επεισοδίου δίνει την απάντηση.
Οι θεματικές των έξι επεισοδίων
Τα έξι ωριαία επεισόδια της σειράς επιχειρούν μεταξύ άλλων να απαντήσουν ερωτήματα όπως αυτά:
- Τι κρυβόταν πίσω από την αποστασία του 1965; Ποιοι έπαιξαν τον κρίσιμο ρόλο στα παρασκήνια;
- Πώς γλίτωσε ο Γεώργιος Παπαδόπουλος τη στρατιωτική απόταξη; Για ποιον ανέλαβε να καταστρώσει ένα πραξικόπημα μαζί με τον Παττακό και τον Μακαρέζο;
- Ποιος ήταν ο περιώνυμος πράκτορας Γκαστ Αβράκωτος και τι μηνύματα έδινε στον Παπαδόπουλο για το αν έπρεπε να εκτελεστεί ο Ανδρέας Παπανδρέου;
- Ηθελε ο Ιωαννίδης τη δολοφονία του Μακαρίου και ποιος του έδωσε το πράσινο φως για να τον ανατρέψει; Με ποιον ελληνοαμερικανό πράκτορα συναντιόταν το καυτό καλοκαίρι του 1974 και τι συζητούσαν;
- Πόσο κοντά έφτασε η Ελλάδα στην ανταλλαγή του Καστελλόριζου με την Κύπρο;
- Πώς αντέδρασαν η Τουρκία και οι Αμερικανοί όταν ανακαλύφθηκαν πετρέλαια για πρώτη φορά στο Αιγαίο;
- Ποιο αόρατο χέρι έδωσε εντολή να σταματήσει η αποστολή υποβρυχίων και αεροσκαφών στην Κύπρο την ημέρα της τουρκικής απόβασης;
- Πώς έπεσε ο Ιωαννίδης και γύρισε ο Καραμανλής; Ποιος ήταν ο τελευταίος άνθρωπος που μίλησε στον αόρατο δικτάτορα τη μέρα που εγκατέλειψε την εξουσία και τι του είπε;
ΙΝFO:
Σενάριο: Αλέξης Παπαχελάς (Εμπνευσμένο από τα βιβλία του «Ο βιασμός της Ελληνικής Δημοκρατίας» και «Ένα σκοτεινό δωμάτιο»)
Σκηνοθεσία: Στέφανος Μπερτάκης
Αρχισυντάκτης: Σάκης Ιωαννίδης
Επιστημονικός Σύμβουλος: Τάσος Σακελλαρόπουλος
Εκτέλεση Παραγωγής: Λεωνίδας Λιάμπεης, Long Run Productions
* Πρεμιέρα, Δευτέρα 14 Οκτωβρίου στις 21.00 και κάθε Δευτέρα την ίδια ώρα στον ΣΚΑΪ