«Ο φακός μου δεν είναι αρκετά ευρυγώνιος για να πιάσει όλο αυτό που βλέπω μπροστά μου» μου είχε πει ο Σάμι Κέρο το καλοκαίρι του 2006, όταν πρωτοαντίκρυσε τη μαγική θέα από το μοναστήρι της Χοζοβιώτισσας στην Αμοργό. Μια χαρά ευρυγώνιος ήταν ο φακός της πανάκριβης φωτογραφικής μηχανής του φινλανδού φίλου μου. Απλά, ήταν η πρώτη του φορά που έκανε καλοκαιρινές διακοπές σε ελληνικό νησί – και τι νησί!
Ο 40χρονος φωτορεπόρτερ εργάζεται εδώ και χρόνια στην κορυφαία εφημερίδα Helsingin Sanomat, διάσημης παγκοσμίως για την επιμονή της να κυκλοφορεί με πρωτοσέλιδο αποκλειστικά διαφημίσεις και ποτέ κάποια είδηση. Η πρώτη φορά που παρέβη αυτόν τον κανόνα, ήταν στις 12 Σεπτεμβρίου 2001, μία ημέρα μετά τα γεγονότα στη Νέα Υόρκη που συγκλόνισαν την υφήλιο. Ακολούθησαν άλλες δύο περιπτώσεις, με γεγονότα αντίστοιχης, σοκαριστικής βαρύτητας.
Ο Κέρο πρωτοήρθε στην Αθήνα τον Μάιο του 2006, ως απεσταλμένος της εφημερίδας για να καλύψει τον διαγωνισμό τραγουδιού της Eurovision που διοργανώθηκε στη χώρα μας ύστερα από τη νίκη της Ελενας Παπαρίζου το 2005. Τότε μάλιστα, είχαν κερδίσει οι Φινλανδοί Lordi, με τις μάσκες που θύμιζαν τερατάκια και τους χαρντ ροκ ήχους τους να αναστατώνουν τις γνωστές ελληνίδες θεούσες, οι οποίες διαδήλωναν λέγοντας κλασικά, ότι «αυτά είναι πράγματα του σατανά». Ο Σάμι εννοείται πως τις φωτογράφισε και αυτές.
Δύο μήνες αργότερα, επέστρεψε ύστερα από δική μου προτροπή να γνωρίσει το ελληνικό καλοκαίρι στην Αμοργό. Ερωτεύτηκε το ούζο, τα τηγανιτά καλαμαράκια και την ανέμελη πολυλογία των Ελλήνων.
Επιστρέφοντας στη χώρα του, την έβρισκε πολύ μουντή και βαρετή ύστερα από όσα πρωτόγνωρα είχε δει. Επιστρέφοντας όμως στη δική μας, με το που ξέσπασε η οικονομική κρίση, όχι πλέον για να καταγράψει μία φαντεζί γιορτή τραγουδιού αλλά τις οργισμένες διαδηλώσεις στο Σύνταγμα, ένιωθε λες και βρισκόταν σε άλλο τόπο.
Μέσα στην τελευταία δεκαετία, έκανε αρκετά ταξίδια όχι μόνο στην Αθήνα, αλλά και σε άλλα σημεία της Ελλάδας, φωτογραφίζοντας σκηνές από την προσφυγική κρίση, αστέγους, πολύτεκνους που προσπαθούν να τα βγάλουν πέρα με τον «βασικό» μισθό, κτλ, κτλ.
Η πρόσφατη λίστα του World Happiness Report που θέλει τους Φινλανδούς να είναι ο πιο ευτυχισμένος λαός του κόσμου, με έκαναν να θέλω να μάθω από πρώτο χέρι, αν κάτι τέτοιο ισχύει. Μου μίλησε για την καθημερινότητά του, τη διαφορά ανάμεσα στην ευτυχία και στην ασφάλεια, τη συχνή αδιαφορία των Φινλανδών απέναντι στην τρίτη ηλικία, αλλά και για το πώς έβλεπε και βλέπει τους Ελληνες, ως εξωτερικός παρατηρητής με βαθιά αγάπη στα αυθόρμητα χαμόγελα και στο ούζο.
Το τέλος του ευρωπαϊκού beach party
«Τα πρώτα μου ταξίδια στην Ελλάδα ήταν υπέροχα. Γεμάτα από φίλους και ούζο. Ολοι ήξεραν τα φινλανδικά συγκροτήματα HIM και Rasmus και είχαν κινητά Nokia (made in Finland). Οι Lordi κέρδισαν στη Eurovision, η Αθήνα εκείνον τον Μάιο έμοιαζε με ένα τεράστιο πάρτι γεμάτο τουρίστες. Ολοι ήταν πολύ φιλικοί μαζί μου. Μερικά χρόνια αργότερα, κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης, ένιωσα από πρώτο χέρι πώς ο κόσμος στους δρόμους ξαφνικά αντιδρούσε στα διεθνή μέσα ενημέρωσης. Είδα ανθρώπους σε διαδηλώσεις και πορείες που με αντιμετώπιζαν σαν εχθρό, μόνο και μόνο επειδή ήμουν Φινλανδός. Ξέρω ότι αυτό το έκαναν όχι επειδή δεν με συμπαθούσαν προσωπικά, αλλά επειδή στο πρόσωπό μου πρόεβαλλαν όλο το άγχος και την απόγνωσή τους. Είχαν υποφέρει πολλά. Οσοι Ελληνες γνώρισα στις αποστολές, ήταν φιλικοί και φιλόξενοι. Είχαν όμως χάσει το χαμόγελό τους.
Μέχρι τότε, το μόνο ελληνικό νησί που είχα επισκεφθεί, ήταν η Αμοργός, από την οποία είχα πολύ ειδυλλιακές αναμνήσεις. Υστερα, χρειάστηκε να πάω στην Κω για να καλύψω την προσφυγική κρίση. Εκεί συνειδητοποίησα ότι το ευρωπαϊκό beach party είχε φτάσει στο τέλος του. Τράβηξα πολλές φωτογραφίες με πρόσφυγες που χρησιμοποιούσαν ένα ερημωμένο ξενοδοχείο ως το προσωρινό τους καταφύγιο. Οι εικόνες εξαθλίωσης είχαν αντικαταστήσει τις αναμνήσεις της ατέλειωτης ηλιοθεραπείας».
Από την εθνική κατάθλιψη στην ευτυχία
«Παλιότερα, ήταν οι Φινλανδοί και άλλες χώρες του Βορρά που έπασχαν από κατάθλιψη και είχαν ανησυχητικό αριθμό αυτοκτονιών. Αρχισα να μαθαίνω ότι αυτή η εικόνα έφτασε και στην Ελλάδα της κρίσης. Δεν μου αρέσει να μιλάω με στερεότυπα και συγκεκριμένες συμπεριφορές λαών. Το σημαντικό είναι, είτε είσαι Φινλανδός, είτε Ελληνας, να βρίσκεις έναν τρόπο να κρατάς το κεφάλι σου πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας για να μην πνιγείς. Στη δεκαετία του ’90 τα στατιστικά για τη μαζική εθνική μας κατάθλιψη ήταν πολύ ανησυχητικά. Η Φινλανδία δεν επέστρεψε ποτέ 100% στην ευημερία που ίσχυε πριν από τη δική μας κρίση. Αλλά με κάποιον τρόπο, καταφέραμε να επιβιώσουμε. Τα τραύματα είναι ακόμη εκεί, αλλά τα αντιμετωπίζουμε πιο αποτελεσματικά. Υπάρχει και το παράδειγμα της Ισλανδίας, η οποία ήταν χρεωκοπημένη επί δέκα χρόνια και αυτή τη στιγμή τα καταφέρνει περίφημα.
Αν αισθάνομαι ευτυχισμένος που η μικρή μου χώρα βγήκε η πιο ευτυχισμένη του κόσμου; Σίγουρα είμαι χαρούμενος. Επίσης, θεωρούμαστε ο πιο ελεύθερος λαός, μαζί με τους Σουηδούς και τους Νορβηγούς και η Φινλανδία θεωρείται η πιο ασφαλής χώρα παγκοσμίως. Με άλλα λόγια: είμαστε η καλύτερη χώρα του κόσμου σε ό,τι έχει να κάνει με την ποιότητα ζωής.
Από την άλλη μεριά, είμαι λίγο μπερδεμένος με τον τίτλο των “πιο ευτυχισμένων”. Η ευτυχία έχει να κάνει με την εξωτερίκευση ενός συναισθήματος και εμείς οι Φινλανδοί είμαστε… πώς να το θέσω ευγενικά: πιο πρακτικοί παρά συναισθηματικοί. Οπότε, ίσως το World Happiness Report να υπολογίζει περισσότερο το αίσθημα της ασφάλειας, παρά το συναίσθημα της ευτυχίας. Οι Φινλανδοί δεν χαμογελούν τόσο πολύ όπως κάνετε εσείς στις ζεστές και ηλιόλουστες παραδεισένιες χώρες σας. Ούτε κοινωνικοί είμαστε, ούτε ανοιχτοί. Τελικά, πολύ παράξενη λέξη η ευτυχία. Δεν μπορείς καν να την ορίσεις».
Σκατόκαιρος και υπογεννητικότητα
«Επίσης, ως λαός έχουμε πολλά μειονεκτήματα που με απασχολούν. Μπορεί σύμφωνα με τα παγκόσμια δεδομένα να θεωρείται τζακπότ αν έχεις γεννηθεί στη Φινλανδία, όμως τα πράγματα δεν είναι πάντα ειδυλλιακά. Μπορεί να είμαστε μία από τις πλουσιότερες χώρες, αλλά δεν επενδύουμε αρκετά χρήματα, ούτε έχουμε τη διάθεση να φροντίσουμε ανθρώπους της τρίτης ηλικίας. Υπάρχουν σοβαρά κρούσματα ρατσισμού και η ακροδεξιά ανεβαίνει. Υπάρχουν και άνθρωποι που ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας. Είμαστε εργασιομανείς. Εχουμε κρούσματα ενδοοικογενειακής βίας και ψυχολογικά προβλήματα. Υπάρχουν επίσης προβλήματα αλκοολισμού, ίσως όχι τόσο έντονα όσο στις προηγούμενες δεκαετίες, αλλά υπάρχουν. Επίσης, ξέχασα να αναφέρω τον σκατόκαιρο.
Σε τελική ανάλυση, η Φινλανδία είναι μια χαρά χώρα για να ζεις, αν είσαι υγιής, μεσαίας τάξης και έχεις καλή μόρφωση. Το κλειδί είναι ότι οι περισσότεροι είναι ακριβώς έτσι. Η γραφειοκρατία είναι πολύ περιορισμένη και οι δημόσιοι υπάλληλοι είναι στην πλειονότητά τους αξιόπιστοι και επαγγελματίες. Οι Φινλανδοί δείχνουν μεγάλη εμπιστοσύνη στη Δικαιοσύνη, στην αστυνομία και στο πολιτικό σύστημα. Μπορώ να πω ότι είμαι ένας χαρούμενος φορολογούμενος. Η βασική ιατρική περίθαλψη είναι προσβάσιμη και μάλλον φθηνή. Για παράδειγμα, -κάτι που γνωρίζω από πρώτο χέρι καθώς αποκτήσαμε παιδί με τη γυναίκα μου-, αν σχεδιάζεις να κάνεις παιδί, η Φινλανδία σε επιβραβεύει με ειδικά κιβώτια που έχουν μέσα όλα τα απαραίτητα για ένα μωρό, από πάνες μέχρι ρούχα. Αν προτιμάς, αντί για το κουτί, παίρνεις κάποιο χρηματικό ποσό. Ο τοκετός είναι σχεδόν δωρεάν και έχεις επίσης δωρεάν ιατρικές εξετάσεις μετά τη γέννα και δωρεάν σχολεία με καταπληκτικούς δασκάλους. Η ποιότητα ζωής για τις μητέρες και τα παιδιά τους στη Φινλανδία, είναι η δεύτερη καλύτερη στον κόσμο. Παρ’ όλ’ αυτά όμως, έχουμε σοβαρό πρόβλημα υπογεννητικότητας. Είμαστε ένας λαός που γερνάει και χρειαζόμαστε επειγόντως “φρέσκο” πληθυσμό».
Ούζο και συμπάθεια
«Δεν θέλω σε καμία περίπτωση να υποτιμήσω τα προβλήματα που έχετε ως Ελληνες. Ξέρω ότι η ανάρρωση είναι εξίσου επώδυνη, ελπίζω όμως ότι έρχονται και για εσάς καλύτερες ημέρες. Εχω καταλάβει ότι οι Ελληνες είναι αρκετά εμμονικοί με την Ιστορία τους. Οντως, μιλάτε πολύ για το ένδοξο παρελθόν σας. Και σίγουρα είναι μία σπουδαία Ιστορία για να την αναφέρεις και να εμπνέεσαι από αυτήν, συμφωνώ απόλυτα. Ομως θα ήθελα να ακούσω περισσότερα για το πώς φαντάζεστε το μέλλον σας. Ποια είναι η ιδέα της Ελλάδας του μέλλοντος; Τι σχήμα θέλετε να της δώσετε; Τα κινητά Nokia, οι HIM και οι Rasmus μπορεί να μην είναι πια στη μόδα, ελπίζω όμως πως σύντομα μπορούμε να ξαναπιούμε ούζο μαζί. Yamas! (Γεια μας!)».