Στην κινηματογραφική μεταφορά της κλασικής βρετανικής τηλεοπτικής σειράς «The Avengers», του 1998, το δίδυμο πρακτόρων των Ρέιφ Φάινς και Ούμα Θέρμαν βρίσκεται αντιμέτωπο με έναν τρελό επιστήμονα –τον ερμηνεύει ο αείμνηστος Σον Κόνερι– ο οποίος επιχειρεί να ελέγξει το κλίμα, προκαλώντας καταιγίδες και χιονοθύελλες κατά βούληση.
Δεν ήταν η πρώτη ούτε η τελευταία φορά που μυθοπλασία και πραγματικότητα συμβαδίζουν. Μπορεί το σενάριο των κινηματογραφικών «Avengers» να ανήκει στη σφαίρα της επιστημονικής φαντασίας, αλλά οι απόπειρες της επιστήμης να δαμάσει τις καιρικές συνθήκες είναι πραγματικές, έχουν μάλιστα ιστορία που απλώνεται σε βάθος 150 χρόνων. Ο Πίτερ Φρανκόπαν, καθηγητής Διεθνούς Ιστορίας στο πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, παρουσιάζει στους Times του Λονδίνου μια επισκόπηση όλων των διεθνών προσπαθειών αλλαγής του κλίματος στην ιστορία του πλανήτη.
Σχεδόν κάθε πολιτισμός της αρχαιότητας έχει κάνει προσφορές στους θεούς του για να επιφέρουν βροχές για τη σοδειά, και για την προστασία από φυσικές καταστροφές. Κατά τη διάρκεια της δυναστείας των Σανγκ στην Κίνα, σχεδόν 3.000 χρόνια πριν, ένας ηγεμόνας προσέφερε «100 φλιτζάνια κρασί, 300 βοοειδή, 300 πρόβατα και 300 χοίρους» και θυσίασε 100 κρατουμένους με αντάλλαγμα αξιόπιστες καιρικές συνθήκες.
Φυσικά, όλοι μας γνωρίζουμε τον παραδοσιακό «χορό της βροχής», ένα τελετουργικό των ιθαγενών της Βόρειας Αμερικής που χάνεται στα βάθη των αιώνων, αλλά εξακολουθεί να τελείται από τους απογόνους τους σε περιόδους ξηρασίας στις ΗΠΑ και στον Καναδά.
Στα μέσα του 19ου αιώνα η κυβέρνηση των ΗΠΑ χρηματοδοτούσε έρευνες για την τροποποίηση του κλίματος επιχειρώντας να «σοκάρει» τη βροχή από τους ουρανούς με την πρόκληση γιγαντιαίων πυρκαγιών και τη χρήση εκρηκτικών, χωρίς ιδιαίτερα εντυπωσιακά αποτελέσματα. Μέχρι τη δεκαετία του 1920 τα σύννεφα της βροχής διασκορπίζονταν μέσω άντλησης ηλεκτρονικά φορτισμένης άμμου.
Με την έναρξη του Ψυχρού Πολέμου, σημαντικοί πόροι, τόσο στις ΗΠΑ όσο και στη Σοβιετική Ενωση, διατέθηκαν για έρευνες με στόχο «τη χειραγώγηση γιγάντιων φυσικών δυνάμεων» – οι περισσότερες εκ των οποίων αφορούσαν τη σπορά νεφών με ιωδιούχο άργυρο, που παρείχε πυρήνες στους οποίους μπορούσε να προσκολληθεί η υγρασία.
Μέχρι το τέλος του 1950, περίπου 30 χώρες ερευνούσαν τρόπους για να αλλάξουν τον καιρό. Την εποχή του πολέμου του Βιετνάμ, οι ΗΠΑ χρησιμοποιούσαν αυτές τις τεχνολογίες για να προκαλούν έντονες βροχοπτώσεις και να διαταράσσουν έτσι τις αλυσίδες εφοδιασμού του Χο Τσι Μινχ και των Βιετκόνγκ.
Αυτές οι μυστικές επιχειρήσεις εξέθεσαν την αμερικανική κυβέρνηση όταν αποκαλύφθηκαν σε μια σειρά ρεπορτάζ (και όχι μόνο επειδή είχαν επίσημα διαψευσθεί από αξιωματούχους των ΗΠΑ), ενώ άνοιξαν τον δρόμο για μια συμφωνία των χωρών του ΟΗΕ, το 1976. Η συμφωνία απαγόρευε «τεχνικές περιβαλλοντικής τροποποίησης» και «τεχνικές αλλαγής της δυναμικής, της σύνθεσης ή της δομής της γης, συμπεριλαμβανομένης της χλωρίδας της, της λιθόσφαιρας, της υδρόσφαιρας και της ατμόσφαιράς της, ή του Διαστήματος».
Η βροχόπτωση και ο έλεγχος του καιρού θα μπορούσαν «να είναι ακόμη πιο καταστροφικές από πυρηνικό πόλεμο» είχε γράψει ο Χάουαρντ Ορβιλ, πρόεδρος της συμβουλευτικής επιτροπής των ΗΠΑ για τον έλεγχο του κλίματος επί προεδρίας Ντουάιτ Αϊζενχάουερ.
Μπορεί η συμφωνία των Ηνωμένων Εθνών να απαγόρευε τις τεχνολογίες τροποποίησης του κλίματος για στρατιωτικούς σκοπούς, όμως δεν εμπόδιζε κρατικές και ιδιωτικές οντότητες να εργαστούν σε προγράμματα με πιο καλοήθεις σκοπούς. Το 2004, για παράδειγμα, οι διοργανωτές συναυλιών που ανησυχούσαν για τις καιρικές συνθήκες μιας συναυλίας του Πολ ΜακΚάρτνεϊ στην Αγία Πετρούπολη της Ρωσίας, προγραμμάτισαν τη ρίψη τεράστιων ποσοτήτων παγωμένου διοξειδίου του άνθρακα στα σύννεφα για να καθαρίσουν οι ουρανοί.
«Εριχνε καρεκλοπόδαρα νωρίτερα», θυμάται ο εκπρόσωπος του Μακάρτνεϊ, «και μετά ο καιρός έγινε τόσο ηλιόλουστος, που ο Μπράιαν Ρέι, ο κιθαρίστας του συγκροτήματος, ζήτησε τα γυαλιά ηλίου του». Κάθε άλλο παρά τυχαίο ήταν, επίσης, το γεγονός ότι οι ουρανοί ήταν καταγάλανοι στη διάρκεια των Ολυμπιακών Αγώνων του Πεκίνου το 2008 ή κατά τους εορτασμούς της Πρωτομαγιάς στη Μόσχα το 2016.
Η Κίνα είναι ιδιαίτερα δραστήρια, αναπτύσσοντας προγράμματα που περιλαμβάνουν την εκτόξευση «χαμηλών συχνοτήτων και υψηλής έντασης ακουστικών κυμάτων, για να διεγείρουν το σώμα του σύννεφου δονώντας το», το οποίο με τη σειρά του «επιταχύνει τη συσσώρευση υδρατμών, αυξάνει γρήγορα το μέγεθος σωματιδίων των σταγόνων της βροχής και προκαλεί βροχόπτωση».
Το 2020 η Κίνα κατάφερε να «δημιουργήσει βροχή και χιόνι σε έκταση 5,5 εκατ. τ. χλμ. – ενώ ταυτόχρονα κατέστειλε το χαλάζι σε 580.000 τ. χλμ.», σύμφωνα με τις επίσημες ανακοινώσεις του Πεκίνου. Χωρίς να δώσει περεταίρω λεπτομέρειες, το κρατικό συμβούλιο της Κίνας δήλωσε ότι έως το 2035 «η βιομηχανία τροποποίησης του καιρού υπολογίζεται να φτάσει σε ένα παγκοσμίως προηγμένο επίπεδο όσον αφορά στη λειτουργία, τις τεχνολογίες και την παροχή υπηρεσιών».
Περίπου 1.000 προγράμματα που εξετάζουν την αλλαγή των συνθηκών του καιρού έχουν ξεκινήσει στις ΗΠΑ από το 2000. Μια έκθεση που εκπονήθηκε από το Air War College στα μέσα της δεκαετίας του 1990 υποστήριζε ότι οι αμερικανικές αεροδιαστημικές δυνάμεις θα μπορούσαν να «έχουν κατακτήσει τον καιρό» μέχρι το έτος 2025.
Επειτα, είναι η δουλειά που γίνεται στη Σαουδική Αραβία. Μια χώρα με μέση βροχόπτωση μόλις 10 εκατοστών ετησίως είναι πιθανό να πληγεί περισσότερο από την υπερθέρμανση του πλανήτη, όπου η σπορά νεφών προασπίζεται ως «μια από τις πιο υποσχόμενες λύσεις». ‘Η τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, που εκτός από την επένδυση στη δημιουργία νεφών, χρηματοδοτούν επίσης πρωτοποριακές εργασίες στον τομέα της Τεχνητής Νοημοσύνης για τον καθορισμό του βέλτιστου χρονισμού και της ιδανικής τοποθεσίας για την πρόκληση βροχοπτώσεων.
Επιστήμονες στην Αυστραλία δοκιμάζουν τεχνολογίες που χρησιμοποιούν ακροφύσια υψηλής πίεσης για να ψεκάζουν τεράστιους όγκους μικροσκοπικών κρυστάλλων αλατιού στον αέρα, ώστε να φωτίζουν τα σύννεφα και να τα κάνουν να αντανακλούν περισσότερο φως μακριά από την επιφάνεια του ωκεανού – παρέχοντας, έτσι, σκιά στους κοραλλιογενείς υφάλους, καθιστώντας τους πιο δροσερούς και αποτρέποντας τη λεύκανσή τους.
Επίσης, μια ομάδα εργάζεται για τη διασπορά μικροσκοπικών σφαιριδίων πυριτίου στον πάγο της Αρκτικής, ώστε να επιβραδύνει ή να μειώσει την τήξη τους, αντανακλώντας τις ακτίνες του ήλιου. Ενώ, μια ερευνητική ομάδα του πανεπιστημίου Πρίνστον εργάζεται για να συγκρατήσει τον ρυθμό τήξης των παγετώνων με υποβρύχια τείχη που κατασκευάζονται από ρομπότ.
Πολλές, ακόμα πιο τολμηρές ιδέες για την αντιμετώπιση των κλιματικών προκλήσεων του σήμερα και του αύριο, έχουν ήδη προταθεί. Ηδη από το 1992, η Εθνική Ακαδημία Επιστημών των ΗΠΑ εξετάζει την τοποθέτηση «διαστημικών κατόπτρων» στην τροχιά της γης για να αντανακλούν το φως του ήλιου, χρησιμοποιώντας όπλα για να πυροδοτήσουν σωματίδια, ώστε να σχηματιστεί και να διατηρηθεί ένα σύννεφο σκόνης στη στρατόσφαιρα, που θα μείωνε την αντανάκλαση του ηλιακού φωτός.
Με αυτόν τον τρόπο διατηρείται η γη δροσερή και εγείρεται η προοπτική τοποθέτησης «δισεκατομμυρίων μπαλονιών με αλουμίνιο γεμάτα υδρογόνο στη στρατόσφαιρα», που παρέχει μια ανακλαστική οθόνη για να εμποδίσει το φως του ήλιου να φτάσει στη γη. Κάτι αντίστοιχο βρίσκεται στο επίκεντρο ερευνητών του MIT που πειραματίζονται με τη χρήση διαστημικών φυσαλίδων από λεπτό ανακλαστικό δέρμα, το οποίο θα κατασκευαστεί στο Διάστημα και θα χρησιμοποιηθεί ως αμυντική ασπίδα για την παροχή «μιας εκτεταμένης εκτροπής σχεδίας» έναντι της ακτινοβολίας.
Ολα αυτά, όμως, είναι η απόπειρα του ανθρώπου να το παίξει θεός με το κλίμα. Οπως το έθεσε μια επιτροπή της αμερικανικής Γερουσίας πριν από περίπου 50 χρόνια, κάθε προσπάθεια να αλλάξουμε το κλίμα ώστε να ανταποκρίνεται στις δικές μας ανάγκες –που ισοδυναμούν με προσπάθεια να νικήσουμε τη Φύση στο δικό της παιχνίδι– είναι πιθανό να έχει «συνέπειες που μπορεί να είναι άγνωστες και ενδέχεται να προκαλέσουν ανεπανόρθωτη ζημιά στο παγκόσμιο περιβάλλον».
Οι κλιματικές λύσεις σε ένα μέρος του κόσμου θα επιδεινώσουν τα κλιματικά προβλήματα σε ένα άλλο. Ο άνθρωπος μπορεί συχνά να είναι ο χειρότερος εχθρός του εαυτού του, ειδικά όταν υποδύεται τον ρόλο του βροχοποιού. Αυτός, φυσικά, είναι και ο λόγος για τον οποίο βρισκόμαστε καταρχήν μπροστά σε ένα μέλλον γεμάτο προκλήσεις, καταλήγει ο καθηγητής Φρανκόπαν.