Ο όρος «ψηφιακός νομάδας» προέρχεται από το ομώνυμο βιβλίο των Τσούγκιο Μακιμότο και Ντέιβιντ Μάνερς του 1997, που προέβλεψε ένα μελλοντικό εργατικό δυναμικό ταξιδιωτών ανά τον πλανήτη, οι οποίοι θα εκτελούν την εργασία τους από το εξωτερικό. Οι συγγραφείς πίστευαν ότι η τεχνολογική πρόοδος και η βούληση της ανθρωπότητας για εξερεύνηση θα επέτρεπαν ένα πιο ευκίνητο μοντέλο εργασίας.
Στα σχεδόν 30 χρόνια που ακολούθησαν, και με την έλευση των εύκολα προσβάσιμων σημάτων Wi-Fi και διαδικτυακών πόρων για τους ταξιδιώτες, η τάση έχει γνωρίσει πρωτοφανή έκρηξη – το ίδιο και οι διαμάχες, ή τουλάχιστον οι έντονες αντιρρήσεις γύρω από τη λειτουργικότητά της.
Για πολλούς, ο ψηφιακός νομαδισμός είναι ο απόλυτα ονειρεμένος τρόπος ζωής, που τους επιτρέπει ελευθερία κινήσεων, μαζί με την ικανότητα να εξερευνούν τον πλανήτη ενώ κερδίζουν τα προς το ζην. Από την άλλη, οι αμφισβητίες της τάσης ισχυρίζονται ότι συμβάλλει στον «εξευγενισμό» –την κοινωνική αναδιάρθρωση υποβαθμισμένων περιοχών– και στον υπερτουρισμό. Και τα δύο αυξάνουν τις τιμές και καθιστούν τις πόλεις σχεδόν μη βιώσιμες για τους ντόπιους.
Τώρα, σύμφωνα με ρεπορτάζ του BBC, ένας αυξανόμενος αριθμός χωρών εκφράζουν ανοιχτά την επιθυμία τους να προσελκύσουν αυτούς τους ανοδικά κινούμενους επισκέπτες, προσφέροντας νέες βίζες για τους ξένους εργαζομένους – ενώ νέοι οργανισμοί ξεπηδούν για να καλύψουν τις ανάγκες τους.
Αν και η απαιτούμενη τεχνολογία είναι διαθέσιμη από τις αρχές της νέας χιλιετίας, το κίνημα των ψηφιακών νομάδων δεν απογειώθηκε πραγματικά πριν τη δεκαετία του 2010, κυρίως στις τάξεις των νέων που αναζητούσαν μια απόδραση, στο ξεκίνημα της καριέρας τους, από τις δεκαετίες εργασίας σε ένα γραφείο, με ωράριο 9 π.μ. – 5 μ.μ., που ακολουθούσαν ευλαβικά οι γονείς τους.
Βέβαια, σύμφωνα με το βιβλίο της συγγραφέως, ομιλήτριας και πολιτικής επιστήμονα Λόρεν Ραζάβι «Παγκόσμιοι Ιθαγενείς: Τα Νέα Σύνορα της Εργασίας, του Ταξιδιού και της Καινοτομίας», πολλοί από τους αρχικούς ψηφιακούς νομάδες ήταν λευκοί πλούσιοι άνδρες που εργάζονταν είτε στον κλάδο της τεχνολογίας είτε ως ένα είδος προδρόμου των σημερινών ταξιδιωτικών influencers – και επιδείκνυαν τον λαμπερό τρόπο ζωής τους πουλώντας βιβλία για αυτό το στιλ ζωής.
Ωστόσο, η δυνατότητα της εξ αποστάσεως εργασίας εξαπλώθηκε και σύντομα εξελίχθηκε σε τάση. Η πανδημία απλώς έριξε λάδι στη φωτιά των ψηφιακών νομάδων, καθώς οι περιορισμοί στις μετακινήσεις απέδειξαν ότι περισσότεροι άνθρωποι από ποτέ μπορούσαν να κάνουν τη δουλειά τους μέσω του διαδικτύου. Μετά την άρση των περιορισμών, πολλοί εργαζόμενοι αρνήθηκαν να επιστρέψουν στα γραφεία τους.
Σύμφωνα με ανάλυση της Moody’s στην αγορά εμπορικών ακινήτων, πάνω από το 20% των εταιρικών ακινήτων παραμένουν κενά, ενώ μια έκθεση του 2023 από την εταιρεία επιχειρηματικών λύσεων MBO Partners, που εξυπηρετεί εταιρείες με απομακρυσμένους εργαζόμενους, εκτιμά ότι περισσότεροι από 65 εκατομμύρια άνθρωποι θεωρούν εαυτούς ψηφιακούς νομάδες.
Με το αυξημένο ενδιαφέρον για ταξίδια μετά την πανδημία και την ευέλικτη φύση της απομακρυσμένης εργασίας, δεν συνιστά έκπληξη το γεγονός ότι η τάση έχει αυξηθεί τόσο γρήγορα. Ωστόσο δεν βλέπουν όλοι ως θετική την αύξηση αυτής της μορφής εργασίας – η οποία, σύμφωνα με την έκθεση «Ψηφιακοί Νομάδες» της MBO Partner’s, έχει αυξηθεί κατά 131% από την εποχή της πανδημίας.
Η εισροή επισκεπτών σε χώρες όπως η Ελλάδα και η Ισπανία έχει πυροδοτήσει έντονες διαμαρτυρίες κατά του υπερτουρισμού. Σε κράτη όπως η Δομινικανή Δημοκρατία, το Μπαλί και η Νότια Αφρική πολλοί ντόπιοι πιστεύουν ότι οι ψηφιακοί νομάδες επιφέρουν πίεση στους ήδη αποδεκατισμένους πόρους τους και αυξάνουν τις τιμές των αγαθών και των κατοικιών πέρα από τα οικονομικά τους περιθώρια.
Σε όλον τον κόσμο οι ντόπιοι βλέπουν τις απαγορευτικές για αυτούς τιμές να κάνουν τη ζωή τους δύσκολη – ειδικά στους δημοφιλείς τουριστικούς προορισμούς. Στις ισπανικές Βαλεαρίδες Νήσους, για παράδειγμα, οι τιμές των προϊόντων έχουν αυξηθεί περίπου κατά 18% τον τελευταίο χρόνο. Το ερώτημα που προκύπτει είναι αν υπάρχει τρόπος ώστε οι ψηφιακοί νομάδες να μη συμβάλλουν στις κοινωνικές ανισότητες που προκαλεί ο υπερτουρισμός.
Οργανισμοί που δημιουργούν υποδομές για απομακρυσμένους εργαζόμενους, όπως η MBO Partners, επισημαίνουν στο BBC ότι η κοινωνική ενσωμάτωση των επισκεπτών στις ντόπιες κοινωνίες, εμπλέκοντας τες στη διαδικασία εκ των προτέρων –αναζητώντας τη συναίνεση των τοπικών αρχών πριν τα ταξιδιωτικά γραφεία αρχίσουν να αναζητούν ενοίκια– θα μπορούσε να είναι μια λύση στο πρόβλημα.
Παράλληλα, η γιγάντωση της τάσης έχει οδηγήσει σε αλλοίωση της αρχικής ομάδας των ψηφιακών νομάδων, που ήταν πλειοψηφικά νέοι άνδρες εργαζόμενοι σε τομείς της τεχνολογίας. Τώρα όλο και περισσότερες οικογένειες υιοθετούν αυτόν τον τρόπο ζωής, γεγονός που βελτιώνει τόσο την ποικιλομορφία των περιοχών όπου εγκαθίστανται, όσο και τις αντιδράσεις των ντόπιων απέναντί τους.
Με νέες βίζες να χορηγούνται σε χώρες όπως η Ιαπωνία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα με στόχο την προσέλκυση μετακινούμενων διεθνών εργαζομένων, είναι πιθανό η τάση να συνεχίσει να επεκτείνεται σε ακόμη περισσότερες δημογραφικές ομάδες και τοποθεσίες. Οι βίζες ίσως βοηθήσουν στη ρύθμιση του αριθμού των ψηφιακών νομάδων, αλλά και στη διασφάλιση ότι θα συμβάλουν αρμονικότερα στις τοπικές οικονομίες.