Oταν, το 1993, ο αρχινονός, ο νονός των νονών της διαβόητης Κόζα Νόστρα, Σαλβατόρε «Τοτό» Ριίνα, συνελήφθη όντας από 23 χρόνια στη λίστα με τους πλέον καταζητούμενους εγκληματίες της Ιταλίας, ζούσε άνετα στο Παλέρμο με τη γυναίκα του και τα τέσσερα παιδιά τους.
Δεκατρία χρόνια αργότερα, ο Μπερνάρντο Προβεντσάνο, επικεφαλής της εγκληματικής οργάνωσης μετά τη σύλληψή του κολλητού του Ριίνα, παρότι ζούσε σαν ασκητής, τρώγοντας τυρί και ραδίκια και διαβάζοντας ολημερίς τη Βίβλο σε μια καλύβα βοσκού κοντά στη γενέτειρά του, το χωριό Κορλεόνε, στη Σικελία, συνελήφθη επίσης, έπειτα από περισσότερα από 40 χρόνια κατά τα οποία καταζητούνταν.
Την περασμένη Δευτέρα, οι ιταλικές Αρχές «συνέλαβαν τον βασιλιά», γράφει σε εκτενές ρεπορτάζ του στην Corriere della Sera ο Ρομπέρτο Σαβιάνο. Ο γνωστός δημοσιογράφος και συγγραφέας, από τους πλέον επιφανείς και τολμηρούς εχθρούς των διαφόρων μαφιών της Ιταλίας (ειδικά της ναπολιτάνικης Καμόρα, η οποία απειλεί να τον σκοτώσει), εξηγεί ότι η Κόζα Νόστρα είναι η μοναδική από τις εγκληματικές οργανώσεις της Ιταλίας που εξακολουθεί «να διατηρεί μια πυραμιδική δομή», καθώς οι υπόλοιπες λειτουργούν πλέον περισσότερο ως κοινοπραξίες, δίχως έναν και μοναδικό αρχηγό.
«Ο Ριίνα πέθανε στη φυλακή ως βασιλιάς. Ο Προβεντσάνο, όλα τα χρόνια που διέφευγε, ενεργούσε ως μονάρχης, αλλά επίσημα ήταν αντιβασιλέας». Γιατί ο βασιλιάς της Κόζα Νόστρα ήταν ο Ματέο Μεσίνα Ντενάρο, «το τελευταίο μέλος μιας μαφίας που ανήκει στο παρελθόν, στην παλιά γενιά», με τον 60χρονο αρχιμαφιόζο να συγκαταλέγεται μεταξύ των κυρίων πρωταγωνιστών «της ανόδου της πιο βίαιης και συζητημένης συμμορίας που γνώρισε ποτέ το οργανωμένο έγκλημα στη Δυτική Ευρώπη:της Μαφίας του Κορλεόνε», συνοψίζει ο Σαβιάνο.
Ο Ντενάρο πρωταγωνίστησε ως ο ιθύνων νους μιας εκστρατείας ανείπωτης, κυριολεκτικά, βίας κατά τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 1990, στο πλαίσιο της οποίας δολοφονήθηκαν εκατοντάδες άνθρωποι, μεταξύ των οποίων δικαστές και εισαγγελείς, ιερείς, δημοσιογράφοι, αλλά και πολιτικοί.
Παρότι γνωστός για τα πλούτη του και το πάθος του για τα γρήγορα αυτοκίνητα –ενώ είχε και πάμπολλες ερωμένες, μαζί με τις οποίες απολάμβανε ό,τι πιο εκλεκτό μπορεί να απολαύσει κάποιος στη ζωή–, ο Ντενάρο κατάφερε να διαφεύγει επί μια τριακονταετία, δίχως μάλιστα να απομακρυνθεί ιδιαίτερα από το σπίτι του.
«Ο άνδρας που είχε καυχηθεί κάποτε πως “γέμισα μόνος μου ένα νεκροταφείο” απέφυγε την αστυνομία επειδή εξακολουθούσε να απαιτεί απόλυτη αφοσίωση από τους ανθρώπους στην επικράτειά του, την πόλη Καστελβετράνο και την ευρύτερη επαρχία του Τράπανι (στη δυτική Σικελία). Εκατοντάδες αστυνομικοί είχαν εμπλακεί στις έρευνες για τον εντοπισμό του όλα αυτά τα χρόνια, δίχως επιτυχία. Μια σειρά συλλήψεων προσώπων του στενού του περιβάλλοντος, περιλαμβανομένης της αδερφής του Πατρίτσια, δημιούργησε ελπίδες ότι ο κύκλος στένευε, αλλά κανένας από τους συλληφθέντες δεν επρόκειτο να μιλήσει», γράφει η Κλερ Λόνγκριγκ του Guardian.
«Αν ρωτούσατε πού είναι ο Ματέο Μεσίνα Ντενάρο, οι άνθρωποι θα έλεγαν πως είτε είναι νεκρός, είτε ότι βρίσκεται στην επαρχία του Τράπανι», αναφέρει σχετικά στη βρετανική εφημερίδα ο Τζάκομο ντι Τζιρόλαμο, συγγραφέας του βιβλίου «L’invisibile» («Ο Αόρατος»), μιας βιογραφίας του συλληφθέντος νονού της Κόζα Νόστρα. «Δεν ήταν από εκείνους τους μαφιόζους που θα διέφευγαν στο εξωτερικό, στη Βραζιλία ή στη Βόρεια Ευρώπη. Δεν χρειαζόταν να φτιάξει για τον εαυτό του ένα καταφύγιο, όπως έκαναν οι αρχηγοί της Ντράγκετα στην Καλαβρία. Ηταν προστατευμένος στην επικράτειά του».
Παρότι κατά βάση παραδοσιακός και πιστός στις αρχές των πρώτων αρχινονών της σικελικής μαφίας, ο Ντενάρο ήταν επίσης «μοντέρνος, ένας άπληστος, αδίστακτος, κερδοσκόπος, έτοιμος να εμπλακεί σε οποιαδήποτε επιχείρηση αποφέρει κέρδος», σύμφωνα με την Τερέζα Πριντσιπάτο, πρώην δικαστικό και μέλος της Direzione Nationale Antimafia (Διεύθυνση Ερευνών κατά της Μαφίας)
Αν και ήταν γιος του «Τσίτσο», νονού της παλιάς φρουράς της μαφίας του Κορλεόνε, αλλά και εκλεκτός του Σαλβατόρε Ριίνα, όταν η Κόζα Νόστρα κλήθηκε να εκλέξει νέο αρχηγό, μετά τη σύλληψη του Ριίνα και την εξαφάνιση από προσώπου γης του Προβεντσάνο, ο Ντενάρο, παραδόξως, δεν ήταν η πρώτη επιλογή, καθώς πιστευόταν πως δεν είχε τα απαραίτητα προσόντα για να καταστεί ένας παραδοσιακός νονός.
Αρεσκόταν να επιδεικνύεται και ήταν εθισμένος στον τζόγο, ενώ, παρότι δεν ήταν παντρεμένος, είχε αποκτήσει ένα παιδί με μια σύντροφό του, «κάτι αδιανόητο για έναν αρχιμαφιόζο παλαιάς κοπής. Επίσης, ενώ οι παλιοί νονοί προσκολλούνταν στη θρησκεία, εκείνος δήλωνε αγνωστικιστής, αν όχι άθεος», υπογραμμίζει ο Ντι Τζιρόλαμο, συγγραφέας της βιογραφίας του Ντενάρο.
Πώς, λοιπόν, κατέστη απόλυτος και πανίσχυρος κυρίαρχος του παιχνιδιού; Χάρη στη στενή σχέση του με την γκρίζα ζώνη, όπου το οργανωμένο έγκλημα συνυπάρχει με την πολιτική και τις μπίζνες.
Ωστόσο, η Κόζα Νόστρα προκάλεσε την οργή σύσσωμου του ιταλικού κράτους και της ιταλικής κοινωνίας, δολοφονώντας το 1992 τον Πάολο Μπορσελίνο και τον Τζοβάνι Φαλκόνε, δυο σεβάσμιους δικαστές που πρωτοστατούσαν έως τότε στη μάχη κατά της σικελικής μαφίας. Μετά τη σύλληψη του Ριίνα, την επόμενη χρονιά, ο Ντενάρο φέρεται να πρωτοστάτησε, σύμφωνα με τον Ρομπέρτο Σαβιάνο, σε μια εκστρατεία βομβιστικών επιθέσεων στην ηπειρωτική Ιταλία κατά στόχων πολιτιστικής σημασίας σε πόλεις-τουριστικούς προορισμούς, όπως η Ρώμη, το Μιλάνο και η Φλωρεντία. Στόχος της Κόζα Νόστρα ήταν, αιματοκυλώντας τη χώρα, να αναγκάσει το ιταλικό κράτος να καταργήσει τους δρακόντειους νόμους που είχαν θεσπιστεί κατά της μαφίας.
Τελευταία φορά που εθεάθη ο Ματέο Μεσίνα Ντενάρο πριν από τη σύλληψή του στο Παλέρμο την περασμένη Δευτέρα, ήταν το 1993 στην Τοσκάνη, περίπου την ίδια ώρα που ένα Fiat παγιδευμένο με ισχυρά εκρηκτικά εξερράγη στο κέντρο της Φλωρεντίας, έξω από την περίφημη Galleria degli Uffizi, προκαλώντας τον θάνατο τριών ανθρώπων, τον τραυματισμό περισσότερων από 40, αλλά και την καταστροφή ανεκτίμητων έργων τέχνης.
Ο Ντενάρο ενεπλάκη προσωπικά και σε ένα από τα πιο αποτρόπαια εγκλήματα που διαπράχθηκαν από την Κόζα Νόστρα στο πλαίσιο της αιματηρής εκστρατείας της τη διετία 1992-1993: την απαγωγή και δολοφονία του Τζουζέπε ντι Ματέο, ενός 11χρονου αγοριού, γιου ενός πρώην μαφιόζου που είχε αρχίσει να συνεργάζεται με τις ιταλικές Αρχές. Ο Ντενάρο συγκαταλεγόταν μεταξύ των μελών της οργάνωσης που κρατούσαν το παιδί αιχμάλωτο επί μια διετία, σε διάφορες τοποθεσίες στη δυτική Σικελία. Στόχος τους ήταν να φιμώσουν οριστικά τον πατέρα του, κατέληξαν, ωστόσο, τελικά, να στραγγαλίσουν το 11χρονο αγόρι και στη συνέχεια να λιώσουν το πτώμα, βυθίζοντάς το σε οξύ.
Οσον αφορά το παρόν και κυρίως το μέλλον της Κόζα Νόστρα, η σύλληψη του Ντενάρο αποτελεί αναμφίβολα μια τεράστια επιτυχία των ιταλικών Αρχών. Το κατά πόσο, όμως, θα συμβάλει καθοριστικά στη μάχη κατά της σικελικής μαφίας, δεν μπορεί να εκτιμηθεί ακόμα. Πάντως, αποτελεί γεγονός πως η εγκληματική οργάνωση είναι πλέον τρόπον τινά ακέφαλη, καθώς δεν υπάρχει κάποιος που θα μπορούσε να πάρει τη θέση που κατείχε εδώ και 30 χρόνια ο Ντενάρο.
«Αυτά είναι σπουδαία νέα, αλλά η επιτυχία του κράτους θα ολοκληρωθεί μόνον όταν διαπιστώσουμε ποιον ρόλο διαδραμάτισε ο Ματέο Μεσίνα Ντενάρο στη βομβαρδιστική εκστρατεία του ’92-’93. Είναι επίσης σημαντικό να μάθουμε πώς κατάφερνε να ξεφεύγει από τη Δικαιοσύνη επί 30 χρόνια και ποιος τον προστάτευε», εξήγησε ο Νίνο ντι Ματέο, πρώην εισαγγελέας της Διεύθυνσης κατά της Μαφίας στο Παλέρμο, που σήμερα υπηρετεί στο Ανώτατο Δικαστικό Συμβούλιο της Ιταλίας.
«Η σύλληψη αποτελεί ένα σημαντικό βήμα προόδου, ωστόσο θα ήταν λάθος να πιστεύουμε ότι έχει τελειώσει ο αγώνας κατά της μαφίας. Σίγουρα ο Ματέο Μεσίνα Ντενάρο ήταν το πιο σημαντικό μέλος της σικελικής μαφίας που παρέμενε ελεύθερο – αλλά η εμπειρία μας έχει διδάξει ότι η Κόζα Νόστα είναι ικανή να ανασυντάσσεται, να αναδιοργανώνεται και να επαναπροωθείται. Η δημιουργία δεσμών με τις επιχειρήσεις, και σε ορισμένες περιπτώσεις με την πολιτική, ήταν ανέκαθεν μέρος του DNA της Κόζα Νόστρα. Πιστεύω ότι ο Ματέο Μεσίνα Ντενάρο γνωρίζει πολλά για αυτές τις διασυνδέσεις και θα ήταν ένα μεγάλο βήμα προς τα εμπρός αν αποφάσιζε να συνεργαστεί με τη Δικαιοσύνη και να αποκαλύψει την αλήθεια για όσα γνωρίζει», προσέθεσε ο ιταλός δικαστής.