Οποιος έχει γνωρίσει τη γοητεία της Κωνσταντινούπολης, το πιθανότερο είναι ότι δυσκολεύεται να σκεφτεί μια άλλη πόλη την οποία λαχταρά να επισκεφθεί ξανά. Αυτό ακριβώς συνέβη και στον μυθιστοριογράφο και συντάκτη της Telegraph Μαρσέλ Θερού, ο οποίος γράφει στη βρετανική εφημερίδα ότι ο ενθουσιασμός του πυροδοτήθηκε όταν πήγε (για πρώτη φορά) στην Πόλη για να συναντήσει έναν ρώσο φίλο του, ο οποίος την είχε επιλέξει ως τόπο αυτοεξορίας μετά την εισβολή της χώρας του στην Ουκρανία.
Σε εκείνο το ταξίδι του ο Θερού έμαθε για τους δεσμούς της Κωνσταντινούπολης με την Αγκαθα Κρίστι, τα μυθιστορήματα της οποίας είναι άλλο ένα από τα πάθη του. Η Κρίστι έκανε το πρώτο της ταξίδι στην Πόλη το 1928, ούσα ήδη έμπειρη ταξιδιώτισσα. Να σημειωθεί, δε, ότι η βασίλισσα της αστυνομικής λογοτεχνίας υπήρξε, μεταξύ άλλων, πρωτοπόρος σέρφερ. Ναι, καλά διαβάσατε.
Tο 1922 έκαναν με τον πρώτο της σύζυγο, τον αξιωματικό Αρτσιμπαλντ «Αρτσι» Κρίστι, ένα μεγάλο ταξίδι σε Νότια Αφρική, Αυστραλία, Νέα Ζηλανδία, Χαβάη και Καναδά. Εμαθαν να σερφάρουν στη Νότια Αφρική και αργότερα, στο Γουαϊκίκι, ήταν από τους πρώτους Βρετανούς που έκαναν σερφ σε όρθια στάση. Μάλιστα, παρέτειναν κατά τρεις μήνες την παραμονή τους στη Χαβάη, για να κάνουν εξάσκηση.
Η Αγκαθα Κρίστι περιγράφει τη συγκίνηση στην αυτοβιογραφία της. Αλλά το 1928 ο γάμος τους είχε, πλέον, τελειώσει. Δύο χρόνια πριν, ο Αρτσιμπαλντ της είχε ζητήσει διαζύγιο γιατί είχε ερωτευθεί κάποια άλλη. Η αγγλίδα συγγραφέας βρέθηκε σε δυσχερή θέση, όπως εύκολα μπορεί κανείς να φανταστεί. Ηταν μια επιτυχημένη αλλά πληγωμένη γυναίκα, που ταξίδευε μόνη για πρώτη φορά στη ζωή της, στα τέλη της δεκαετίας του 1920, σε μια προσπάθεια να ξαναβρεί την αίσθηση του ποια ήταν, γράφει ο Θερού στην Telegraph.
Η Κωνσταντινούπολη ήταν απλά ένας σταθμός σε ένα μακρινό σιδηροδρομικό ταξίδι προς τη Βαγδάτη. Αλλά η συνάντηση αποδείχτηκε μοιραία. Η Κρίστι θα επέστρεφε πολλές φορές και συχνά θα διέμενε στο ξενοδοχείο «Pera Palace». Εκεί επέλεξε να μείνει και ο Μαρσέλ Θερού, στο δωμάτιο 411, τη λεγόμενη σουίτα της Αγκαθα Κρίστι.
Οπως συνέβη με κάθε τοποθεσία ή κτίριο που σχετίστηκε με την πιο επιτυχημένη μυθιστοριογράφο του κόσμου, σημειώνει ο Θερού, το ξενοδοχείο είδε πόσο επωφελές θα ήταν να αξιοποιήσει στο έπακρο αυτή τη σχέση.
Το πιθανότερο είναι ότι η γραφομηχανή Underwood που είναι τοποθετημένη στο δωμάτιο 411 δεν χρησιμοποιήθηκε ποτέ από τη διάσημη αγγλίδα συγγραφέα, αλλά είναι μια γοητευτική πινελιά, όπως και τα έπιπλα εποχής και η (ενοχλητικά) κλειδωμένη βιβλιοθήκη με τα μυθιστορήματά της.
Επίσης, πάνω από τη μηχανή Nespresso κρέμεται ένα πορτρέτο της σε μεγαλύτερη ηλικία: η Κρίστι κοιτάζει γεμάτη περίσκεψη προς την κατεύθυνση του κρεβατιού. Ωστόσο αυτή η λεπτομέρεια μπορεί μεν να είναι πλεονέκτημα για τους σκληροπυρηνικούς οπαδούς της, αλλά μάλλον θα προκαλούσε ανατριχίλα σε νεόνυμφους που σκέφτονται να μείνουν στο συγκεκριμένο δωμάτιο.
Βέβαια, όσοι έχουν διαβάσει το «Εγκλημα στο Οριάν Εξπρές» (κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Ψυχογιός) θα θυμούνται ότι ο Ηρακλής Πουαρό έκλεισε δωμάτιο στο «Tokatliyan Oteli», όπου η Κρίστι πέρασε την πρώτη της νύχτα στην Κωνσταντινούπολη. Το πολυτελές «Toklatiyan» ήταν το αγαπημένο ξενοδοχείο του Κεμάλ Ατατούρκ και είχε φιλοξενήσει πολλές διασημότητες της εποχής. Η Κρίστι το περιγράφει στο βιβλίο της «Μία Αυτοβιογραφία», που επίσης κυκλοφορεί από τις εκδ. Ψυχογιός.
Κατά την άφιξή της με το τρένο, την πήρε υπό την προστασία της ένας φιλικός Ολλανδός, ο οποίος είχε απώτερα κίνητρα, όπως αποδείχθηκε αργότερα. Εκείνος της συνέστησε το ξενοδοχείο «Toklatiyan» και ένα κοντινό εστιατόριο που είχαν ανοίξει το 1924 ρώσοι εμιγκρέδες. Γιατί τότε, όπως και τώρα, η Πόλη ήταν ένας τόπος όπου κατέφευγαν Ρώσοι που δεν άντεχαν το καταπιεστικό καθεστώς της πατρίδας τους.
Το «Toklatiyan»βρίσκεται στην πολυσύχναστη λεωφόρο Ιστικλάλ –η απάντηση της Κωνσταντινούπολης στην Οξφορντ του Λονδίνου–, αλλά δεν είναι πια ξενοδοχείο. Το ανακαινισμένο κτίριο στεγάζει πλέον καταστήματα και γραφεία. Ωστόσο το ρωσικό εστιατόριο εξακολουθεί να λειτουργεί σε ένα κοντινό σοκάκι. Κατά την πρώτη επίσκεψη της Κρίστι ονομαζόταν «Rejan’s». Σήμερα ονομάζεται «1924 Istanbul».
Ο Μαρσέλ Θερού πήγε εκεί με τον ρώσο φίλο του Αντρέι. Οπως γράφει στην Telegraph, στη φωτογραφία που υπάρχει στη ιστοσελίδα του το εστιατόριο φαίνεται υπερβολικά φωτεινό και αφιλόξενο, ενώ στην πραγματικότητα είναι ένας από τους πιο επιβλητικούς εσωτερικούς χώρους της Πόλης και ανταποκρίνονται στο πνεύμα της Αγκάθα Κρίστι. Εδώ μπορείς να φανταστείς τον Πουαρό να απολαμβάνει ένα τελευταίο γεύμα υπό το φως των κεριών, πριν κατευθυνθεί προς τον τερματικό σταθμό του Οριάν Εξπρές.
Ενας ηλικιωμένος ακορντεονίστας έπαιζε το «Kalinka» κάπως δυνατά – ή μήπως ήθελε να στείλει ένα μήνυμα σε κάποιους πελάτες; Μήπως οι πολύγλωσσοι θαμώνες σχεδίαζαν φόνους ενώ απολάμβαναν τα κοκτέιλ τους και κλασικά ρωσικά πιάτα; Ο Θερού και ο φίλος του πήραν από το καροτσάκι βότκα, μπλίνι, καπνιστό ψάρι και «Kotlety Po-Kievski» (τηγανητά φιλέτα κοτόπουλου, γεμιστά, περασμένα από αυγό και τριμμένη φρυγανιά – εμείς πάλι, καλού κακού, θα προτιμήσουμε πιροσκί και μοσχάρι στρογκανόφ).
Η πρώτη μερίδα κοτόπουλου του Θερού ήταν ενδεχομένως θανάσιμα άψητη, κάτι δύσκολο να εντοπιστεί στο αμυδρό φως, και σίγουρα όχι προμελετημένο… Ο σερβιτόρος αντικατέστησε το πιάτο χωρίς αντιρρήσεις. Ο δημοσιογράφος της Telegraph γράφει ότι τελικά δεν υπήρξαν αρνητικές επιπτώσεις, προληπτικά, όμως, ήπιε ένα σφηνάκι βότκα με πιπέρι.
Μετά το δείπνο περπάτησε κατά μήκος της Ιστικλάλ και επέστρεψε στο ξενοδοχείο «Pera Palace». Κάθισε στο πολυτελές σαλόνι «Kubbeli» και διάβασε λίγες ακόμα σελίδες από το «Εγκλημα στο Οριάν Εξπρές».
Φέτος συμπληρώθηκαν 90 χρόνια από την πρώτη έκδοση του «Murder on the Orient Express» στο Ηνωμένο Βασίλειο, την 1 Ιανουαρίου 1934. Μετά από έναν μήνα το μυθιστόρημα κυκλοφόρησε και στις ΗΠΑ με τίτλο «Murder in the Calais Coach» («Εγκλημα στο βαγόνι του Καλαί»). Ωστόσο ο βρετανικός τίτλος ήταν αυτός που το έκανε αθάνατο, καθώς η φαντασία του αναγνώστη κυριεύεται από τον εξωτισμό των λέξεων Οριάν Εξπρές, και το εξαιρετικό δρομολόγιο από το Καλαί στην Τεργέστη και τελικά στην Κωνσταντινούπολη, μέσω Βαλκανίων.
Οπως γράφει στην Telegraph, το επόμενο πρωί ο Θερού επισκέφθηκε τον ιστορικό σταθμό Σιρκετσί, τον παλιό τερματικό του Οριάν Εξπρές, ο οποίος βρίσκεται στην ευρωπαϊκή πλευρά του στενού του Βοσπόρου, δίπλα στον Κεράτιο Κόλπο, βορειοδυτικά του πάρκου Γκιουλχανέ και του Τοπ Καπί. Ο σταθμός Σιρκετσί είναι ένα εκπληκτικό κομμάτι της νεότερης ιστορίας της Τουρκίας.
Ο σιδηρόδρομος που συνέδεε την Ευρώπη με την Κωνσταντινούπολη ήταν ένα μεγαλόπνοο έργο το οποίο ανέθεσε ο σουλτάνος. Αρχικά χρηματοδοτήθηκε από Βρετανούς, σχεδιάστηκε από Γάλλους και τέθηκε σε λειτουργία το 1875. Στο Σιρκετσί υπήρχε ένας προσωρινός σταθμός μέχρι να ολοκληρωθεί το νέο κτίριο το 1890, η κατασκευή του οποίου είχε ξεκινήσει το 1888.
Ο Θερού έφτασε εκεί με το Tünel, τον δεύτερο παλαιότερο υπόγειο σιδηρόδρομο στον κόσμο, που διαθέτει μόνο δύο σταθμούς και συνδέει το Μπέγιογλου με το Καράκιοϊ. Στο Καράκιοϊ πήρε το τραμ Τ1 και μετά από δύο στάσεις έφτασε στο Σιρκετσί, πληρώνοντας με τη βρετανική debit card του 70 πένες στερλίνας (περίπου 0,85 ευρώ) ανά διαδρομή.
Το Οριάν Εξπρές σταμάτησε να εκτελεί τα τακτικά του δρομολόγια το 1977, καθώς δεν μπορούσε να ανταγωνιστεί το αεροπλάνο. Το Σιρκετσί διαθέτει σήμερα ένα μικρό δωρεάν μουσείο για τον πιο διάσημο σιδηρόδρομο του κόσμου, αλλά είναι δύσκολο να ξεφύγει κανείς από την οδυνηρή αίσθηση της χαμένης δόξας. Δεν είναι πλέον κόμβος ίντριγκας και λαμπερών αφίξεων.
Τη δεκαετία του 1970, ο αμερικανός ταξιδιωτικός δημοσιογράφος και συγγραφέας Πολ Θερού (πατέρας του Μαρσέλ) ταξίδεψε με το Οριάν Εξπρές από το Παρίσι στην Κωνσταντινούπολη και περιέγραψε την εμπειρία στο βιβλίο του με τις μεγαλύτερες πωλήσεις, «Το Μεγάλο Σιδηροδρομικό Παζάρι» (κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κέδρος). Ο Μαρσέλ γράφει στην Telegraph ότι τηλεφώνησε στον πατέρα του για να μοιραστεί μαζί του τη λύπη του και εκείνος του είπε ότι ούτως ή άλλως, ήδη στη δεκαετία του 1970 δεν είχε απομείνει τίποτε από την παλιά αίγλη.
Στο τρένο δεν σερβιριζόταν πια φαγητό και ένιωθε, ακόμη και τότε, ότι αυτός και οι συνεπιβάτες του κυνηγούσαν μια σκιά του παρελθόντος. Αλλά τουλάχιστον τότε ήταν ακόμη εφικτά τα μεγάλα χερσαία ταξίδια. Από τον τερματικό σταθμό Χαϊνταρπασά, στην ασιατική πλευρά, ο πατέρας του μπορούσε να πάει με το τρένο στην Τεχεράνη και σχεδόν μέχρι το Αφγανιστάν, κάτι που σήμερα μοιάζει αδιανόητο.
Το Οριάν Εξπρές έχει αντικατασταθεί πλέον από τις οικονομικές αεροπορικές εταιρείες. Το γεμάτο κόσμο νέο αεροδρόμιο της Κωνσταντινούπολης είναι η πύλη μεταξύ Ευρώπης και Ασίας και μεταξύ των εχθρικών πλευρών του νέου Ψυχρού Πολέμου. Πρόκειται για έναν μοναδικό κόμβο προς τη Μόσχα, την Τασκένδη και άλλες πόλεις της πρώην Σοβιετικής Ενωσης. Ο Μαρσέλ Θερού γράφει στην Telegraph ότι απολαμβάνει αυτή την αίσθηση του αυξημένου γεωπολιτικού δράματος, ελπίζει όμως ότι δεν είναι υπεροπτικό εκ μέρους του.
Φαίνεται, πάντως, ότι αυτή η σύγχρονη κατάσταση συνάδει με το πνεύμα του βιβλίου της Κρίστι, το οποίο γράφτηκε σε μια εποχή που η σκιά του επερχόμενου Β’ Παγκοσμίου Πολέμου είχε αρχίσει να σκοτεινιάζει τον κόσμο. Ωστόσο οποιαδήποτε σύγχρονη εκδοχή του καστ θα έπρεπε να περιλαμβάνει κάποιον ή κάποια που ταξιδεύει για να κάνει αισθητική χειρουργική επέμβαση. Γιατί στην Κωνσταντινούπολη υπάρχει ένας ανατριχιαστικά μεγάλος αριθμός γυναικών με τη μύτη στον γύψο και ανδρών με κεφάλια γεμάτα στίγματα και επιδέσμους, μετά από μεταμοσχεύσεις μαλλιών σε χαμηλές τιμές.
Κατά τη διάρκεια της επίσκεψής του στην Πόλη, ο Μαρσέλ Θερού δεν κυνήγησε απλώς το φάντασμα της Αγκαθα Κρίστι. Οι επισκέψεις του –που δεν είχαν σχέση με τη χριστιανοσύνη, όπως αναφέρει– περιλάμβαναν το παλάτι Τοπ Καπί, τον ναό της Αγίας Σοφίας και –το καλύτερο απ’ όλα– δύο τουρκικά λουτρά, στο Galatsaray Hamam, που βρίσκεται κοντά στο ξενοδοχείο «Pera Palace», και στο Hurrem Sultan Hammam, απέναντι από την Αγία Σοφία.
Του άρεσαν πολύ αυτά τα αναζωογονητικά λουτρά, γράφει στην Telegraph, όπου σε τρίβουν και σε κοπανάνε για να γίνεις η πιο χαλαρή εκδοχή του εαυτού σου. Οσον αφορά τις ταξιδιωτικές εμπειρίες, δεν μπορεί να σκεφτεί, γράφει, πολλές που πιο ωραίες από ένα χαμάμ, και ύστερα άραγμα σε μια πολυθρόνα του «Kubbeli Lounge» για περίπου μια ώρα πριν το δείπνο, και διάβασμα 100 σελίδων με την παρέα του πιο διάσημου ντετέκτιβ του Βελγίου. (Ω ναι, τώρα που θα πάω στην Πόλη να μην ξεχάσω να πάρω μαζί μου το «Εγκλημα στο Οριάν Εξπρές» και το «Μια Αυτοβιογραφία»…)