Ενα από τα πολύ σημαντικά ερωτήματα που έχουν προκύψει μετά από ένα χρόνο πολέμου, σφαγής και σχεδόν ολικής καταστροφής στη Γάζα, είναι ο τρόπος με τον οποίον όλα αυτά έχουν επηρεάσει ιδεολογικά τους Παλαιστίνιους, τόσο της ίδιας της Γάζας, όσο και της Δυτικής Οχθης αλλά και της διασποράς.
Θα ήταν εντελώς άτοπο να σκεφτεί κανείς ότι οι νεότερες γενιές Παλαιστινίων θα μπορούσαν να μείνουν απαθείς στα γεγονότα, αλλά το κατά πόσον έχουν ριζοσπαστικοποιηθεί είναι ένα ζήτημα που θα καθορίσει σε μεγάλο βαθμό και τον τρόπο με τον οποίο θα κυβερνηθεί ένα μελλοντικό Κράτος της Παλαιστίνης, όταν αυτό δημιουργηθεί.
Οι νεότεροι Παλαιστίνιοι, ιδιαίτερα εκείνοι της διασποράς, παρατηρεί ο Economist, είχαν μέχρι πρότινος πάρει ολοένα αυξανόμενες αποστάσεις από την εθνική τους ταυτότητα. Ηταν σχετικά αποστασιοποιημένοι από ένα πρόβλημα που τραβάει για χρόνια χωρίς ορατή πιθανότητα επίλυσης στον ορίζοντα.
Τώρα, όμως, η τρoμακτική σφαγή στη Γάζα, δείχνει να τους κινητοποιεί. «Κάθε βόμβα που ρίχνει το Ισραήλ στη Γάζα είναι ένας ενισχυτής της διάθεσής μας για αντίδραση», όπως το θέλει ο Οσάμα Κασού, ιδρυτής του «Οίκου της Παλαιστίνης», ο οποίος στεγάζεται σε ένα πενταόροφο κτίριο στην καρδιά του Λονδίνου. Κάθε όροφος αναπαριστά και μια περίοδο της παλαιστινιακής ιστορίας. Ο ένας είναι αφιερωμένος στα ερείπια της Γάζας. Παλαιστινιακές σημαίες και πανό που διαμαρτύρονται κατά της γενοκτονίας κοσμούν τους τοίχους και το πεζοδρόμιο έξω από το κτίριο. Ο Κασού σχεδιάζει να ανοίξει μια λέσχη δημοσιογράφων, έναν ραδιοφωνικό σταθμό, έναν εκθεσιακό χώρο και μια αίθουσα πολιτισμού στο κτίριο. Εξόριστος από την πόλη Ναμπλούς της Δυτικής Οχθης ο ίδιος, λέει στον Economist: «Είμαστε οι φορείς που διασφαλίζουν ότι η ιστορία της Παλαιστίνης θα ζήσει».
Η γενιά του Κασού, κουρασμένη από τον πόλεμο και το άλυτο θέμα που είναι η πατρίδα τους, απορρίπτουν τη γερασμένη και απαξιωμένη παλαιστινιακή ηγεσία και αναζητούν νέους τρόπους για να συνεχίσουν τον αγώνα τους, που διαρκεί έναν αιώνα τώρα. Παρότι πολύ ενεργός ακτιβιστής, το όραμα του ίδιου για την πορεία προς ένα παλαιστινιακό κράτος είναι ειρηνικό.
Δεν ισχύει το ίδιο σε όλες τις περιπτώσεις. Υπάρχουν και κάποιοι που είναι πιο θυμωμένοι. «Ξεχάστε τα χαζά περιστέρια (της ειρήνης)», λέει η νεαρή ποιήτρια Ζέινα Χασέμ Μπεκ, σε μια συναυλία για την υποστήριξη της Γάζας στη Νέα Υόρκη.
Είναι ασαφές ποια από τις δύο τάσεις θα επικρατήσει. Εκείνη που θα ωθήσει τους νέους Παλαιστίνιους σε καινούργιες μορφές αγώνα, ή η άλλη θα προκαλέσει περαιτέρω βία στην αναζήτησή τους για ένα κράτος;
Σχεδόν 45.000 άνθρωποι έχουν σκοτωθεί από τους ισραηλινούς βομβαρδισμους στη Γάζα. Περίπου το 70% του οικιστικού πλέγματος έχει καταστραφεί. Σε αριθμό νεκρών το περασμένο έτος ήταν το χειρότερο στην πρόσφατη ιστορία των Παλαιστινίων.
Το Ισραήλ, για ακόμη μια φορά, ελέγχει απόλυτα τις ζωές και των 7 εκατομμυρίων Παλαιστινίων στη γη που ήταν το πατρογονικό τους σπίτι. Μια έρευνα από την εταιρεία Zogby δείχνει ότι περισσότεροι από τους μισούς κατοίκους της Γάζας έχουν χάσει έναν συγγενή και περίπου τα τρία τέταρτα έχουν εκτοπιστεί τουλάχιστον τρεις φορές κατά τη διάρκεια αυτού του πολέμου.
Οι κάτοικοι της Δυτικής Οχθης ζουν σήμερα σε συνθήκες παρόμοιες με εκείνες της Γάζας πριν την 7η Οκτωβρίου. Τα σημεία ελέγχου τούς κρατούν απομονωμένους, υπό πολιορκία και αποκλείουν την αγορά εργασίας του Ισραήλ. Συχνά γίνονται χτυπήματα με drones στη Δυτική Οχθη και η βία των εβραίων εποίκων έχει αυξηθεί κατακόρυφα από τις 7 Οκτωβρίου.
Οι Αραβες του Ισραήλ είναι μια άλλη περίπτωση. Κινδυνεύουν να καταγγελθούν στην αστυνομία για «συμπόνια προς τα αδέρφια τους στη Γάζα». Οταν μια 12χρονη Παλαιστίνια σε ένα εβραϊκό σχολείο στην Μπερσεβά, στο νότιο Ισραήλ, είπε στην τάξη ότι ανησυχεί για τα παιδιά που λιμοκτονούν στη Γάζα, οι συμμαθητές της, την απείλησαν ότι κάψουν το χωριό της. Το υπουργείο Παιδείας την κατηγόρησε για υποκίνηση κατά του στρατού και την απέβαλαν από το σχολείο. «Αγανακτούμε, αλλά όλα αυτά σε κάνουν να σκέφτεσαι χιλιάδες φορές πριν ανοίξεις το στόμα σου», λέει στον Economist ένας άραβας πολιτικός στη Χάιφα, μια ισραηλινή πόλη που συχνά αντιμετωπίζεται ως πρότυπο συνύπαρξης των δύο κοινοτήτων.
Οι Παλαιστίνιοι της διασποράς, οι μισοί του συνολικού πληθυσμού των 14 εκατομμυρίων, διαμορφώνουν τον δικό τους αγώνα. Περίπου ένα εκατομμύριο ζουν στη Δύση και τη Λατινική Αμερική. Το Μίσιγκαν, μια αμερικανική πολιτεία με μεγάλο αραβόφωνο εκλογικό σώμα, αποτελεί μια κρίσιμη πολιτεία για τις προεδρικές εκλογές των ΗΠΑ.
Η διασπορά προσπαθεί να αναδιαμορφώσει τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι σκέφτονται τη σύγκρουση. Καθώς οι ειρηνευτικές συμφωνίες που υπογράφηκαν στο Οσλο το 1993 χάνονται σταδιακά στην ιστορία, οι νεαροί Παλαιστίνιοι επιδιώκουν να αντικαταστήσουν την ιδέα της «σύγκρουσης μεταξύ δύο εθνών» με εκείνη του διαγενεακού απελευθερωτικού αγώνα ενάντια στην «αποικιοκρατία των εποίκων».
Ελπίδες και χαμένα όνειρα
Στην αρχή, οι Παλαιστίνιοι ήλπιζαν ότι αυτός ο πόλεμος, όπως και οι προηγούμενες συγκρούσεις στη Γάζα, θα τελείωνε γρήγορα. Οι δυτικοί σύμμαχοι του Ισραήλ θα το ανάγκαζαν σε κατάπαυση του πυρός. Η Γάζα θα ξαναχτιζόταν. Ο Μπενιαμίν Νετανιάχου, θα έπεφτε. Και ο κόσμος θα επέβαλε επιτέλους μια διευθέτηση δύο κρατών.
Ενα χρόνο αργότερα, όμως, αυτές οι ελπίδες έχουν σβήσει. Δεν υπήρξε εκεχειρία. Οι δυτικές κυβερνήσεις δεν ανάγκασαν το Ισραήλ να υποχωρήσει. Το Ιράν και οι πληρεξούσιοί του υποσχέθηκαν να έρθουν για να σώσουν τη Γάζα. Αλλά το Ισραήλ έχει συντρίψει τη Χαμάς και τη Χεζμπολάχ, και μπορεί να χτυπήσει σκληρά την Ισλαμική Δημοκρατία. Οι Ισραηλινοί δεν δείχνουν κανένα σημάδι αντικατάστασης του Νετανιάχου και του σκληροπυρηνικού υπουργικού συμβουλίου του.
Πολλοί Παλαιστίνιοι φοβούνται πλέον ότι η κόλαση στη Γάζα είναι ο προάγγελος των σχεδίων που έχουν οι έποικοι του Ισραήλ και ο στρατός του για τη Δυτική Οχθη. Νιώθουν «υπαρξιακή απειλή», λέει στον Economist ο Ομάρ Ντατζάνι, ένας Παλαιστίνιο-Αμερικανός που ζει στην Ιερουσαλήμ.
Ο πόλεμος έχει ενισχύει κατά πολύ την υποστήριξη προς τη δημιουργία παλαιστινιακού κράτους. Μια δημοσκόπηση που έγινε ανάμεσα σε Παλαιστινίους τον Σεπτέμβριο έδειξε ότι η υποστήριξη για τη δημιουργία κράτους που θα βασίζεται στα σύνορα του 1967 βρίσκεται στο 60%, ενώ μόνο ένα 10% υποστήριξε ένα ενιαίο κράτος με ίσα δικαιώματα για Εβραίους και Παλαιστίνιους. Ο Ντατζάνι είναι ο παλαιστινιακός εκπρόσωπος του A Land For All, μιας κίνησης που υποστηρίζει τη δημιουργία συνομοσπονδίας ενός εβραϊκού και παλαιστινιακού κράτους με ανοιχτά σύνορα. Λέει ότι η παλαιστινιακή (αλλά όχι η εβραϊκή) υποστήριξη προς το κίνημα έχει καταρρεύσει τον περασμένο χρόνο. Ανησυχεί ότι ο ίδιος θα κατηγορηθεί για την υποστήριξή του σε αυτήν τη λύση «Είναι δύσκολο να φανταστείς ένα ρόδινο μέλλον μαζί με αυτούς που έσφαξαν τους φίλους και την οικογένειά σου», καταλήγει.
Οι Παλαιστίνιοι φαίνονται ακόμη πιο διχασμένοι σχετικά με το πώς ονειρεύονται ένα δικό τους κράτος. Για κάποιους, η αντίσταση μπορεί να είναι ειρηνική. Από την άλλη, όλο και περισσότεροι φαίνεται να τάσσονται υπέρ της βίας. «Το Ισραήλ δεν καταλαβαίνει τίποτα άλλο», λέει ένας Παλαιστίνιος που ίδρυσε ένα κίνημα πολιτικής προσέγγισης πριν από δύο δεκαετίες, αλλά έκτοτε έχει χάσει την πίστη του σε μια ειρηνική λύση.
Σε αντίθεση με τους ισραηλινούς ισχυρισμούς ότι η βία θα εξαναγκάσει τους Παλαιστίνιους σε υποταγή, οι έρευνες δείχνουν ακριβώς το αντίθετο από τότε που το Ισραήλ εισέβαλε στη Γάζα. Σε δημοσκόπηση που διεξήχθη στη Δυτική Οχθη από το Κέντρο Μέσων και Επικοινωνίας της Ιερουσαλήμ, η υποστήριξη για τη «στρατιωτική αντίσταση» αυξήθηκε από 40% τον Μάιο του τρέχοντος έτους σε 51% τον Σεπτέμβριο, ενώ η υποστήριξη για «ειρηνική πολιτική δράση» μειώθηκε από 44% σε 36% την ίδια περίοδο.
Μια δημοσκόπηση στη Ραμάλα έδωσε παρόμοια αποτελέσματα: η υποστήριξη για τη βία στη Δυτική Οχθη αυξήθηκε από 35% τον Σεπτέμβριο του 2022 σε 56% τον Σεπτέμβριο του τρέχοντος έτους. Οι δημοσκόποι λένε ότι η μετατόπιση είναι πιο έντονη μεταξύ των Παλαιστινίων που είναι πολύ νέοι για να θυμούνται το κόστος της δεύτερης ιντιφάντα.
Ποιος κερδίζει απ’ όλα αυτά; Η Χαμάς φυσικά. Κέρδισε τις φοιτητικές εκλογές πέρυσι στα Πανεπιστήμια του Μπιρ Ζέιτ και της Χεβρόνας στη Δυτική Οχθη, καθώς οι φοιτητές προτίμησαν τη στρατιωτική αντιπαράθεση έναντι της ήπιας πολιτικής της Παλαιστινιακής Αρχής. Στην Ιορδανία τον περασμένο μήνα, η αδελφή οργάνωση της Χαμάς, το Ισλαμικό Συμβούλιο Δράσης, αναδείχθηκε ως το μεγαλύτερο κόμμα στις γενικές εκλογές, με 22%. Σύμφωνα με μια δημοσκόπηση, η υποστήριξη προς τη Χαμάς στη Δυτική Οχθη και τη Γάζα έχει αυξηθεί από 22% τον περασμένο Σεπτέμβριο σε 36% φέτος.
Πολλοί από εκείνους που υποστηρίζουν τη Χαμάς γνωρίζουν τις συνέπειες. «Οι περισσότεροι φίλοι μου θα σκοτωθούν», λέει ένας νεαρός κάτοικος του στρατοπέδου Τζενίν στη βόρεια Δυτική Οχθη. Τον Αύγουστο η Χαμάς πραγματοποίησε την πρώτη βομβιστική επίθεση αυτοκτονίας στο Ισραήλ εδώ και χρόνια, στη Δυτική Οχθη. «Οι άνθρωποι θέλουν να γίνουν μάρτυρες όχι επειδή τους περιμένουν παρθένες στον παράδεισο, αλλά επειδή θέλουν να κάνουν περήφανες τις οικογένειες και τους γονείς τους», λέει στον Economist ένας φοιτητής στη Ναμπλούς.
Είναι δύσκολο, παρόλα αυτά, να καταστεί σαφές πόσοι από εκείνους που υποστηρίζουν την ένοπλη αντιπαράθεση είναι έτοιμοι να περάσουν από τα λόγια στις πράξεις. Πολλοί νέοι Παλαιστίνιοι καυχιούνται για την προθυμία τους να συμμετάσχουν στον ένοπλο αγώνα, αλλά στην πραγματικότητα η μόνη τους επαφή με τον πόλεμο είναι τα ρεπορτάζ του Al Jazeera.
Επίσης, οι νεαροί Παλαιστίνιοι δεν ασπάζονται την εσχατολογία του τζιχαντισμού και δεν είναι πιθανό να υποστηρίξουν ένα κράτος που θέλει να εφαρμόσει τη σαρία. Κάποιοι άλλοι λένε ότι κάθε γύρος βίας παρέχει ακόμη ένα πρόσχημα στο Ισραήλ να αρπάξει περισσότερα εδάφη.
Ωστόσο, καθώς το Ιράν βομβάρδιζε το Ισραήλ με πυραύλους την 1η Οκτωβρίου, επτά άνθρωποι σκοτώθηκαν σε επίθεση στο Τελ Αβίβ. Η Χαμάς ανέλαβε την ευθύνη, λέγοντας ότι οι δράστες ήταν από τη Χεβρόνα στη Δυτική Οχθη. Ο κύκλος της βίας δεν δείχνει να κλείνει, ούτε καν να μειώνεται.
Οι Παλαιστίνιοι επί του παρόντος δεν έχουν καμία αποτελεσματική κυβερνητική επιλογή. Οι ημέρες της Χαμάς ως απόλυτης αρχής της Γάζας μάλλον έχουν τελειώσει. Παρόμοια αβεβαιότητα επικρατεί στη Δυτική Οχθη για τον 88χρονο παλαιστίνιο πρόεδρο Μαχμούντ Αμπάς. Τους επόμενους μήνες οι Παλαιστίνιοι θα δυσκολευτούν να ελέγξουν το μικρό κομμάτι της Δυτικής Οχθης εξακολουθούν να επιβλέπουν, καθώς οι επιθέσεις εποίκων εντείνονται και οι Παλαιστίνιοι αντεπιτίθενται. Χωρίς ισχυρή πολιτική βούληση να τερματιστεί αυτός ο κύκλος βίας, ελάχιστοι πλέον πιστεύουν ότι θα είναι ο τελευταίος.