Τις ημέρες αυτές οι ναυτικοί που διέρχονται με πλοία από την Ερυθρά Θάλασσα ζουν με τον φόβο των πυραύλων που εξαπολύουν οι αντάρτες Χούθι της Υεμένης. Στις 6 Μαρτίου, τρία μέλη του πληρώματος του εμπορικού πλοίου «True Confidence» σκοτώθηκαν στην περιοχή και άλλα δύο τραυματίστηκαν σοβαρά. Ο κίνδυνος είναι διαρκής για τα πληρώματα που εργάζονται σε ναυτιλιακές εταιρείες που δεν εγκατέλειψαν τη διέλευση από τη Διώρυγα του Σουέζ και η κατάσταση φαίνεται ότι θα παραμείνει για καιρό εξαιρετικά δύσκολη.
Η ανάφλεξη στην Ερυθρά Θάλασσα και όσα συνεπάγεται για τους ναυτικούς είναι ένα ζήτημα που απασχολεί τα μέσα ενημέρωσης διεθνώς τους τελευταίους έξι μήνες. Ωστόσο, εδώ και καιρό υπάρχει και ένα άλλο πρόβλημα για τα πληρώματα των πλοίων, που δεν βλέπει συχνά το φως της δημοσιότητας. Αφορά την πρακτική των πλοιοκτητών να εγκαταλείπουν τους ναυτικούς και τα πλοία τους κυριολεκτικά στην τύχη τους.
Αναλυτικό άρθρο στο Politico υπό τον τίτλο «Η επαίσχυντη εγκατάλειψη των ναυτικών» τονίζει ότι ο αριθμός αυτών των εγκαταλειμμένων ναυτικών συνεχίζει να αυξάνεται. Παρότι αυτό το δράμα δεν συγκεντρώνει με τον ίδιο τρόπο το ενδιαφέρον όπως οι επιθέσεις των Χούθι, η αρθρογράφος Ελίζαμπεθ Μπρόου, συνεργάτιδα του Atlantic Council, κάνει λόγο για μια «συγκλονιστική παραβίαση των κανόνων. Ενας αυξανόμενος αριθμός ναυτικών εγκαταλείπεται από τους ιδιοκτήτες των πλοίων τους. Παραμένουν εγκλωβισμένοι στο πλοίο μερικές φορές για μήνες ή και χρόνια. Μια από τις κύριες αιτίες της αυξανόμενης εγκατάλειψης φαίνεται να είναι ο επίσης αυξανόμενος σκιώδης στόλος».
Η ίδια αναφέρει ένα από τα παραδείγματα: Στις 18 Δεκεμβρίου, 11 ινδονήσιοι ναυτικοί που εργάζονταν στο φορτηγό πλοίο «Grand Sunny» με σημαία Σιέρα Λεόνε αντιλήφθηκαν ότι δεν μπορούσαν να επικοινωνήσουν με τον ιδιοκτήτη του πλοίου και ότι έμειναν ξεκρέμαστοι στο κινεζικό λιμάνι της Νάνσα. Από τότε βρίσκονται εκεί, καθώς για τον πλοιοκτήτη, την εταιρεία Thousand Star International Ltd, δεν υπάρχει σχεδόν καμία πληροφορία.
Κολλημένο έξω από την Κάλυμνο
Οπως αναφέρει το Politico, οι εγκαταλειμμένοι Ινδονήσιοι δεν είναι οι μόνοι που έχουν παγιδευτεί στα πλοία τους. Σύμφωνα με έκθεση της Διεθνούς Ομοσπονδίας Εργαζομένων στις Μεταφορές (ITF), 132 πλοία εγκαταλείφθηκαν από τους ιδιοκτήτες τους το 2023, αριθμός αυξημένος κατά 11% σε σύγκριση με το 2022. O ιστότοπος παρουσιάζει μερικά ακόμη παραδείγματα:
♦ Εξω από λιμάνι της Καλύμνου βρέθηκε εγκαταλειμμένο από τις 22 Σεπτεμβρίου το πλοίο «Blue Shark», υπό σημαία Τόγκο, με τρεις αιγύπτιους και τρεις ινδούς ναυτικούς. Σύμφωνα με την ιστοσελίδα Κalymnos-news, στις 2 Ιανουαρίου μια μηχανότρατα προσέκρουσε στο εν λόγω πλοίο, το οποίο δεν έφερε φώτα αγκυροβολίας-καταστρώματος εξαιτίας βλάβης στην ηλεκτρογεννήτριά του. Το Λιμενικό της Καλύμνου συνέστησε με ανακοίνωσή του προσοχή, επισημαίνοντας κίνδυνο για την ασφάλεια της ναυσιπλοΐας.
♦ Στο Λοριάν την Γαλλίας, τρεις γεωργιανοί ναυτικοί παραμένουν εγκλωβισμένοι στο παγοθραυστικό τους με σημαία Τανζανίας από τις 7 Δεκεμβρίου. «Το πλήρωμα κινδυνεύει επειδή το πλοίο είναι παλιό και η μηχανή δεν λειτουργεί σωστά» σημειώνει η Διεθνής Ομοσπονδία ITF.
♦ Στο αγκυροβόλιο Μακάπα στη βόρεια Βραζιλίας, 23 ρώσοι ναυτικοί έχουν εγκλωβιστεί σε πλοίο μεταφοράς χύδην φορτίου από την 1η Δεκεμβρίου. Το πλοίο έχει σημαία Αγίου Χριστόφορου και Νέβις, ενός πολύ μικρού νησιωτικού κράτους στην Καραϊβική.
♦ Το υπό σημαία Παλάου πλοίο «Absolute» παραμένει εγκαταλειμμένο στο λιμάνι Μίνα Σακρ των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων από τις 9 Νοεμβρίου με επτά ναυτικούς από τη Μιανμάρ.
♦ Tο υπό μαροκινή σημαία «Gibraltar» είναι εγκαταλειμμένο στο Γιβραλτάρ από τις 8 Νοεμβρίου με 43 Μαροκινούς, μέλη του πληρώματος.
♦ Το υπό σημαία Παλάου «Fatma Eylul» βρίσκεται εγκαταλειμμένο στην Κωνσταντινούπολη από την 1η Νοεμβρίου, με εννέα αζέρους και έναν τούρκο ναυτικό. «Δεν υπάρχουν καύσιμα, οπότε το πλήρωμα δεν έχει ηλεκτρικό και επομένως δεν έχει ψύξη και θέρμανση και δεν μπορεί πλέον να μαγειρέψει. Καταγράφεται έλλειψη προμηθειών και περιορισμένο πόσιμο νερό. Στο πλήρωμα οφείλονται μισθοί δύο μηνών» ανέφερε η Ομοσπονδία ITF τον περασμένο Νοέμβριο.
♦ Πέραν των πρόσφατων αυτών περιστατικών, υπάρχουν, σύμφωνα με τον ιστότοπο, και παλαιότερα. Για παράδειγμα, στο λιμάνι της Μεσίνα στην Ιταλία πέντε Ουκρανοί και ένας Ρώσος έχουν εγκλωβιστεί στο φορτηγό πλοίο «Bella» με σημαία Καμερούν εδώ και σχεδόν τρία χρόνια…
«Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις οι ναυτικοί έχουν εγκλωβιστεί επειδή οι ιδιοκτήτες των πλοίων απλώς τους εγκατέλειψαν. Σύμφωνα με τους ναυτιλιακούς κανόνες, ακόμη και αν οι πλοιοκτήτες αντιμετωπίζουν προβλήματα, δεν επιτρέπεται έτσι απλά να εγκαταλείπουν τα πλοία και τα πληρώματά τους – αλλά πολλοί το κάνουν» σημειώνει η Ελίζαμπεθ Μπρόου στο Politico.
Πώς ζουν αυτοί οι άνθρωποι που μένουν κολλημένοι σε ένα πλοίο; Σε πολλές περιπτώσεις η κατάσταση του πλοίου χειροτερεύει συνεχώς, καθώς ο ιδιοκτήτης έχει σταματήσει να πληρώνει για τη συντήρησή του, ενώ και οι ίδιοι ναυτικοί μένουν συχνά χωρίς λεφτά. Σε τέτοιες περιπτώσεις οι λιμενικές αρχές, η Διεθνής Ομοσπονδία ITF αλλά και φιλανθρωπικές οργανώσεις προσφέρουν τρόφιμα και άλλα είδη πρώτης ανάγκης.
Το τίμημα της απληστίας
«Οι ναυτικοί και οι οικογένειές τους πληρώνουν το τίμημα για την απληστία και τη μη συμμόρφωση των πλοιοκτητών, υπομένοντας τις απάνθρωπες συνέπειες ενός συστήματος που θέτει σε κίνδυνο την ευημερία, την αξιοπρέπεια και τα βασικά ανθρώπινα δικαιώματά τους» αναφέρει ο επιθεωρητής της ITF Στιβ Τράουσντειλ που καταγράφει σε έκθεση της Διεθνούς Ομοσπονδίας το απαράδεκτο φαινόμενο.
Γιατί έλαβε όμως μεγαλύτερες διαστάσεις αυτή η πρακτική τα τελευταία χρόνια; Η απάντηση σύμφωνα με το Politico συνδέεται με τον λεγόμενο σκιώδη στόλο, τα παλιά και κακοσυντηρημένα πλοία με ασαφή ιδιοκτησία που δεν χρησιμοποιούν δυτική ασφάλιση –σύμφωνα με τα πρότυπα του κλάδου– και τα οποία αλλάζουν συχνά σημαία νηολόγησης. Πολλά από αυτά τα καράβια που υπολογίζονται σήμερα σε 1.400 μεταφέρουν εμπορεύματα και ιδίως πετρέλαιο από και προς τις χώρες στις οποίες έχουν επιβληθεί κυρώσεις, όπως το Ιράν, η Βενεζουέλα και κυρίως η Ρωσία μετά την εισβολή της στην Ουκρανία.
Λειτουργώντας εκτός του επίσημου κόσμου της ναυτιλίας, συχνά δεν μπορεί κανείς να τα ελέγξει. Παράλληλα, κατά τη διάρκεια της πανδημίας της Covid-19, όταν οι χώρες έκλεισαν τα σύνορά τους και αρνήθηκαν στους ναυτικούς το δικαίωμα αποβίβασης, περίπου 400.000 ναυτικοί παρέμειναν στα πλοία τους μετά την ολοκλήρωση των συμβάσεών τους.
Σύμφωνα με τον γενικό γραμματέα του Διεθνούς Ναυτικού Επιμελητηρίου (ICS), Γκάι Πλάτεν, «η αύξηση του σκιώδους στόλου συνέβαλε στην αύξηση της εγκατάλειψης των ναυτικών. Πώς είναι δυνατόν η Γκαμπόν να είναι το ταχύτερα αναπτυσσόμενο κράτος σημαίας στον κόσμο; Μα, εξαιτίας του σκιώδους στόλου».
Σήμερα, όπως εξηγεί το Politico, το 98% των σκαφών που πλέουν υπό τη σημαία της Γκαμπόν θεωρούνται υψηλού κινδύνου ή δεν έχουν αναγνωρίσιμο ιδιοκτήτη. Εάν ένα πλοίο που πλέει υπό αυτή τη σημαία εγκαταλειφθεί, είναι πρακτικά αδύνατο να βρεθεί ο ιδιοκτήτης —πόσο μάλλον να αναγκαστεί να πληρώσει.
«Μερικές φορές», συνεχίζει στο κείμενό της η Μπρόου, «η ITF, τα τοπικά λιμάνια και οι φιλανθρωπικές οργανώσεις των ναυτικών καταφέρνουν να εντοπίσουν τους ιδιοκτήτες κατά τις πρώτες εβδομάδες της εγκατάλειψης ενός πλοίου και να τους πείσουν να πληρώσουν και να παρέχουν τρόφιμα στο πλήρωμα. Ωστόσο, καθώς περνούν οι εβδομάδες και οι μήνες, οι πιθανότητες μιας τέτοιας επιτυχίας μειώνονται και οι ναυτικοί φυλακίζονται στα πλοία τους. Τον περασμένο Σεπτέμβριο, ένας ναυτικός που είχε εγκλωβιστεί σε ένα εγκαταλειμμένο πλοίο στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα αποπειράθηκε να αυτοκτονήσει»…
Το ρεπορτάζ του Politico εξηγεί ότι το να πείσεις τον ιδιοκτήτη μιας ναυτιλιακής εταιρείας να πληρώσει τους μισθούς που οφείλονται στο πλήρωμα ενός εγκαταλειμμένου πλοίου του και –ακόμη περισσότερο– να ξαναλειτουργήσει το πλοίο, ώστε το πλήρωμα να επιστρέψει στην πατρίδα του, δεν είναι μια εύκολη υπόθεση.
Λύση υπάρχει; Σύμφωνα με τον ιστότοπο, στις περιπτώσεις αυτές θα μπορούσε να προσφέρει τις υπηρεσίες του ο αυξανόμενος αριθμός ερευνητών που ειδικεύονται στη συλλογή πληροφοριών από ανοικτές πηγές (OSINT). Κατά τη γνώμη της Ελίζαμπεθ Μπρόου, που υπογράφει το ρεπορτάζ, αυτή η κοινότητα μπορεί να κάνει μια αναγκαία καλή πράξη για τους εγκαταλειμμένους ναυτικούς, ερευνώντας το πού βρίσκονται οι ιδιοκτήτες που έχουν εξαφανιστεί και βοηθώντας στην απελευθέρωση των εγκαταλειμμένων ναυτικών που έχουν ξεμείνει στα πλοία τους.