Η απόφαση του τούρκου προέδρου Ταγίπ Ερντογάν να άρει το βέτο της Τουρκίας για την ένταξη της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ πριν από λίγες μέρες, ανοίγει ένα νέο κεφάλαιο στη σχέση της Τουρκίας με τη Ρωσία. Ηδη, σκληροπυρηνικά στοιχεία στη Ρωσία ζητούν να χαρακτηριστεί η Τουρκία «μη φιλική» χώρα, καθώς θεωρούν ότι έχει πάρει πλέον σαφή θέση υπέρ της Ουκρανίας.
Ανάλυση της Washington Post (WP) με τίτλο «Ο πόλεμος της Ρωσίας μπορεί να έχει ένα νέο θύμα: Το δεσμό Πούτιν-Ερντογάν», την οποία υπογράφουν τρεις δημοσιογράφοι της (Ρόμπιν Ντίξον, Καρίν Φαχίμ, Ντέιβιντ Στερν) διερευνά αν ράγισε το γυαλί.
Το τελευταίο «κρούσμα» ήταν ασφαλώς η θερμή υποδοχή που επιφύλαξε ο Ερντογάν στον Ζελένσκι την Παρασκευή, 14 Ιουλίου, στην Κωνσταντινούπολη, μια κίνηση που οδηγεί στο συμπέρασμα ότι, μετά από πολλά χρόνια στενής συνεργασίας με τη Μόσχα, ο τούρκος πρόεδρος κάνει σαφή στροφή προς την Ευρώπη και τις ΗΠΑ.
Στη Μόσχα, όπου η καλή σχέση του Πούτιν με τον Ερντογάν θεωρείται ένα από τα πολύ δυνατά χαρτιά του ρώσου προέδρου, η στροφή του Ερντογάν προς τη Δύση προκαλεί μεγαλύτερη ανησυχία και από την ίδια την ένταξη της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ. Πολλοί αναρωτιούνται τώρα εάν η πολύτιμη σχέση της Ρωσίας με την Τουρκία έπεσε «θύμα» του πολέμου στην Ουκρανία.
Η κριτική που άσκησε το Κρεμλίνο στην Αγκυρα ήταν προσεκτική. Από την άλλη, υπήρξαν οργισμένες φωνές που αποκήρυξαν τον Ερντογάν, ενώ τα τουρκικά ΜΜΕ αναρωτιούνται ανοιχτά εάν η Ρωσία χάνει οριστικά τον σύμμαχό της.
Ο Ερντογάν εξέπληξε πολλούς κατά την επίσκεψη του Ζελένσκι, λέγοντας μεταξύ άλλων ότι η Ουκρανία «δικαιούται μια θέση στο ΝΑΤΟ». Λίγες ημέρες αργότερα κατάφερε πολύ σοβαρό πλήγμα στη Μόσχα, επιτρέποντας τελικά την ένταξη της Σουηδίας στο αμυντικό σύμφωνο.
Οι στενές σχέσεις του Πούτιν με τον Ερντογάν είχαν προσφέρει στη Ρωσία μια «πίσω πόρτα» για να παρακάμπτει τις δυτικές κυρώσεις, αλλά και ένα επικοινωνιακό εργαλείο στο Κρεμλίνο, που εμφάνιζε την Πούτιν ως έναν ηγέτη με ισχυρές διεθνείς συμμαχίες. Οταν ο Πούτιν ήρθε αντιμέτωπος με την ανταρσία του Πριγκόζιν, πριν από λίγες εβδομάδες, ο Ερντογάν τού τηλεφώνησε για να εκφράσει την «πλήρη υποστήριξή του», σύμφωνα με το Κρεμλίνο. Και μετά τη νίκη του Ερντογάν στις πρόσφατες εκλογές, ο Πούτιν έσπευσε αμέσως να τον συγχαρεί και να τον αποκαλέσει «αγαπητό φίλο».
Και τώρα, ο «αγαπητός φίλος» φαίνεται να του γυρίζει την πλάτη. Προ εβδομάδος απελευθέρωσε μια ομάδα ουκρανών μαχητών του Αζόφ, που συμμετείχαν στην άμυνα της Μαριούπολης και είχαν χαρακτηριστεί «τρομοκράτες» από τη Μόσχα. Την ίδια στιγμή ανακοινώθηκε ότι ο Ερντογάν και ο Ζελένσκι είχαν υπογράψει συμφωνία συνεργασίας που περιλαμβάνει τη δημιουργία εργοστασίου παραγωγής τουρκικών drones στην Ουκρανία.
Ρώσοι αναλυτές, που επικαλείται η WP, λένε ότι η απόφαση του Ερντογάν να παραδώσει τους μαχητές του Αζόφ στον Ζελένσκι «έστειλε ωστικά κύματα οργής στη Ρωσία», καθώς πέρα από ουσιαστικής ήταν και υψηλά συμβολικής σημασίας. Για τη Ρωσία, τα Αζόφ ήταν «τάγματα ουκρανών νεοναζί που διέπραξαν εγκλήματα κατά του ρωσικού λαού».
Η γενική εντύπωση πλέον είναι ότι οι σχέσεις Αγκυρας και Μόσχας θα συνεχιστούν, αλλά χωρίς εμπιστοσύνη ανάμεσα στις δύο πλευρές. Ο εκπρόσωπος του Κρεμλίνου, Ντμίτρι Πεσκόφ, έκανε λόγο για «παραβίαση της συμφωνίας ανταλλαγής αιχμαλώτων» και οι υπουργοί Εξωτερικών των δύο χωρών είχαν μια πολύ έντονη συνομιλία μετά το συμβάν.
Σαν να μην έφταναν όλα αυτά, ο εκπρόσωπος του Γενικού Επιτελείου της Ουκρανίας, Ολέκσι Γκρομόφ, είπε ότι η Ουκρανία περιμένει αυτοκινούμενα οβιδοβόλα T-155 Firtina από την Τουρκία. Η Αγκυρα προς ώρας ούτε επιβεβαίωσε, αλλά ούτε και αρνήθηκε ότι θα τα στείλει. Σε πρωτοσέλιδό της, η εφημερίδα Nezavisimaya Gazeta έγραψε ότι εάν πράγματι η Τουρκία δώσει τα οβιδοβόλα, αυτό σημαίνει ότι στην Αγκυρα «έχουν λάβει χώρα σημαντικές αλλαγές πολιτικής».
Ο Πεσκόφ υποβάθμισε την άρση του τουρκικό βέτο για την ένταξη της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ, λέγοντας ότι «η Μόσχα έχει κατανόηση για τις υποχρεώσεις της Τουρκίας προς τη συμμαχία».
«Δεν φορούσαμε ποτέ ροζ γυαλιά στο ζήτημα αυτό, ξέραμε πάντα την πραγματικότητα», είπε.
Η αναθέρμανση του φλερτ με την ΕΕ
Η Τουρκία και η Ρωσία βρέθηκαν σε αντίθετες πλευρές στον πόλεμο στη Συρία αλλά και στη Λιβύη. Οι σχέσεις των δύο ηγετών τους, όμως, επιβίωσαν αυτής της «διάστασης απόψεων». Οπως επισημαίνει η Washington Post, η σημασία της σχέσης αυτής είναι προφανής και από τον όγκο των τουρκικών εξαγωγών στη Ρωσία, ο οποίος εκτοξεύτηκε μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία από τα 2,6 δισεκατομμύρια δολάρια το πρώτο εξάμηνο του 2022 σε 4,9 δισεκατομμύρια το πρώτο εξάμηνο του 2023.
Στον αντίποδα, η Τουρκία -που αρνήθηκε να συμμετάσχει στις δυτικές κυρώσεις εναντίον της Ρωσίας- αύξησε κατακόρυφα τις εισαγωγές ρωσικού πετρελαίου. Παρά το αυξημένο εμπόριο με τη Ρωσία, όμως, η οικονομία της Τουρκίας παραπαίει, ο πληθωρισμός καλπάζει και η λίρα καταβαραθρώνεται. Ο Ερντογάν θέλει να βελτιώσει την οικονομία της χώρας, αυτό είναι πλέον οι βασικός του στόχος.
Λίγο πριν τις εκλογές, ο Πούτιν βοήθησε τον Ερντογάν: Η κρατική Gazprom συμφώνησε να αναστείλει την πληρωμή των 600 εκατομμυρίων δολαρίων που της χρωστάει η Τουρκία ως το 2024. Αμέσως μετά, όμως, ο Ερντογάν άλλαξε γραμμή πλεύσης, καλώντας την ΕΕ να «ανοίξει το δρόμο» για ένταξη της Τουρκίας, μετά το «πάγωμα» των διαδικασιών το 2019.
Τίποτε απ’ όλα αυτά, όμως, δεν πρέπει να θεωρείται δεδομένο, ή ως μια σαφής στροφή της πολιτικής του Ερντογάν. Ισως απλώς να προσαρμόζεται στις συνθήκες, όπως εξάλλου κάνει πάντα, σχολιάζουν αμερικανοί αναλυτές. Οι ανάγκες της τουρκικής οικονομίας έχουν αλλάξει και αυτές είναι που καθορίζουν την εξωτερικής της πολιτική, επισημαίνουν. Ο Ερντογάν, με λίγα λόγια «καίγεται» για δυτικές επενδύσεις. Αλλά, «καίγεται» και για τα αμερικανικά F-16, που μάλλον ήταν μέρος της συμφωνίας για την άρση του βέτο.
Οι ίδιοι αναλυτές θυμίζουν ότι ο Ερντογάν είναι «παραδοσιακά εχθρικός προς τη Δύση και αυτό είναι δύσκολο να αλλάξει σε μια νύχτα». Εάν, όμως, η στροφή του αυτή αποδώσει καρπούς, ίσως διαρκέσει. Η Μόσχα παρακολουθεί και παίζει τα δικά της χαρτιά. «Κανείς στην Ευρώπη δεν θέλει να δει την Τουρκία στην ΕΕ», είπε ο Πεσκόφ την περασμένη εβδομάδα. «Οι Τούρκοι σύμμαχοί μας δεν έχουν ψευδαισθήσεις γι αυτό», συμπλήρωσε.
Με τη σχέση ανάμεσα στη Μόσχα και την Άγκυρα να περπατάει σε τεντωμένο σχοινί, οι υπερεθνικιστές στην πρώτη δεν βοηθούν καθόλου. Ζητάνε «το κεφάλι» του Ερντογάν, ενώ θυμίζουν ότι «η Ρωσία ήταν πάντα μόνη της. Δεν έχουμε φίλους, δεν είχαμε ποτέ. Μόνο συμμαχίες τακτικής κι αυτές αλλάζουν πολύ εύκολα».
Πιθανώς δεν έχουν πολύ άδικο.