Οταν ανακαλύψουν μια σακούλα με μαρούλια που «μαραζώνουν» ξεχασμένα στη θήκη των λαχανικών δείχνοντας κάπως μαραμένα ή μια συσκευασία με γιαούρτια ξεχασμένη στο βάθος του ψυγείου, οι περισσότεροι Αμερικανοί –αλλά και πολλοί… μη Αμερικανοί, βεβαίως– θα αναζητήσουν την ημερομηνία λήξης που είναι τυπωμένη στην ετικέτα των τροφίμων· και αυτή θα τους καθοδηγήσει για το πώς θα τα χρησιμοποιήσουν στη συνέχεια.
Ωστόσο, με εξαίρεση το βρεφικό γάλα, αυτές οι ετικέτες δεν αποτελούν στην πραγματικότητα δείκτη ασφαλείας των τροφίμων, επισημαίνει στον Guardian η Γκαμπριέλ Κάνον, ανταποκρίτρια της βρετανικής εφημερίδας στις ΗΠΑ για το κλίμα και τις ακραίες καιρικές συνθήκες. Στις ΗΠΑ, οι αναγραφόμενες ημερομηνίες λήξης προορίζονται μόνο για να υποδείξουν την ποιότητα και δεν ελέγχονται από καμία ομοσπονδιακή υπηρεσία.
«Οι ετικέτες με τις ημερομηνίες (παραγωγής και λήξης) των τροφίμων είναι πραγματικά σαν την Αγρια Δύση: δεν υπάρχουν πρότυπα» λέει ο Τζέφρι Κοσταντίνο, εκπρόσωπος της ReFed, μιας μη κερδοσκοπικής οργάνωσης που εργάζεται για τη μείωση της σπατάλης τροφίμων. Η σύγχυση των καταναλωτών, όμως, μπορεί να επηρεάσει το κλίμα και τον προϋπολογισμό των νοικοκυριών.
Περίπου το ένα τρίτο των τροφίμων στις ΗΠΑ –80 εκατομμύρια τόνοι– μένουν απούλητα ή δεν καταναλώνονται, σύμφωνα με πρόσφατες εκτιμήσεις της ReFed. Για τα τρόφιμα που πετιούνται –αντιστοιχούν σε περίπου 149 δισ. γεύματα– έχει χρησιμοποιηθεί σχεδόν το ένα τέταρτο των πόρων γλυκού νερού και το 16% της καλλιέργειας των ΗΠΑ, συμβάλλοντας στο 6% των συνολικών εκπομπών αερίων θερμοκηπίου στη χώρα, διαπίστωσε, επίσης, η ομάδα των ερευνητών.
Η σύγχυση στις ετικέτες των τροφίμων σίγουρα δεν είναι ο μόνος ένοχος πίσω από αυτούς τους εκπληκτικούς αριθμούς· τα στοιχεία περιλαμβάνουν τα απόβλητα στα διάφορα στάδια της αλυσίδας εφοδιασμού, αλλά σχεδόν τα μισά συμβαίνει να πετιούνται όταν τα τρόφιμα φτάσουν στα σπίτια.
Οι ασθένειες που σχετίζονται με τη μούχλα και τα βακτήρια σε ακατάλληλα τρόφιμα μπορεί να είναι σοβαρές και οι φόβοι δικαιολογημένοι, αλλά οι ετικέτες δεν βοηθούν πολύ στην αποτροπή των κινδύνων, λένε οι ειδικοί.
«Δεν υπάρχει τίποτε συγκεκριμένο σε αυτές τις ημερομηνίες που να σχετίζεται με ασθένειες οι οποίες προέρχονται από τρόφιμα» λέει η δρ Αντρια Γκλεν, διαιτολόγος και μεταδιδακτορική ερευνήτρια στο Harvard T.H. Chan School of Public Health. Σημειώνει ότι τόσο το παγκόσμιο σύστημα τροφίμων, όπου τα προϊόντα ταξιδεύουν μακριά, όσο και οι πρακτικές χειρισμού τροφίμων παίζουν πιο σημαντικό ρόλο στην ασφάλεια των τροφίμων.
«Γενικά, αυτές οι ημερομηνίες αναφέρονται στο πότε ένα προϊόν έχει την καλύτερη γεύση ή ποιότητα ή πότε πρέπει να πουληθεί – δεν σχετίζονται με την ασφάλεια των τροφίμων» επισημαίνει στον Guardian. Αντ’ αυτού, είναι πολύ πιο χρήσιμο να αναζητά κανείς σημάδια αλλοίωσης. Η παράξενη ή διαφορετική οσμή, η γεύση, το χρώμα ή η υφή είναι καλύτεροι δείκτες πιθανού κινδύνου.
Ωστόσο, θέλοντας να κρίνει κατά πόσο ένα τρόφιμο είναι ασφαλές, η συντριπτική πλειονότητα των Αμερικανών εξακολουθεί να βασίζεται στις αναγραφόμενες ημερομηνίες. Μια μελέτη που δημοσιεύθηκε το 2019 και βασίστηκε σε έρευνες με δείγμα περισσότερους από 1.000 Αμερικανούς διαπίστωσε ότι το 84% των ερωτηθέντων είχε πετάξει ένα φαγητό επειδή η ημερομηνία που αναγραφόταν στη συσκευασία είχε παρέλθει. Η ίδια μελέτη διαπίστωσε επίσης ότι περισσότερο από το ένα τρίτο των συμμετεχόντων πίστευε πως οι ημερομηνίες ήταν ομοσπονδιακά ρυθμισμένες, με ένα επιπλέον 26% να αναφέρει ότι δεν ήταν σίγουροι.
«Αυτός είναι ένας δείκτης ότι το τρέχον σύστημα παραπλανά τους καταναλωτές» τονίζει η Εμιλι Μπροντ Λιμπ, διευθύντρια της Food Law and Policy Clinic της Νομικής Σχολής του Χάρβαρντ, η οποία συμμετείχε στην έρευνα, σημειώνοντας ότι η απουσία ομοσπονδιακού προτύπου έχει ενισχύσει απλώς τη σύγχυση και την κακή χρήση. «Δεν υπάρχουν δύο Πολιτείες που να έχουν τους ίδιους κανόνες, κάτι που σημαίνει ότι σαφώς δεν βασίζονται στην επιστήμη» λέει.
Σύμφωνα με την Μπροντ Λιμπ, ένας από τους στόχους της μελέτης ήταν να προσδιορίσει ποιες ετικέτες θα λειτουργούσαν καλύτερα εάν εφαρμόζονταν ευρύτερα. Υπήρξαν επίσης προτάσεις για πλήρη εξάλειψη των ετικετών, αλλά οι ομάδες υπεράσπισης των καταναλωτών απέρριψαν γρήγορα την ιδέα.
«Οι καταναλωτές το θέλουν πραγματικά και το απαιτούν» λέει στον Guardian, προσθέτοντας ότι, καθώς οι άνθρωποι απομακρύνονται όλο και περισσότερο από την παραγωγή τροφίμων, ανησυχούν επειδή δεν γνωρίζουν πόσο καιρό μπορεί να διαρκέσει κάτι.
Ετσι, τώρα η πρόκληση είναι να διασφαλιστεί η ευρύτερη κατανόηση των ετικετών και ένα πιο τυποποιημένο σύστημα. Με μια εύκολη στην κατανόηση ημερομηνία βάσει ποιότητας οι καταναλωτές θα μπορούσαν να διακρίνουν καλύτερα πότε ένα τρόφιμο είναι στα καλύτερά του, χωρίς να φοβούνται ότι θα αρρωστήσουν. «Θα πρέπει να ξέρετε ότι όσο έχει γεύση και μυρίζει ωραία και το απολαμβάνετε, μπορείτε να το φάτε» επισημαίνει η Λιμπ.
Πρόσφατα, μια δικομματική τριάδα –οι εκπρόσωποι Νταν Νιουχάουζ από την Ουάσινγκτον και Τσέλι Πίνγκρι από το Μέιν, και ο γερουσιαστής Ρίτσαρντ Μπλούμενταλ από το Κονέκτικατ– επανέφερε τον «Νόμο για την επισήμανση της ημερομηνίας τροφίμων» («Food Date Labeling Act»), ένα νομοσχέδιο για τη δημιουργία εθνικού προτύπου για τις ετικέτες. Η νομοθεσία εισήχθη αρχικά από την ίδια ομάδα το 2021, αλλά χωρίς επιτυχία.
Ομοίως, νομοθέτες της Καλιφόρνιας πρότειναν νομοθεσία για την απαγόρευση των ημερομηνιών πώλησης και την προσθήκη διακρίσεων που θα διευκρινίζουν ότι το «best if used by» («καλύτερα να καταναλωθεί έως») είναι δείκτης ποιότητας, ενώ το «use by» («κατανάλωση έως») θα σήμαινε την ασφάλεια των τροφίμων. Αυτό το μέτρο βασίζεται επίσης σε ένα μέτρο που απορρίφθηκε μετά την παρουσίασή του, το 2016.
Αλλά σύμφωνα με την Μπροντ Λιμπ, αυτή τη φορά τα πράγματα μπορεί να εξελιχθούν διαφορετικά, γράφει ο Guardian. «Είναι δύσκολο να πείσουμε το Κογκρέσο να αναλάβει δράση, εκτός και αν υπάρξει έκτακτη ανάγκη» δηλώνει, προσθέτοντας ότι οι υποστηρικτές πιέζουν για τυποποίηση εδώ και πάνω από μια δεκαετία. «Χρειάστηκε χρόνος για να διαδοθεί το γιατί χρειάζεται αυτό» προσθέτει.
Ακόμη, όμως, και αν εφαρμοστούν νέοι κανόνες, οι καταναλωτές θα πρέπει να ενημερωθούν. «Πρέπει να υπάρχει κάποιο είδος εξήγησης για τους καταναλωτές σχετικά με το τι εννοούν» επισημαίνει ο Κονσταντίνο, εκ μέρους τη ReFed.«Υπάρχουν πάρα πολλά διαφορετικά πράγματα που λένε οι παραγωγοί, τα οποία προκαλούν σύγχυση». Ωστόσο, όπως η Μπροντ Λιμπ, είναι και αυτός αισιόδοξος. Παρότι οι αριθμοί εξακολουθούν να είναι υψηλοί κατά κεφαλήν, η σπατάλη τροφίμων έχει μειωθεί ελαφρώς τα τελευταία χρόνια.
«Σε κανέναν δεν αρέσει να πετάει τρόφιμα» λέει, σημειώνοντας ότι οι άνθρωποι χρειάζονται ισχυρότερη υποστήριξη για να διασφαλίσουν ότι μπορούν εύκολα, οικονομικά και άνετα να μειώσουν τη σπατάλη τροφίμων στο σπίτι. «Είμαστε αισιόδοξοι για τα επόμενα χρόνια, επειδή υπάρχουν πολλές λύσεις εκεί έξω» τονίζει. «Ξέρουμε τι πρέπει να γίνει και είναι απλώς θέμα χρόνου να το πραγματοποιήσουμε».
Πότε δεν πρέπει να καταναλώνονται τα τρόφιμα
Λαχανικά: Τα μαραμένα λαχανικά εξακολουθούν να είναι ασφαλή για κατανάλωση. Παρατηρήστε όμως μήπως έχουν άσχημη μυρωδιά ή ορατά σημάδια μούχλας. Επίσης, πετάξτε φρούτα και λαχανικά αν είναι καφέ, γλοιώδη, ζαρωμένα ή μυρίζουν άσχημα.
Γάλα: Το χαλασμένο γάλα συνήθως ξεχωρίζει από την ξινή μυρωδιά ή τη σβωλιασμένη υφή. Μυρίστε το και κοιτάξτε το προσεκτικά όταν το χύνετε σε βρεγμένο νεροχύτη. Αν έχει αποθηκευτεί σωστά, θα πρέπει να παραμείνει καλό και πέρα από την αναγραφόμενη ημερομηνία.
Αυγά: Τα χαλασμένα αυγά που δεν έχουν ραγίσει μπορεί να μην έχουν άσχημη μυρωδιά ή διαφορετική εμφάνιση. Το δοκιμασμένο και αληθινό τεστ είναι να τα βάλεις σε ένα δοχείο με νερό. Οταν το αυγό βυθίζεται, είναι καλό. Αν επιπλέει, πετάξτε το. Αν βυθιστεί μεν αλλά σταθεί κατακόρυφα, καταναλώστε το σύντομα.
Ψωμί: Το ενδεικτικό σημάδι ότι το ψωμί έχει χαλάσει είναι όταν αρχίζει να εμφανίζει ασαφείς κηλίδες. Το μουχλιασμένο ψωμί απαγορεύεται να το φάτε, ακόμα και αν μέρη του σας φαίνονται εντάξει. Μια καλοψημένη μπαγιάτικη φρατζόλα εξακολουθεί να είναι καλή, ακόμα κι αν δεν έχει φρέσκια γεύση.
Ωμό κρέας: Οπως πάντα, μια έντονη ξινή μυρωδιά είναι ενδεικτικό σημάδι, αλλά επίσης καλύτερα να μη φάτε κάτι που είναι υπερβολικά γλοιώδες. Οι αλλαγές χρώματος μπορεί να είναι φυσιολογικές, οπότε αν το βοδινό κρέας έχει γίνει καφετί, για παράδειγμα, αλλά μυρίζει ωραία, πιθανότατα είναι ασφαλές για κατανάλωση.
Ψάρια: Προσπαθήστε να καταναλώνετε ψάρια και θαλασσινά σύντομα. Τα ψάρια μυρίζουν μεν «ψαρίλα», αλλά αν δεν είστε σίγουροι για τη μυρωδιά, ελέγξτε την υφή τους Αν είναι γλοιώδη και με έντονη μυρωδιά, αφήστε τα. Ελέγξτε και τα κατεψυγμένα ψάρια για τα ίδια σημάδια, μόλις αποψυχθούν καλά.
Συσκευασμένα δημητριακά: Τα δημητριακά, τα ζυμαρικά και το ρύζι μπορούν να έχουν μεγάλη διάρκεια αν φυλάσσονται σωστά. Οι αλλαγές στην υφή και τη μυρωδιά είναι ενδείξεις ότι κάτι δεν πάει καλά, αλλά επίσης κοιτάξτε προσεκτικά τη συσκευασία για σημάδια υγρασίας ή παρασίτων.
Κονσερβοποιημένα τρόφιμα: Εφόσον η κονσέρβα δεν έχει υποστεί ζημιά, το περιεχόμενό της είναι ασφαλές επ’ αόριστον. Οταν αποθηκεύονται σωστά, τα κονσερβοποιημένα προϊόντα μπορούν να διαρκέσουν χρόνια, σύμφωνα με το USDA. Για σιγουριά, ελέγξτε την κονσέρβα για τυχόν ίχνη σκουριάς, βαθουλώματα ή μήπως έχει φουσκώσει.
Κατεψυγμένα τρόφιμα: «Ο καταψύκτης είναι το μαγικό κουτί που σταματά την αλλοίωση των τροφίμων· εκεί μπορούν πραγματικά να διατηρηθούν επ’ αόριστον» λέει ο εκπρόσωπος της ReFed Τζέφρι Κονσταντίνο. Το «κάψιμο» της κατάψυξης δεν έχει να κάνει με την ασφάλεια, μπορεί όμως να χαλάσει τη γεύση τους. Και πάλι, βέβαια, πρέπει να ελέγχετε μήπως τα τρόφιμα έχουν σημάδια αλλοίωσης μόλις αποψυχθούν.