Τι είναι η σοφία; «Το μέγιστο των μορίων της αρετής», σύμφωνα με την αρχαιοελληνική γραμματεία. Ηχεί ίσως παράδοξο, αλλά ο οίκος της σοφίας –το νεοκλασικό στολίδι του Χάνσεν, η Ακαδημία Αθηνών–, παρέα με τη σοφία, στεγάζει και πάθη, ανθρώπινες αδυναμίες και μάχες εξουσίας. Από τα τεκταινόμενα στο Ιδρυμα Ιατρικών και Βιολογικών Ερευνών, την περιπέτεια στο ΣτΕ και τη διαχείριση ακινήτων της περιουσίας της, έως τις συγκρούσεις ανάμεσα στις Τάξεις της, το –98χρονο πια– κορυφαίο πνευματικό Ιδρυμα της Ελλάδας έχει πολλά να βελτιώσει στο προσεχές διάστημα, ώστε να ανταποκρίνεται πλήρως στην υψηλή αποστολή του.
Το σχέδιο νόμου του υπουργείου Παιδείας και του Κυριάκου Πιερρακάκη που τελεί υπό διαβούλευση στρώνει χαλί για αλλαγές, στις οποίες και εστιάζει το Protagon συνομιλώντας με μέλη του ιδρύματος. Πρόσωπα που γνωρίζουν εκ των έσω το περίπλοκο πλέγμα θεσμικών δομών, μα και προσωπικών (έως και εχθρικών) σχέσεων εντός…
Ο Ελύτης και η αίτηση
«Με ρωτούν πολλοί γιατί δεν έγιναν ποτέ ακαδημαϊκοί ο Ελύτης, ο Σεφέρης, ο Καζαντζάκης. Δεν είναι μυστικό. Ας πάρουμε το παράδειγμα του Ελύτη. Ο ακαδημαϊκός Κωνσταντίνος Δεσποτόπουλος πήγε κάποτε και βρήκε τον ποιητή –είχαν άλλωστε βαθιά σχέση, σφυρηλατημένη από την εποχή του Μεσοπολέμου–, και ο Ελύτης είχε πάρει ήδη το Νομπέλ Λογοτεχνίας. “Σε θέλουμε στην Ακαδημία Αθηνών, δεν μπορεί εσύ να μην είσαι μέλος της”, του είπε σε κατ’ ιδίαν κουβέντα και βάλθηκε να του εξηγήσει τη διαδικασία. “Θα προκηρυχθεί έδρα, πρέπει όμως να κάνεις αίτηση για να σε δεχθούμε”. Ο Ελύτης δεν θέλησε να βάλει την υπογραφή του σε “αίτηση”. Και έτσι δεν έγινε ποτέ μέλος του κορυφαίου πνευματικού ιδρύματος της χώρας».
Είναι γλαφυρός ο λόγος του αφηγητή της ιστορίας αυτής, και η ματιά του πολύτιμη για τα όσα κομίζει η επικείμενη ψήφιση του σχεδίου νόμου, του νέου οργανισμού του ιδρύματος. Αλλά και ψύχραιμη, ζυγισμένη. Εκτιμά ότι «το μελλοντικό νομοθέτημα κινείται σε θετική κατεύθυνση, χωρίς να βρίθει καινοτομιών, και πάντως θεραπεύοντας προβλήματα που ταλάνιζαν το ίδρυμα στη μακρά πορεία του».
Ενα από αυτά είναι και η δυνατότητα, πλέον, της Ολομέλειας της Ακαδημίας, σε εξαιρετικές περιπτώσεις φωτεινών προσωπικοτήτων, να δίνει την έγκρισή της, περιλαμβάνοντάς τες στους κόλπους της χωρίς προκηρύξεις και αιτήσεις, δίχως διαδικασίες.
Η… πάλη των Τάξεων
Για τους μη έχοντες γνώση, να σημειωθεί ότι με δομή που θυμίζει εν πολλοίς το γαλλικό πρότυπό της, η ελληνική Ακαδημία διαθέτει τρεις Τάξεις: η Α’ Τάξη συνδέεται με τις Θετικές Επιστήμες, η Β’ με τα Γράμματα και τις Τέχνες (όπως Ιστορία, Ποίηση, Αρχαιολογία, Ζωγραφική) και η Γ’ Τάξη με τις Κοινωνικές Επιστήμες (όπως Νομική, Φιλοσοφία, Πολιτικές Επιστήμες).
Η ιδιότυπη πάλη ανάμεσα στις Τάξεις εμφανίζεται ατέρμονη και αδυσώπητη. Μία από αυτές θέλει ως αφετηρία την πρόθεση μελών της Α’ Τάξης να αυξήσουν τις (25) έδρες τους με νέες, σύγχρονες ειδικότητες. Ο αντίλογος πολλών από τις άλλες Τάξεις είναι προφανής: «Μπερδεύουν την αποστολή της Ακαδημίας με το Πανεπιστήμιο» λέει ο διακεκριμένος συνομιλητής μου. Ο οποίος, επιπλέον, βάζει αστερίσκο, υπογραμμίζοντας ότι, στον αντίποδα, η Γ’ Τάξη ήταν πάντοτε σχετικά καχεκτική, καθώς απαρτιζόταν από 15 μέλη – οι οικείες επιστήμες δεν ήταν ιδιαιτέρως αναπτυγμένες όταν θεσμοθετήθηκε η δομή. Τώρα, σημειώνει, 25 έδρες κοσμούν και τη Γ’ Τάξη.
«Ομως η Ακαδημία δεν είναι πανεπιστήμιο ούτε ΤΕΙ, που “παράγουν” επαγγελματίες» αναφέρει σε κείμενό του υπό τον τίτλο «Κάλλιστον εντάφιον η Ακαδημία Αθηνών», ο Βασίλειος Χ. Πετράκος, τ. γενικός γραμματεύς της Ακαδημίας Αθηνών (2010-2020), δίνοντας στη δημοσιότητα την επιστολή που απηύθυνε προς τον πρόεδρο και τα μέλη της Ακαδημίας Αθηνών.
«Η Ακαδημία εκλέγει πρόσωπα “αρετής ένεκα και επιστήμης”, δεν είναι νοσοκομείο που φτιάχνει νέες κλινικές αναγκαίες για τη σωτηρία των ανθρώπων. Προ χρόνων είχε στις τάξεις της τους Μπαλάνο, Τσάτσο, Κανελλόπουλο, Τερζάκη, Παπατσώνη, Μιχάλη Σακελλαρίου, Γιάννη Παππά. Ησαν προσωπικότητες που διακρίθηκαν στην επιστημονική και πνευματική ζωή του τόπου για το “σπουδαίο” έργο τους, όπως ο Παλαμάς, ο Αμαντος, ο Ορλάνδος, ο Βρεττάκος. Η εκλογή τους πλούτισε το σώμα των ακαδημαϊκών και τίμησε τον τόπο και την κοινωνία που γέννησε πρόσωπα όπως εκείνοι. Οι δημόσιες συνεδρίες τους αποτελούσαν γεγονότα, ίσως για λίγους, αλλά πληρούσαν τον σκοπό της Ακαδημίας».
Ποιος ψηφίζει και για ποιον…
Το σχέδιο νόμου δίνει κατά, κοινή ομολογία, αυτονομία στις Τάξεις, αποσοβώντας πλείστες όσες κρίσεις του μέλλοντος. «Μέχρι τώρα, προκειμένου να εκλεγεί ένας ακαδημαϊκός, προκηρυσσόταν η έδρα και αφού το αποφάσιζε η οικεία Τάξη, το θέμα ερχόταν στην Ολομέλεια προς ψηφοφορία. Τι σήμαινε αυτό; Η Τάξη μπορεί να ήθελε στους κόλπους της κάποιον, η Ολομέλεια όμως ίσως είχε άλλη γνώμη… Casus belli, όπως καταλαβαίνετε.
»Ας πάρουμε ένα σχετικά ανώδυνο παράδειγμα: υπάρχουν ακαδημαϊκοί που λόγω ηλικίας δεν έρχονται πια στο ίδρυμα, δεν ασκούν καθήκοντα, οικουρούν με προβλήματα υγείας, κάποιοι αντιμετωπίζουν, δε, και θέματα πνευματικής διαύγειας. Οταν η Τάξη στην οποία ανήκουν ζήτησε σχετικά προσφάτως έδρες, καθώς οι εν λόγω παρέμεναν ουσιαστικά ανενεργές, η Ολομέλεια δεν ενέκρινε το αίτημά της. Το σχέδιο που θα τεθεί προς ψήφιση κινείται σαφώς διορθωτικά, αφού προβλέπει τη ζητούμενη αυτονομία: αν και εφόσον η απόφαση που έχει ληφθεί από την Τάξη είναι ομόφωνη ή κατά πλειοψηφία, η Ολομέλεια δεν θα μπορεί να θέσει ανάχωμα στη διαδικασία».
Ο κ. Πετράκος κινείται μάλλον στο ίδιο μήκος κύματος. «Η μόνη διέξοδος που της απομένει (σ.σ.: της Ακαδημίας Αθηνών) είναι να γίνει εκείνο που είχε υποδείξει το 1926 ο Δροσίνης στον Αιγινήτη: να είναι αυτόνομες οι Τάξεις. Δεν είναι λογικό ούτε αρμόζει στο ίδρυμα τα δύο τρίτα ανίδεων επιστημονικώς ακαδημαϊκών να αποφασίζουν για το ένα τρίτο. Να αποφασίζει ο στατικός για την εκλογή γλωσσολόγου και ο φιλόλογος για την εκλογή γιατρού».
Η άγονη διαδικασία για την Ποίηση
Τα παραδείγματα του προβληματικού παρελθόντος είναι άπειρα. Τα απαριθμεί έτερος «αθάνατος», που δέχθηκε με κόπο να πει δυο λόγια, αφού προηγουμένως διασφάλισε το off the record για λόγους ευνόητους. Αν υπάρχει κάτι που θέλει να σταχυολογήσει από το σχέδιο νόμου είναι ο εξορθολογισμός μιας διαδικασίας βάσει της οποίας «ντροπιάστηκε» –όπως τονίζει– η Ακαδημία το 2022.
«Η Β’ Τάξη είχε προκηρύξει έδρα Ποίησης, είχε χηρέψει η έδρα μετά την απώλεια της Κικής Δημουλά» αφηγείται ο ίδιος. «Η Ολομέλεια είπε το “ναι”, κι έτσι δέκα πρόσωπα εμφανίστηκαν ως υποψήφιοι, εκ των οποίων επικρατέστεροι ήταν τρεις: ο Τίτος Πατρίκιος, ο Μιχάλης Γκανάς και ο Νάσος Βαγενάς. Ενας κι ένας. Διεξήχθησαν τρεις ψηφοφορίες, αλλά ούτε στην τρίτη ψηφοφορία της Ολομέλειας συγκεντρώθηκε το ήμισυ συν ένα και η εκλογή απέβη άγονη. Πρόσωπα αυτού του βεληνεκούς δοκιμάστηκαν, όπως δοκιμάστηκε και το ίδιο το ίδρυμα, που ασφαλώς την επομένη δέχθηκε επίθεση για τη στάση του, και δη από τα ΜΜΕ.
»Η ρύθμιση που θέλει τώρα, με το νομοσχέδιο, την τρίτη εκλογή να γίνεται μεταξύ των δυο επικρατέστερων δεν είναι μόνο λογική, είναι και σωτήρια. Θα γλιτώσει επίδοξα μέλη από κακουχίες αυτού του είδους. Θα γλιτώσει τα υπόλοιπα μέλη της Ακαδημίας από χαμένες ώρες – διότι για να ψηφίσει κανείς πρέπει να σκύψει πάνω από το έργο του υποψηφίου. Θα γλιτώσει και το ίδρυμα από μελλοντικούς διασυρμούς. Πίσω από τους οποίους, ξέρετε, βρίσκονται πολλές, μα πάρα πολλές φορές, προσωπικές αντιπαλότητες και έχθρες επιστημονικές που μετρούν χρόνια».
«Δεν μαστίζεται η Ακαδημία από διοικητική νωθρότητα (…)», αναφέρει σχετικά και ο κ. Πετράκος στην επιστολή του προς την Ακαδημία, «αλλά ορισμένοι ακαδημαϊκοί από μόνιμη αντιπαλότητα. Υπενθυμίζω την εκλογή γιατρού το 2011 και τη στάση μέρους της Α’ Τάξης με την άρνησή της να συντάξει την εισηγητική έκθεση και τον ισχυρισμό ορισμένων μη υπάρξεως πτυχίου από τον υποψήφιο. Δεν ανήκε στον κύκλο τους».
Σε άλλο σημείο προσθέτει: «Ως προς τον κ. Νεχαμά (σ.σ.: Αλέξανδρο Νεχαμά, καθηγητή του Πρίνστον, τακτικό μέλος της Ακαδημίας από το 2018), δεν είναι μόνο το “εκλιπόν” μέλος της Ακαδημίας που τον πολέμησε ξεχνώντας για τον εαυτό του τις ιστορίες του στις ΗΠΑ που έμειναν άγνωστες στην Ελλάδα. Ομως υπάρχει και η επίσημη έγγραφη αμφισβήτηση στο υπουργείο Παιδείας, της ελληνικής καταγωγής του κ. Νεχαμά».
Οικονομικά και συγκρούσεις
Κορωνίδα των συγκρούσεων είναι –για τους παροικούντες την Ιερουσαλήμ– το Ιδρυμα Ιατρικών και Βιολογικών Ερευνών της Ακαδημίας. Ακαδημαϊκοί, μεταξύ των οποίων ο Χαράλαμπος Ρούσσος, καθηγητής Εντατικής Θεραπείας και Πνευμονολογίας ΕΚΠΑ και McGill Canada, έχουν οδηγήσει την υπόθεση ηγεσίας – ΔΣ του Ιδρύματος Ιατρικών και Βιολογικών Ερευνών ακόμη και στο Συμβούλιο της Επικρατείας.
Σε παλαιότερο άρθρο του τόνιζε επιγραμματικά: «Το Ιδρυμα Ιατρικών και Βιολογικών Ερευνών της Ακαδημίας Αθηνών (ΙΙΒΕΑΑ) έλαβε ευρεία δημοσιότητα τον τελευταίο καιρό για λόγους που δεν τιμούν την Ακαδημία. Δυστυχώς, οι αξιολογήσεις του ΙΙΒΕΑΑ από το υπουργείο Οικονομικών και ξένους διαπρεπείς κριτές έδειξαν ότι η διοικητική διαχείρισή του είναι θλιβερή. Το μεν υπουργείο Οικονομικών το βαθμολογεί με 4, έχοντας άριστα το 1 και μηδέν το 5, δηλαδή κάκιστη βαθμολογία.
»Η δε αξιολόγηση των ξένων κριτών επισημαίνει: “Η συνολική διακυβέρνηση του Ιδρύματος απέτυχε στο να υποστηρίξει την ανάπτυξη ταλαντούχων νεότερων ερευνητών”, “η διοικητική δομή είναι αδύναμη σε όλα τα επίπεδα”, “η διοικητική υποδομή που σήμερα υποστηρίζει την έρευνα είναι απαρχαιωμένη, ανεπαρκώς στελεχωμένη και αντιπαραγωγική”, “υπάρχει επείγουσα ανάγκη για πραγματική ηγεσία υψίστου επιπέδου που να μπορεί να κατανοήσει τη βιοϊατρική επιστήμη”. Γιατί αυτή η δραματική απαξίωση; Απλά, γιατί η Ακαδημία και το υπουργείο Ανάπτυξης έπραξαν τα αντίθετα των νόμων και των υποδείξεων των αξιολογητών».
Ο ίδιος γινόταν μάλιστα οξύτατος ως προς την περιπέτεια με το ΣτΕ, τονίζοντας ότι «στην προκειμένη περίπτωση του ΙΙΒΕΑΑ οι αποφάσεις του ΣτΕ καταδεικνύουν περίτρανα ότι η Ακαδημία ατυχώς εζυγίσθη, εμετρήθη και ευρέθη ελλιπής».
Ο καθηγητής εντόπιζε δε «μια αγωνιώδη προσπάθεια να διοικηθεί το Ιατροβιολογικό Ιδρυμα, στον αιώνα της Βιολογίας και Ιατρικής, από ειδικότητες εκτός Ιατρικής και Βιολογίας».
Το αγκάθι της διαχείρισης ακινήτων
Εις εκ των «σοφών» χαρακτηρίζει «αγκάθι» στα οικονομικά της Ακαδημίας και τη διαχείριση ακινήτων. Κορυφαίο παράδειγμα, όπως λέει, η πολυκατοικία του διακεκριμένου αρχιτέκτονα, καθηγητή του EMΠ και ακαδημαϊκού Βασίλειου Κουρεμένου, κοντά στο Μουσείο της Ακρόπολης.
«Είναι ανησυχητική η ανυπαρξία ελέγχου» εκτιμά. «Σε πολλές περιπτώσεις τα μισθώματα είναι κατώτερα του πρέποντος, ενώ σε άλλα διαμερίσματα γίνεται άναρχη χρήση Airbnb. Τώρα αχνοφαίνεται ελπίδα, καθώς αναμένεται να πληρωθεί η θέση εφόρου που θα μπορεί να διατηρεί άγρυπνο βλέμμα σε ζητήματα αυτής της φύσεως…».