Εχετε πιει φραπέ με χάρτινο καλαμάκι; Γιατί με χοντρό μακαρόνι δεν το συζητώ, διαλύεται αργά και ηδονικά η γλουτένη μέσα στον καφέ και είναι άστα να πάνε. Αλλά τώρα το θέμα μας είναι το χαρτί. Η γεύση του πικρή με αδιόρατες νότες καρυδιού και βρωμιάς, κάτι σαν προετοιμασία για επερχόμενη …ηλεκτροπληξία, ενώ η επίγευση αφήνει στο στόμα μια αίσθηση υγρού χαρτονιού.
Δεν το λέω εγώ ούτε και το ξέρω αφού δεν χρησιμοποιώ ποτέ καλαμάκι. Δεν υπάρχει πιο άχρηστη πολυτέλεια, μια φορά δοκίμασα φρέντο με μακαρόνι για παστίτσιο και είπα ποτέ ξανά. Η Ανι Λόουρεϊ το γράφει στην Atlantic, επιχειρηματολογώντας ενάντια στα χάρτινα καλαμάκια. Κάπως έτσι, λέει, αισθάνεσαι όταν πίνεις παγωμένο καφέ με χάρτινο καλαμάκι στο Σαν Φρανσίσκο, έναν από τους πολλούς δήμους που έχουν απαγορεύσει τα πλαστικά καλαμάκια τους τελευταίους μήνες στις ΗΠΑ, και οι επιχειρηματίες σε καφενεία και εστιατόρια ψάχνουν εναγώνια για εναλλακτικές.
Τα χάρτινα καλαμάκια ήταν μια απαραίτητη διορθωτική κίνηση, λέει ένα από τα επιχειρήματα υπέρ αυτών. Δουλεύουν καλά, ενώ τα πλαστικά τους ξαδερφάκια πνίγουν τους ωκεανούς και μεγαλώνουν την εξάρτησή μας από τα υποπροϊόντα ορυκτών καυσίμων.
Αλλά ως διορθωτική λύση, απέχει πολύ από το να είναι η επιθυμητή: Τα χάρτινα καλαμάκια είναι απλά το μη χείρον βέλτιστον, στην ουσία μια σαχλή λύση σε ένα πρόβλημα το οποίο κανονικά δεν θα έπρεπε να υπάρχει. Για σκεφτείτε το. Τα πλαστικά καλαμάκια μπορεί να είναι η έκφραση του καταναλωτισμού σε ατομική συσκευασία, αλλά οι χάρτινοι συγγενείς τους δημιούργησαν την παραπλανητική πεποίθηση ότι μπορούμε να συνεχίσουμε να καταναλώσουμε παρά τα προβλήματα που δημιουργεί ο καταναλωτισμός.
Στην περίπτωση των πλαστικών, τα προβλήματα αυτά περιλαμβάνουν υπερχείλιση των χώρων υγειονομικής ταφής, νέκρωση των θαλασσών και ωκεανούς γεμάτους σκουπίδια. Τα πλαστικά καλαμάκια για τους περισσότερους από εμάς –με εξαίρεση τους ανθρώπους που τα έχουν πραγματικά ανάγκη– είναι πολυτέλεια, όχι ανάγκη. Και δυστυχώς τα νούμερα είναι τρομερά. Εχει υπολογιστεί ότι στο Ηνωμένο Βασίλειο ξοδεύονται 8,5 – 42 δισ. καλαμάκια ετησίως ενώ στις ΗΠΑ χρησιμοποιούνται 63-142 δισ. τον χρόνο. Τα αποτελέσματα των ερευνών διαφέρουν, όμως, ακόμη και αν δεχτούμε ως πραγματικό τον μικρότερο αριθμό δεν παύει να είναι αστρονομικός.
Η διάρκεια ζωής που έχει ένα καλαμάκι είναι εξαιρετικά σύντομη: Αφαιρείς τη χάρτινη ή πλαστική συσκευασία του, το βυθίζεις για μερικά λεπτά στον καφέ ή στο αναψυκτικό σου και μετά τέλος, πεθαίνει. Η μετά θάνατον ζωή του, όμως παραείναι μεγάλη. Το πλαστικό ενταφιάζεται σε παράνομες χωματερές και ΧΥΤΑ, καταλήγει σε ωκεανούς, πνίγει και στραγγαλίζει πουλιά, ψάρια, φάλαινες και χελώνες, διασπάται σε μικροπλαστικά, τα οποία στη συνέχεια μέσω διαφόρων οδών εισέρχονται την τροφική αλυσίδα.
Υπολογίζεται ότι 8 εκατ. μετρικοί τόνοι πλαστικού καταλήγουν κάθε χρόνο στους ωκεανούς. Και μέχρι το 2050 τα πλαστικά απορρίμματα θα είναι περισσότερα από τα ψάρια στις θάλασσες.
Αντικαθιστώντας τώρα τα πλαστικά καλαμάκια με χάρτινα, λύνεται ένα μέρος του προβλήματος, σωστά; Ναι, αλλά είναι ελάχιστο. Ένα πλαστικό καλαμάκι ζυγίζει μόλις 0,42 γρ πράγμα που σημαίνει ότι τα εκατομμύρια καλαμάκια που καταλήγουν στους ωκεανούς ζυγίζουν συνολικά περίπου 2.000 τόνους, ποσοστό (0,022%) ελάχιστο σε σχέση με τα 9 εκατ. τόνους πλαστικών αποβλήτων που πέφτουν κάθε χρόνο στη θάλασσα. Οι απαγορεύσεις λοιπόν θα μειώσουν κατά πολύ τα καλαμάκια στους ωκεανούς, αλλά στην πραγματικότητα θα επηρεάσουν ελάχιστα έως καθόλου τις επιπτώσεις των πλαστικών στο περιβάλλον.
Τα χάρτινα καλαμάκια, όμως, δεν παύουν να είναι και αυτά ένα καταναλωτικό αγαθό μιας χρήσης, επιλογή ναι μεν πιο φιλική στο περιβάλλον, αλλά όχι ακριβώς οικολογική. Για την κατασκευή τους χρειάζεται να καλλιεργηθεί ένα δέντρο, να κοπεί, το ξύλο να γίνει χαρτοπολτός και στη συνέχεια σωληνάκι. Για τη μεταφορά τους σε καταστήματα, καφέ και εστιατόρια, χρειάζονται ορυκτά καύσιμα ενώ πολλά από τα καλαμάκια, που διατίθενται στην αγορά δεν είναι καν ανακυκλώσιμα, ούτε κομποστοποιούνται, όπως υπόσχονται οι κατασκευαστές τους.
Περιβαλλοντικά, τα μεταλλικά καλαμάκια μπορεί να είναι καλύτερή λύση, εάν χρησιμοποιούνται αρκετά συχνά. Ωστόσο, τα εστιατόρια αναφέρουν υψηλά ποσοστά κλοπής, πράγμα που σημαίνει ότι πρέπει να τα ανανεώνουν συνεχώς. Η κατασκευή τους, όμως, σε μεγάλες ποσότητες απαιτεί εξορύξεις καταστροφικές για το περιβάλλον και σημαντικές ποσότητες ενέργειας.
Με απλά λόγια δεν είναι εύκολο να είσαι οικολόγος, τουλάχιστον όχι όταν προσπαθείς να είσαι οικολόγος και ταυτόχρονα καταναλωτής. Τα προϊόντα, που διατίθενται στο εμπόριο ως φιλικά προς το περιβάλλον, στην πραγματικότητα συχνά δεν είναι τέτοια.
Τα ηλεκτρικά πατίνια, για παράδειγμα, που έχουν γεμίσει και την Αθήνα πρόσφατα, δεν είναι φιλικά προς το περιβάλλον, οι «οικολογικές» τσάντες για τα ψώνια χρειάζεται να χρησιμοποιηθούν δεκάδες, ακόμα καλύτερα χιλιάδες φορές για να είναι πραγματικά πιο «πράσινη λύση» σε σχέση με τις πλαστικές σακούλες. Με άλλα λόγια η υποκατάσταση ορισμένων μορφών κατανάλωσης με άλλες οριακά καλύτερες δεν πρόκειται να σώσει τον πλανήτη.
Τα χάρτινα καλαμάκια, οι οικολογικές τσάντες και τα ηλεκτρικά πατίνια θα μπορούσαν, πάντως, να βάλουν σε σκέψεις τους καταναλωτές και να τους οδηγήσουν σε πιο ουσιαστικές αλλαγές.
Οι κοινωνικοί κανόνες έχουν μεγάλη σημασία όταν πρόκειται για το περιβάλλον, η κοινωνική «μόλυνση» είναι πραγματική, οι άνθρωποι χρειάζεται να προχωρήσουν σε μεγάλες αλλαγές: να σταματήσουν να πετούν με αεροπλάνα, να σταματήσουν να οδηγούν το αυτοκίνητό τους, να μην τρώνε αγελάδες, να κάνουν λιγότερα παιδιά (αλλού όχι εμείς).
Γίνεται να πειστούν; Χλωμό… Ερευνες έχουν δείξει ότι η χρήση μιας οικολογικής εναλλακτικής λύσης δίνει στους ανθρώπους την «ηθική άδεια» να συνεχίσουν να συμπεριφέρονται άσχημα ή και ακόμα χειρότερα.
Η διάσωση του πλανήτη βέβαια είναι θέμα κατ’ εξοχήν πολιτικό και διακρατικό. Οι πολίτες, όμως, έχουν τη δύναμη να συμβάλλουν ουσιαστικά στην αλλαγή, ψηφίζοντας σε όλο τον πλανήτη πολιτικούς, που θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν τους μοχλούς των κυβερνήσεών τους για να κάνουν κάτι που θα είχε νόημα, όπως για παράδειγμα την επιβολή μεγάλων φόρων στη χρήση πλαστικών και στις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα.
Θα γίνει; Αγνωστο. Εγώ, πάντως, θα συνεχίσω να πίνω τη λεμονάδα μου σε ψηλό γυάλινο ποτήρι με μπόλικα παγάκια. Χωρίς καλαμάκι φυσικά.