Αυτή η ασθένεια θα μπορούσε να έχει «ξεχαστεί» από τον προηγούμενο αιώνα, αλλά πέρυσι κατέγραψε πάνω από 42.000 κρούσματα στην Ευρώπη και εννέα εκατομμύρια παγκοσμίως. Ειδικοί τη χαρακτηρίζουν ως την πιο μολυσματική ασθένεια που έχει γνωρίσει ποτέ η επιστήμη, αλλά μπορεί να προληφθεί 100% με ένα απλό, δοκιμασμένο και ασφαλές εμβόλιο, που περιλαμβάνεται στον υποχρεωτικό εμβολιασμό όλων των παιδιών του κόσμου.
Γιατί, λοιπόν, αναβιώνει η ιλαρά; Επειδή συνεχίζουν να υπάρχουν πληθυσμοί που δεν εμβολιάζουν τα παιδιά τους. Πάντα υπήρχαν τέτοιες ομάδες στους πληθυσμούς όλης της Γης, αλλά τα τελευταία χρόνια –με την πανδημία του κορονοϊού– τα ανεμβολίαστα παιδιά έχουν αυξηθεί σε τέτοιο βαθμό που προκαλούνται εξάρσεις ιλαράς και σημαίνουν υγειονομικοί συναγερμοί.
Ενας τέτοιος συναγερμός έχει σημάνει από την περασμένη χρονιά στην Ευρώπη, αλλά όχι μόνο. Σύμφωνα με τα στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, των πανεπιστημίων Harvard και Lancaster και του Αμερικανικού Κέντρου Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (CDC), τα κρούσματα ιλαράς αυξήθηκαν πέρυσι κατά 18% (σε σύγκριση με το 2022), φτάνοντας παγκοσμίως τα 9 εκατομμύρια.
Το 2022 καταγράφηκαν 130.000 θάνατοι από ιλαρά – τα θανατηφόρα περιστατικά αφορούσαν κυρίως παιδιά στις αναπτυσσόμενες χώρες. Στην Ευρώπη, καταγράφηκαν μέχρι πέρυσι τον Νοέμβριο πάνω από 42.000 κρούσματα, από τα μόλις 941 που είχαν αναφερθεί το 2022.
Φέτος, από τις αρχές του έτους, το Ηνωμένο Βασίλειο έχει αναφέρει υπερδιπλασιασμό των περιστατικών, ενώ ξεσπάσματα ιλαράς έχουν αναφέρει η Γαλλία, η Αυστρία και η Ρουμανία. Το Ευρωπαϊκό Κέντρο Ελέγχου Νόσων (ECDC) προβλέπει ακόμη περισσότερα κρούσματα μέχρι την άνοιξη (οπότε και κορυφώνεται η περίοδος έξαρσης της ιλαράς).
Το «στιγματισμένο» εμβόλιο και η πανδημία
Ολα αυτά ενώ υπάρχει αποτελεσματικό και πολυδοκισμασμένο εμβόλιο από το 1971 – ένα εμβόλιο που «χτυπήθηκε» όσο λίγα στην ιστορία των εμβολίων. Πρόκειται για το γνωστό MMR, που πολεμά ταυτόχρονα τρεις μολυσματικές νόσους: ιλαρά, ερυθρά, παρωτίτιδα. Η ανάπτυξή του θεωρήθηκε ένα από τα μεγαλύτερα επιτεύγματα στην παγκόσμια δημόσια υγεία. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας υπολογίζει ότι μόνο τα τελευταία 20 χρόνια το εμβόλιο αυτό έχει σώσει 56 εκατομμύρια ζωές.
Πριν την ανακάλυψη του εμβολίου, 2,6 εκατομμύρια παιδιά πέθαιναν κάθε χρόνο από ιλαρά και πολλά εκατομμύρια άλλα επιβίωναν με σοβαρές αναπηρίες. Σύμφωνα με τους ειδικούς, περίπου ένας στους πέντε ανεμβολίαστους ασθενείς θα χρειαστεί νοσηλεία εξαιτίας της ιλαράς και ένα έως τρία μεταξύ 1.000 παιδιών που νοσούν πεθαίνουν από σοβαρές επιπλοκές.
Στα παιδιά έως τεσσάρων ετών και στα βρέφη μέχρι 12 μηνών η ιλαρά μπορεί να προκαλέσει σοβαρές επιπλοκές που πλήττουν το Κεντρικό Νευρικό Σύστημα, τους πνεύμονες και άλλα ζωτικά συστήματα. Στον αναπτυσσόμενο κόσμο, το ποσοστό θνητότητας της ιλαράς μπορεί να φτάσει και το 25%.
Ολα πήγαιναν καλά με τους εμβολιασμούς και η παγκόσμια κοινότητα πλησίαζε όλο και πιο κοντά στην εξάλειψη της ιλαράς. Τότε όμως συνέβη κάτι που οδήγησε την ανθρωπότητα πολλά βήματα πίσω: Το 1998, μια «μελέτη» που δημοσιεύθηκε στο διεθνώς γνωστό περιοδικό Lancet συνέδεσε το MMR με τον παιδικό αυτισμό. Η μελέτη διαψεύστηκε και ανακλήθηκε και ο βασικός συγγραφέας της (Αντριου Γουέικφιλντ) έχασε την άδεια άσκησης του ιατρικού επαγγέλματος. Ακολούθησαν πολυάριθμες μελέτες που επιβεβαίωναν την ασφάλεια του τριδύναμου εμβολίου και οι οποίες μέχρι σήμερα δεν έχουν διαψευστεί ποτέ…
Ομως εκείνη η μία ψευδής μελέτη αναζωπύρωσε τον δισταγμό απέναντι στο εμβόλιο και μαζί του αναζωπυρώθηκε και η ιλαρά. Χρειάστηκαν πολλά χρόνια και πολλαπλές εθνικές και παγκόσμιες εκστρατείες για να επιστρέψει ο κόσμος σε τροχιά εξάλειψης της ιλαράς. Τα τελευταία περίπου έξι χρόνια αρκετές χώρες (όπως το Ηνωμένο Βασίλειο) κηρύχθηκαν απαλλαγμένες από την ιλαρά. Η εξάλειψη δεν έχει ακόμη επιτευχθεί πουθενά στον κόσμο.
Και ύστερα ήρθε η πανδημία… Τα πολλαπλά lockdown, ο φόβος προσέγγισης των υγειονομικών δομών, αλλά και η αξιοποίηση πολλών πόρων για την καταπολέμηση του κορονοϊού, είχαν ως αποτέλεσμα να μείνουν πίσω δεκάδες εμβολιαστικά προγράμματα κατά της ιλαράς και να «χαλαρώσει» η επιδημιολογική επιτήρηση.
Ο ΠΟΥ υπολόγισε ότι μόνο τα δύο πρώτα χρόνια της πανδημίας «χάθηκαν» (δηλαδή δεν έγιναν εγκαίρως) 61 εκατομμύρια δόσεις εμβολίου MMR. Αυτό σημαίνει ότι το ίδιο διάστημα δεν εμβολιάστηκαν για ιλαρά περί τα 40 εκατομμύρια παιδιά.
Μεταδοτικότητα που «καλπάζει»
Η ιλαρά είναι τόσο μεταδοτική που απαιτεί πολύ μεγάλο ποσοστό εμβολιαστικής κάλυψης του πληθυσμού για να θεωρηθεί ελεγχόμενη νόσος, και καθολικό εμβολιασμό για να μπορέσει να εκριζωθεί.
Συγκεκριμένα, ο δείκτης μεταδοτικότητας της ιλαράς είναι 15 και σε ορισμένες περιπτώσεις 20. Αυτό σημαίνει ότι κάθε ασθενής με ιλαρά μπορεί να μεταδώσει τη νόσο σε 15 έως 20 άτομα. Η μεταδοτικότητα αυτή είναι πολλαπλάσια από όλες τις παραλλαγές του πανδημικού κορονοϊού!
Ετσι, απαιτείται εμβολιαστική κάλυψη τουλάχιστον 95% για να επιτευχθεί η λεγόμενη ανοσία της αγέλης, να προστατευθούν δηλαδή ακόμη και οι μικροί πληθυσμοί ειδικών ομάδων που επιμένουν να μην εμβολιάζονται (όχι μόνο για την ιλαρά, αλλά και για πολλά άλλα νοσήματα) και έτσι να προλαμβάνονται οι εξάρσεις της νόσου.
Αυτή τη στιγμή, το μέσο παγκόσμιο ποσοστό εμβολιαστικής κάλυψης κατά της ιλαράς είναι μόλις 81%…
Να ανησυχεί η Ελλάδα
Στην Ελλάδα έχουν μέχρι ώρα αναφερθεί πέντε κρούσματα ιλαράς. Για τη χώρα μας, ο πρόεδρος της Ελληνικής Παιδιατρικής εταιρείας, καθηγητής Ανδρέας Κωνσταντόπουλος συνιστά δύο πράγματα: Ψυχραιμία και εμβολιασμό.
«Για την ώρα δεν βλέπω λόγο ανησυχίας, όμως χρειάζεται προσοχή και κυρίως χρειάζεται να εμβολιαστούν τα παιδιά στις ομάδες εκείνες που θεωρούνται υψηλού κινδύνου, και ενήλικες που δεν ολοκλήρωσαν τον εμβολιασμό τους κατά την παιδική ηλικία. Αν κάποιος δεν είναι σίγουρος ότι εμβολιάστηκε στο παρελθόν, καλό είναι να εμβολιαστεί. Μια επιπλέον δόση εμβολίου είναι απολύτως ασφαλής, ενώ η προσβολή από ιλαρά πιθανόν να είναι επικίνδυνη. Αυτό θα αποτρέψει την περαιτέρω εξάπλωση της νόσου. Επίσης, χρειάζεται επαγρύπνηση από τους γιατρούς ώστε να εντοπίζουν έγκαιρα τα περιστατικά και να προλαμβάνονται οι επιπλοκές» αναφέρει στο Protagon.
Ο καθηγητής παρατηρεί σε αυτό το σημείο ότι αρκετοί παιδίατροι (ειδικά οι πιο νέοι) δεν έχουν εμπειρία… ιλαράς. «Ακριβώς λόγω του εμβολίου, οι γιατροί δεν βλέπουν πια περιστατικά ιλαράς στα ιατρεία τους. Χρειάζεται λοιπόν προσοχή για την έγκαιρη διάγνωση, ειδικά στα βρέφη και στα μικρά παιδιά, που κινδυνεύουν περισσότερο από τις επιπλοκές της νόσου» τονίζει.
Ο Ανδρέας Κωνσταντόπουλος διαβεβαιώνει πως όσοι έχουν εμβολιαστεί δεν κινδυνεύουν από την ιλαρά εάν βρεθούν στο ίδιο περιβάλλον (π.χ. στο ίδιο σχολείο) με ανεμβολίαστα άτομα. «Ιδιαίτερη προσοχή, όμως, χρειάζεται για τις ομάδες που δεν μπορούν να εμβολιαστούν (έγκυες και ανοσοκατεσταλμένοι)».
Συστάσεις
Η Εθνική Επιτροπή Εμβολιασμών εξέδωσε νέα σύσταση, προτείνοντας να εμβολιαστούν άμεσα με το εμβόλιο ιλαράς-ερυθράς-παρωτίτιδας παιδιά, έφηβοι και ενήλικες που δεν έχουν ολοκληρώσει τον εμβολιασμό τους.
Το χρονοδιάγραμμα εμβολιασμών συστήνει δύο δόσεις MMR, με έναρξη μετά τους 12 μήνες και με τη δεύτερη δόση να χορηγείται σε ηλικία 24-36 μηνών (μπορεί όμως να χορηγηθεί και νωρίτερα, αρκεί να έχουν περάσει τέσσερις εβδομάδες μετά την πρώτη δόση). Παιδιά και έφηβοι που δεν έχουν εμβολιαστεί με τη δεύτερη δόση πρέπει να αναπληρώσουν το ταχύτερο δυνατόν.
Σε περιόδους επιδημίας μπορεί να γίνεται εμβολιασμός με MMR από την ηλικία των έξι μηνών. Στην περίπτωση αυτή θα πρέπει να χορηγούνται δύο δόσεις MMR μετά την ηλικία των 12 μηνών, σύμφωνα με το χρονοδιάγραμμα. Βρέφη ηλικίας έξι έως 11 μηνών που πρόκειται να ταξιδέψουν σε χώρες όπου ενδημούν η ιλαρά, η παρωτίτιδα και η ερυθρά, συστήνεται να λάβουν μια δόση του εμβολίου MMR πριν την αναχώρησή τους.
Σε ό,τι αφορά τους ενήλικες, όσοι γεννήθηκαν πριν το 1970 θεωρούνται άνοσοι (είναι σίγουρο ότι έχουν περάσει ιλαρά, αφού τότε δεν υπήρχε εμβόλιο). Οσοι έχουν γεννηθεί μετά το 1970, θα πρέπει να έχουν εμβολιασθεί με δύο δόσεις MMR. Σε περίπτωση που δεν υπάρχει ιστορικό νόσησης ή το ιστορικό εμβολιασμού είναι άγνωστο, το άτομο θεωρείται μη εμβολιασμένο και συστήνεται να κάνει το εμβόλιο σε δύο δόσεις.
Οι ομάδες του πληθυσμού που κινδυνεύουν περισσότερο από την ιλαρά είναι οι εργαζόμενοι σε χώρους παροχής υπηρεσιών υγείας, οι εκπαιδευτικοί, οι φοιτητές, όσοι ταξιδεύουν συχνά, οι ασθενείς με HIV λοίμωξη και οι οικογένειες ανοσοκατεσταλμένων ατόμων.
Ο Εθνικός Οργανισμός Δημόσιας Υγείας (ΕΟΔΥ) έχει συστήσει ομάδα εργασίας για την ενίσχυση της εμβολιαστικής κάλυψης του πληθυσμού και την αντιμετώπιση πιθανών κρουσμάτων ιλαράς, υπό τον συντονισμό της καθηγήτριας Παιδιατρικής Λοιμωξιολογίας, μέλους της Εθνικής Επιτροπής Εμβολιασμών, Βασιλικής Παπαευαγγέλου.
Σύμφωνα με τον ΕΟΔΥ, την περίοδο 2004-2023 εκδηλώθηκαν τρεις επιδημίες ιλαράς στη χώρα μας (2005-2006, 2010-2011 και 2017-2018). Στις τρεις αυτές επιδημίες δηλώθηκαν συνολικά 4.151 κρούσματα, με μέση ετήσια επίπτωση της νόσου στο σύνολο της χώρας 1,92/100.000 πληθυσμού. Η πλειονότητα των κρουσμάτων αφορούσε έλληνες Ρομά (56,9%), αλλά και νεαρούς ενήλικες από τον γενικό πληθυσμό, που ήταν ανεμβολίαστοι ή ατελώς εμβολιασμένοι. Η ιλαρά παρουσίασε την υψηλότερη επίπτωση στην ηλικιακή ομάδα 0-4 ετών. Δηλώθηκαν συνολικά τέσσερις θάνατοι, με μέση ετήσια θνητότητα 0,02%. Το διάστημα 2021-2023 δεν αναφέρθηκε κανένα κρούσμα ιλαράς στη χώρα.
ΤΙ ΝΑ ΞΕΡΟΥΜΕ ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΛΑΡΑ
- Νόσος που προκαλείται από ιό που ανήκει στην ομάδα των παραμυξοϊών
- Εχει τρία στάδια: το πρόδρομο (καταρροϊκό), το εξανθηματικό και το στάδιο της αποδρομής
- Μεταδίδεται από άτομο σε άτομο αερογενώς, με σταγονίδια και με άμεση επαφή με ρινικές ή φαρυγγικές εκκρίσεις ασθενών.
- Η μετάδοση γίνεται τέσσερις ημέρες πριν την εμφάνιση του εξανθήματος και έως τέσσερις ημέρες μετά.
- Χρόνος επώασης από επτά έως 21 ημέρες (συνήθως 10-12 ημέρες από την έκθεση στον ιό έως το πρόδρομο στάδιο και 14 ημέρες από την έκθεση έως την εμφάνιση του εξανθήματος)
- Ο ιός της ιλαράς μπορεί να παραμείνει σε μολυσμένες επιφάνειες και στον περιβάλλοντα χώρο (σε σταγονίδια) μέχρι δύο ώρες μετά την αποχώρηση του ασθενούς.
- Τα περισσότερα κρούσματα ιλαράς εμφανίζονται συνήθως στο τέλος του χειμώνα και στην αρχή της άνοιξης.