Ολοι όσοι αναρωτιούνται πώς (και πότε) μπορεί να τελειώσει ο άδικος πόλεμος του Πούτιν στην Ουκρανία αναζητώντας τις απαντήσεις στα πεδία των μαχών, μάλλον δεν θα βρουν απάντηση. Οσοι όμως πιστεύουν στους νόμους της οικονομίας, μπορούν να προσεγγίσουν μια ρεαλιστική απάντηση ακολουθώντας αυτό που κάνουν και οι αγορές: «Follow the money».
Σχεδόν δύο χρόνια, λοιπόν, μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, είχαμε δύο αποφάσεις που σήμαναν συναγερμό στους αναλυτές και στις αγορές για την πορεία του πολέμου:
♦ Την απόφαση της τελευταίας Συνόδου Κορυφής των ευρωπαίων ηγετών στις Βρυξέλλες. Κατόπιν της άσκησης δικαιώματος αρνησικυρίας (βέτο) της Ουγγαρίας από τον ακροδεξιό Ορμπαν, πάγωσε η πρόταση να χορηγηθεί νέα βοήθεια ύψους 50 δισ. ευρώ στην Ουκρανία του Βολοντίμιρ Ζελένσκι, προκειμένου να καλυφθούν οι ανάγκες και οι δανειακές υποχρεώσεις της χώρας.
♦ Το αδιέξοδο με τη διακοπή της αμερικανικής βοήθειας, που προορίζεται αποκλειστικά για συντήρηση της αμυντικής ικανότητας και την ανανέωση εξοπλισμών της Ουκρανίας. Μόλις την Κυριακή γνωστοποίησε το Πεντάγωνο ότι στις 30 Δεκεμβρίου ξεμένει από χρήματα για την αποστολή νέων όπλων στην Ουκρανία, εκτός αν το Κογκρέσο εγκρίνει νέα χρηματοδότηση. Πρόκειται για την πρώτη φορά που δίνεται ακριβής ημερομηνία για το πότε θα εξαντληθούν τα μετρητά.
Το αμερικανικό υπουργείο Αμυνας ξοδεύει τα τελευταία 1,07 δισ. δολάρια για να αγοράσει νέα όπλα και εξοπλισμό, που θα αντικαταστήσουν όσα αποθέματα έχουν σταλεί στην Ουκρανία, δήλωσε ο ελεγκτής του Πενταγώνου Μάικλ ΜακΚόρντ σε επιστολή της 15ης Δεκεμβρίου, όπως μετέδωσε το Bloomberg.
Δεκαπέντε ημέρες αργότερα –στις 30 Δεκεμβρίου– οι λογαριασμοί θα είναι άδειοι, είπε ο ΜακΚόρντ στην επιστολή προς τους επικεφαλής των επιτροπών αμυντικής πολιτικής και πιστώσεων Βουλής και Γερουσίας. Η επιστολή ενισχύει την πίεση στο Κογκρέσο να άρει το αδιέξοδο για τα 60 δισ. δολάρια που ζήτησε ο πρόεδρος Τζο Μπάιντεν προκειμένου να βοηθηθεί η Ουκρανία στην προσπάθειά της να αποκρούσει τις ρωσικές δυνάμεις.
Εδώ που φτάσαμε, το πιο κρίσιμο ζήτημα για την έκβαση του Πολέμου είναι τα λεφτά…
Ο συντονισμός και οι φόβοι του ΔΝΤ
Τα τελευταία δύο χρόνια τον συντονιστικό ρόλο της στήριξης και διάσωσης της Ουκρανίας, από μια άτακτη χρεοκοπία, είχε το ΔΝΤ. Το Ταμείο έδωσε έκτακτη βοήθεια 2,7 δισ. δολάρια αμέσως μετά την εισβολή, για να ακολουθήσουν και άλλες δόσεις, σε ένα συνολικό πακέτο βοήθειας των συμμάχων που έφτασε τα 32 δισ. Δολάρια το 2022.
Στη συνέχεια το ΔΝΤ έχτισε ένα νέο πρόγραμμα προκειμένου να σταθεροποιήσει την οικονομία της Ουκρανίας (και να προετοιμάσει την ανοικοδόμηση μετά το τέλος του πολέμου).
Ωστόσο, η εισβολή της Ρωσίας είχε καταστροφικές οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις, οι οποίες δύσκολα αντιμετωπίζονται. Το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν συρρικνώθηκε κατά περίπου 30% το 2022, οι απώλειες αμάχων αυξάνονται και περισσότερο από το ένα τρίτο του πληθυσμού έχει εκτοπιστεί, ενώ μεγάλο μέρος των υποδομών της χώρας έχει καταστραφεί.
Το ΔΝΤ παρείχε συνολικά στην Ουκρανία 15,6 δισ. δολάρια (με βάση τα δικαιώματα της χώρας σε αυτό), ποσό που αποτελεί μέρος ενός πακέτου διεθνούς στήριξης που έφτασε συνολικά τα 122 δισ. δολάρια. Αυτό το πρόγραμμα ήταν ζωτικής σημασίας για τη διατήρηση της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας εν μέσω πολέμου.
Παράλληλα, υπό την πίεση ΗΠΑ και ΕΕ η Ουκρανία εξασφάλισε μορατόριουμ δύο ετών από τους ξένους δανειστές για το εξωτερικό χρέος της, το οποίο κατά την έναρξη της κρίσης ήταν μικρό, 20-21 δισ. δολάρια. Ομως η περίοδος χάριτος εκπνέει στις αρχές του 2024.
Μετάθεση πληρωμής τόκων
Η ίδια συμφωνία προβλέπει ότι όλοι οι πιστωτές, μεταξύ των οποίων η Γαλλία, οι ΗΠΑ, η Γερμανία, η Ιαπωνία και το Ηνωμένο Βασίλειο, συμφώνησαν στη μετάθεση της πληρωμής και των τόκων του ουκρανικού χρέους έπειτα από αίτημα του Κιέβου, καλώντας και τους υπόλοιπους κατόχους ουκρανικού χρέους, όπως τα μέλη της Λέσχης του Παρισιού, να κάνουν το ίδιο.
Είναι προφανές ότι η ξένη οικονομική και στρατιωτική βοήθεια εξακολουθεί να είναι κρίσιμης σημασίας για το μέλλον της Ουκρανίας και για το πού θα γείρει η πλάστιγγα του πολέμου.
Η κατάσταση στην πραγματική οικονομία είναι δραματική. Παρότι ανακόπηκε η βύθιση του ΑΕΠ –σε μια χώρα που ακρωτηριάστηκε από τους Ρώσους, χάνοντας το 20% των εδαφών της–, το δημοσιονομικό έλλειμμα το 2023 προβλέπεται να φθάσει τα 38 δισ. δολάρια, ποσό που η κυβέρνηση Ζελένσκι δεν μπορεί να καλύψει παρά μόνο με ξένη βοήθεια.
Μαθημένα τα βουνά στα χιόνια
Θα μου πείτε, όμως, για την Ουκρανία ισχύει το «μαθημένα τα βουνά στα χιόνια». Αυτό που βιώνει σε οικονομικό επίπεδο το έχει ξαναζήσει:
—Η πρώτη φορά ήταν τη δεκαετία του 1990, όταν η Ουκρανία έγινε ανεξάρτητη, μετά τη διάλυση της ΕΣΣΔ το 1991. Τότε άρχισε μια περίοδος μετάβασης στην οικονομία της αγοράς, κατά την οποία η Ουκρανία βίωσε οκταετή ύφεση. Στα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 2000 η οικονομία σημείωσε πρόοδο, με κύριο δείκτη την αύξηση του ΑΕΠ.
—Η δεύτερη φορά συνέπεσε με την παγκόσμια κρίση του 2008, όταν και η Ουκρανία υπέστη πλήγμα και η οικονομία της βυθίστηκε. Το ΑΕΠ μειώθηκε κατά 20% από την άνοιξη του 2008 έως την άνοιξη του 2009, και μόνο στη συνέχεια σταθεροποιήθηκε.
—Η τρίτη φορά ήταν το 2013, όταν η απόφαση του ρωσόφιλου προέδρου της Βίκτορ Γιανουκόβιτς να διακόψει τη διαδικασία σύνδεσης με την Ευρωπαϊκή Ενωση αποτέλεσε αιτία μεγάλων αντικυβερνητικών διαδηλώσεων. Αυτές οι διαδηλώσεις (γνωστές ως Euromaidan) είχαν ως αποτέλεσμα την πτώση της κυβέρνησης και τη διαφυγή του προέδρου στη Ρωσία. Τότε η Ρωσία εισέβαλε στη χερσόνησο τη Κριμαίας.
Μια πλούσια αλλά… φτωχή χώρα
Προτού ο Πούτιν εισβάλει στην Ουκρανία (στις 24 Φεβρουάριου 2022) και ξεκινήσει αυτός ο πόλεμος που τάραξε όλη την Ευρώπη, η Ουκρανία ήταν μια πλούσια σε φυσικούς πόρους χώρα, αλλά με φτωχή οικονομία και φτωχούς ανθρώπους.
Το 2021 το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν της ήταν 201 δισ. δολάρια, οικονομικά δηλαδή ήταν μικρότερη ακόμη και από την ελληνική, αν και τεράστια σε έκταση χώρα. Είναι επίσης ένας από τους μεγαλύτερους εξαγωγείς σιτηρών στον κόσμο, διαθέτει εργοστάσια πυρηνικής ενέργειας, ακόμη και διαστημική βιομηχανία που έχει μείνει ως «κληρονομιά» από την εποχή της Σοβιετικής Ενωσης.
Σύμφωνα με τα στοιχεία του ΔΝΤ, η Ουκρανία είναι η 55η μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο ως προς το ονομαστικό ΑΕΠ. Το κατά κεφαλήν ΑΕΠ το 2021 ήταν 14.146 δολάρια.
Ο μέσος ονομαστικός μισθός στην Ουκρανία έφτασε το 2021 στο υψηλότερο επίπεδο στην ιστορία του, στις 14.282 γρίβνα (το εθνικό νόμισμα της χώρας), ή περίπου 470 ευρώ τον μήνα, κατατάσσοντας τους Ουκρανούς στους πιο φτωχούς εργαζόμενους της Ευρώπης.
Την ίδια χρονιά το δημόσιο χρέος της Ουκρανίας ήταν λίγο υψηλότερο από το μισό (52%) του ονομαστικού ΑΕΠ της, δηλαδή 104 δισ. δολάρια, αλλά το μεγαλύτερο μέρος προερχόταν από εσωτερικό δανεισμό.
ΔΝΤ: Δύο σενάρια για το τέλος του πολέμου
Πλέον, οι οικονομικές προοπτικές της Ουκρανίας είναι εξαιρετικά αβέβαιες. Αν εγκαταλειφθεί από τη Δύση, θα βρεθεί μπροστά στο φάσμα της χρεοκοπίας – αν και όλα εξαρτώνται από το πότε θα τελειώσει ο πόλεμος.
Οπως αναφέρει στην τελευταία έκθεσή του, τον περασμένο Μάιο, το ΔΝΤ, «το βασικό μας σενάριο υποθέτει ότι ο πόλεμος τελειώνει το πρώτο εξάμηνο του 2024 και ακολουθείται από μια περίοδο μετρημένης επένδυσης και ανασυγκρότησης».
Το αρνητικό σενάριο του Ταμείου υποθέτει ότι ο πόλεμος εντείνεται και διαρκεί περισσότερο. Αυτό θα επιβάρυνε την οικονομική δραστηριότητα περισσότερο από ό,τι αναμένεται στο βασικό σενάριο, θα αποθάρρυνε τους ανθρώπους που έχουν εγκαταλείψει τη χώρα να επιστρέψουν και θα προκαλούνταν περαιτέρω ζημιές στις υποδομές.
«Μετά τον πόλεμο η Ουκρανία θα χρειαστεί υψηλούς ρυθμούς οικονομικής ανάπτυξης για μια σταθερή περίοδο, ώστε να ανοικοδομήσει την παραγωγική της ικανότητα και να ανακτήσει το βιοτικό επίπεδο του λαού της όσο το δυνατόν πιο γρήγορα. Αυτό θα απαιτήσει άνευ προηγουμένου επενδύσεις και ενίσχυση του ανθρώπινου κεφαλαίου» σημειώνει το ΔΝΤ.
Το Ταμείο προσθέτει ότι ένα μεγάλο μέρος των επενδύσεων θα πρέπει να προέλθει από ιδιωτικές πηγές, κυρίως ξένες. Το πρόγραμμα του ΔΝΤ λέει ότι θα στηρίξει τη χώρα στην πορεία της προς την ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ενωση.