«Δεν είναι η πρώτη φορά που τέτοιες ειδήσεις βγαίνουν από την κόλαση του πολέμου στην Ουκρανία. Ειδήσεις που μας λένε ότι δεν υπάρχει όριο στη θυσία αθώων στο όνομα μιας ανώτερης επιταγής: της στρατιωτικής νίκης, της εθνικής και πολιτισμικής υπεροχής», γράφει ο Μάσιμο Νάβα της Corriere della Sera. Σε τι, όμως, αναφέρεται ακριβώς; Στο ότι χιλιάδες παιδιά από την Ουκρανία φέρεται πως εκτοπίστηκαν από την πατρίδα τους στη Ρωσία και υποβλήθηκαν σε καταναγκαστική υιοθεσία. «Οι πηγές είναι Δυτικές και ουκρανικές. Η Μόσχα απορρίπτει τις κατηγορίες για “εκτόπιση”, αλλά έμμεσα επιβεβαιώνει το φαινόμενο», γράφει ο ιταλός δημοσιογράφος.
«Η Ρωσία δεν περιορίζεται στο να σκοτώνει ή να τραυματίζει τα παιδιά μας. Τα παίρνει μακριά για να τα εκτοπίσει», έχει δηλώσει η Ντάρια Γερασιμτσούκ, σύμβουλος του προέδρου Βολοντίμιρ Ζελένσκι για τα δικαιώματα των παιδιών. Η Ρωσία, από την πλευρά της, διατείνεται, υπερηφανευόμενη μάλιστα, πως βοηθάει τα ορφανά του πολέμου.
Σύμφωνα με το ρωσικό πρακτορείο ειδήσεων Tass, τον περασμένο Ιούλιο ο κυβερνήτης της περιφέρειας της Τούλα, όπου έχουν μεταφερθεί πολλά παιδιά από την Ουκρανία, έκανε λόγο ακόμη και για «ιερό καθήκον». Σύμφωνα με το Conflict Observatory (ένα ερευνητικό πρόγραμμα που υποστηρίζεται από το υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ με στόχο να λογοδοτήσει η Ρωσία για τα όποια εγκλήματα πολέμου διαπράττει στην Ουκρανία), η ρωσική κυβέρνηση έχει δημιουργήσει ένα δίκτυο τουλάχιστον 40 κέντρων κράτησης, από τις ακτές της Μαύρης Θάλασσας έως τη Σιβηρία, όπου περισσότεροι από 6.000 ανήλικοι Ουκρανοί υποβάλλονται σε φιλορωσικά προγράμματα κατήχησης.
Μια ομάδα ερευνητών από το Εργαστήριο Ανθρωπιστικών Ερευνών της Σχολής Δημόσιας Υγείας του Πανεπιστημίου Γέιλ εντόπισε δεκάδες τέτοια αναμορφωτήρια, από την Κριμαία έως τη Σιβηρία, καθώς και αρκετά από τα άτομα που έχουν αναλάβει τον συντονισμού αυτού του «Συστηματικού Προγράμματος της Ρωσίας για την Επανεκπαίδευση και Υιοθεσία ανήλικων Ουκρανών», σύμφωνα με τον τίτλο της αποκαλυπτικής έκθεσης.
Οπως αναφέρει η Le Monde σε εκτενές ρεπορτάζ της, πρόκειται για την πιο εξονυχιστική έρευνα που έχει διεξαχθεί μέχρι σήμερα όσον αφορά ένα φαινόμενο (το οποίο θα μπορούσε να αποτελεί έγκλημα πολέμου) που καταγγέλλεται εδώ και καιρό από διάφορες ΜΚΟ. Τον Νοέμβριο του 2022, η Διεθνής Αμνηστία είχε καταγγείλει την «καταναγκαστική μεταφορά και εκτόπιση αμάχων από κατεχόμενες περιοχές της Ουκρανίας από τις ρωσικές Αρχές», σημειώνοντας επίσης πως τα παιδιά που αποχωρίζονται τις οικογένειές τους και εκτοπίζονται, στη συνέχεια «δυσκολεύονται να φύγουν από τη Ρωσία».
Η Σύμβαση της Γενεύης ορίζει συγκεκριμένες κατευθυντήριες γραμμές για τη μεταχείριση των παιδιών που χωρίζονται από τις οικογένειές τους κατά τη διάρκεια συρράξεων. Τα μέλη της οικογένειας πρέπει να μπορούν να επικοινωνούν μεταξύ τους, τα αποχωρισμένα παιδιά πρέπει να αναγνωρίζονται, και η προσωρινή μετεγκατάστασή τους πρέπει να γίνεται σε ουδέτερη χώρα, με τη συγκατάθεση των γονέων τους.
Η έκθεση του Γέιλ δείχνει ότι η απέλαση ανηλίκων Ουκρανών στη Ρωσία άρχισε λίγες ημέρες πριν από την εισβολή των ρωσικών δυνάμεων στην Ουκρανία: «Στις αρχές Φεβρουαρίου του 2022, μια ομάδα 500 ορφανών μεταφέρθηκε από την περιοχή του Ντονέτσκ στη Ρωσία. Η αιτιολογία που προβλήθηκε τότε ήταν μια υποτιθέμενη απειλή για επίθεση από την Ουκρανία», ενώ μερικά από αυτά τα παιδιά υιοθετήθηκαν στη συνέχεια από ρωσικές οικογένειες.
Οι ρωσικές Αρχές δεν προσπάθησαν να αποκρύψουν το πρόγραμμά τους, παρουσιάζοντάς το ως «ανθρωπιστική δράση» με στόχο την προστασία των ορφανών που εγκαταλείφθηκαν και τραυματίστηκαν στον πόλεμο. «Τον Μάιο του 2022, ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν εξέδωσε ένα διάταγμα που διευκολύνει την υιοθεσία παιδιών από την Ουκρανία, κάτι που ήταν σχεδόν αδύνατο πριν από το ξέσπασμα της σύγκρουσης. Σχεδιάστηκε ένα πρωτοφανές πρόγραμμα οικονομικής βοήθειας για θετές οικογένειες. Μια σοβαρή δημογραφική κρίση πλήττει τη Ρωσία εδώ και αρκετές δεκαετίες και το ποσοστό γεννήσεων μειώθηκε απότομα κατά 6,2% το 2022», αναφέρει σχετικά η Monde.
Σύμφωνα με τους ερευνητές του Γέιλ, την ευθύνη για το πρόγραμμα φέρουν σημαίνοντα πρόσωπα στον κρατικό μηχανισμό: ο Σεργκέι Κιριένκο, αναπληρωτής επικεφαλής της προεδρικής διοίκησης, η Τατιάνα Μοσκάλκοβα, προεδρική επίτροπος για τα ανθρώπινα δικαιώματα, και η Μαρία Λβόβα-Μπελόβα, προεδρική επίτροπος για τα δικαιώματα των παιδιών. Μάλιστα, η τελευταία είναι μητέρα πολλών παιδιών και παρουσιάζεται ως ευσεβής ορθόδοξη, ενώ εμφανίζεται συχνά στη ρωσική τηλεόραση για να επαινέσει τη «σωτηρία» των παιδιών της Ουκρανίας.
Στα τέλη του Σεπτεμβρίου, η εν λόγω κυρία αποκάλυψε πως είχε «διδάξει την αγάπη για τη Ρωσία» σε 30 παιδιά που «κρύβονταν στα κελάρια της Μαριούπολης», της πόλης που καταστράφηκε την άνοιξη του 2022 από τον ρωσικό στρατό. Οπως αναφέρει το France Info, η ΜΚΟ Magnolia έχει ήδη λάβει 2.600 αιτήματα βοήθειας για εξαφανισμένα παιδιά. Μέχρι στιγμής, όμως, σύμφωνα με τις ουκρανικές Αρχές, μόνο 125 εκτοπισμένοι ανήλικοι έχουν καταφέρει να επιστρέψουν στην πατρίδα τους.
Στην παρούσα φάση, κανείς δεν ξέρει πραγματικά πόσα παιδιά έχουν υιοθετηθεί καταχρηστικά στη Ρωσία. Σύμφωνα με το ρωσικό πρακτορείο Interfax, στα μέσα Νοεμβρίου η Μόσχα ανέφερε ότι από την αρχή του πολέμου, περισσότεροι από 4,7 εκατ. πρόσφυγες, περιλαμβανομένων περίπου 712.000 παιδιών, είχαν εισέλθει στη ρωσική επικράτεια «μέσω των σημείων ελέγχου».
Σύμφωνα, πάντα, με το Interfax, η Ουκρανία έκανε λόγο για τουλάχιστον 240.000 ανηλίκους που εκτοπίστηκαν στη Ρωσία την άνοιξη. Από την πλευρά του, το Εθνικό Γραφείο Πληροφοριών της Ουκρανίας απαριθμεί σχεδόν 14.000 εκτοπισμένους ανηλίκους, για τους οποίους έχει στοιχεία επιβεβαιωμένα από τη Γενική Εισαγγελέα ή το υπουργείο Εσωτερικών.
Ο Ααρον Γκρίνμπεργκ, σύμβουλος της UNICEF για την προστασία των παιδιών στην Ευρώπη, εξήγησε πως «υιοθεσίες δεν πρέπει ποτέ να πραγματοποιούνται κατά τη διάρκεια μιας ανθρωπιστικής κρίσης». Η Ρωσία, όμως, θέλει να εντείνει και να επιταχύνει αυτές τις διαδικασίες. Και για πολλούς Ουκρανούς, αυτές οι εκτοπίσεις έχουν πλέον το πρόσωπο της Μαρίας Λβόβα-Μπελόβα. Από τον Μάρτιο, μετά από μια συνάντηση με τον Βλαντίμιρ Πούτιν, διεξάγει εκστρατεία για να ενθαρρύνει την υιοθεσία παιδιών από την Ουκρανία. Ανέλαβε, μάλιστα, την επιμέλεια ενός 16χρονου επιζώντος από τους βομβαρδισμούς της Μαριούπολης, όπως ανέφερε η Διεθνής Αμνηστία τον Νοέμβριο.
Ο νόμος απαγορεύει στους Ρώσους να υιοθετούν ξένα παιδιά. Για να λύσει αυτό το πρόβλημα, ο Πούτιν υπέγραψε ένα διάταγμα που προβλέπει μια απλοποιημένη διαδικασία πολιτογράφησης για ορφανά και παιδιά χωρίς γονική μέριμνα.