Ενα μεγάλο διυλιστήριο, μια παλιά προβλήτα, ένα δεξαμενόπλοιο που η κατάστασή του μαρτυρούσε τα χρόνια που έχει οργώσει τους ωκεανούς, κάποια άλλα αγκυροβολημένα πλοία στη ράδα, μερικά εγκαταλειμμένα, με μοναδικό πλήρωμα τους βατσιμάνηδες, αφημένα στο έλεος της αλμυρής θάλασσας… Μια εικόνα που δεν θα προκαλούσε εντύπωση σε κανέναν. Πάντως όχι σε όποιον δεν είχε πρόσβαση στο διαδίκτυο και τις δεκάδες εφαρμογές που καταγράφουν τις ρότες και τα αγκυροβόλια των πλοίων.
Διότι, εκείνο το πρωινό του προηγούμενου Δεκέμβρη, το στίγμα του ελληνόκτητου τάνκερ –ήταν νηολογημένο στην Κύπρο και ταξίδευε με τη σημαία του Αγίου Βικεντίου και Γρεναδίνων– που είχε δέσει στην προβλήτα, έδειχνε πως δεν βρισκόταν στην καθημαγμένη από τις αμερικανικές οικονομικές κυρώσεις Βενεζουέλα, αλλά 300 ναυτικά μίλια μακριά, κάπου κοντά στην Σάντα Λουτσία, στην Καραϊβική. Μάλιστα, σύμφωνα με τις μεταδόσεις θέσης του GPS, το πλοίο δεν είχε πιάσει στη Βενεζουέλα εδώ και τουλάχιστον μια δεκαετία. Οφθαλμαπάτη, λοιπόν; Μάλλον όχι…
Ψεύτικο στίγμα
Οι ερευνητές ναυτιλιακών δεδομένων, αναφέρουν οι New York Times, έχουν εντοπίσει εκατοντάδες περιπτώσεις πλοίων που δίνουν ψεύτικο στίγμα προκειμένου να πραγματοποιήσουν επιχειρηματικές δραστηριότητες που δεν συμπλέουν με τους διεθνείς νόμους.
Η ψηφιακή αλλοίωση με των δορυφορικών ανιχνευτών θέσης που διαθέτουν τα μεγάλα πλοία είναι παράνομη σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, και μέχρι πρόσφατα ήταν παγιωμένη η εντύπωση ότι οι περισσότεροι στόλοι ακολουθούσαν τους κανόνες. Φαίνεται πως αυτό δεν ισχύει πια.
Κατά το τελευταίο έτος, η Windward, μια μεγάλη εταιρεία ναυτιλιακών δεδομένων που συνεργάζεται με τον ΟΗΕ, αποκάλυψε περισσότερες από 500 περιπτώσεις πλοίων που παρέμβαιναν στα συστήματα πλοήγησης για να αποκρύψουν τη θέση τους από τους δορυφόρους, υιοθετώντας μια τεχνολογία που μέχρι πρόσφατα διέθεταν λίγες χώρες και αποκλειστικά για στρατιωτική χρήση.
Η συγκεκριμένη τεχνολογία, στην ουσία, αναπαράγει το στίγμα μιας εφαρμογής VPN για κινητά τηλέφωνα, κάνοντας ένα πλοίο να φαίνεται ότι βρίσκεται σε ένα μέρος, ενώ φυσικά βρίσκεται αλλού.
Η χρήση της συνήθως εντοπίζεται σε κινεζικούς αλιευτικούς στόλους που κρύβουν τη δραστηριότητά τους σε προστατευμένα ύδατα στα ανοικτά της Νότιας Αμερικής, δεξαμενόπλοια που κρύβουν τις στάσεις τους σε ιρανικά λιμάνια και πλοία μεταφοράς εμπορευματοκιβωτίων που εξαφανίζουν τα μπάρκα τους προς τη Μέση Ανατολή. Αξιωματούχος των αμερικανικών μυστικών υπηρεσιών, μιλώντας υπό το καθεστώς ανωνυμίας στη νεοϋορκέζικη εφημερίδα, εξέφρασε την άποψη ότι η συγκεκριμένη μέθοδος παραπλάνησης χρησιμοποιείται κατά κόρον για το λαθρεμπόριο όπλων και ναρκωτικών.
Πλαστή ταυτότητα
«Είναι ένας νέος τρόπος για τα πλοία να μεταδίδουν μια εντελώς διαφορετική ταυτότητα», δήλωσε στους ΝΥΤ ο Ματάν Πέλεντ, ιδρυτής της Windward. «Τα πράγματα έχουν εξελιχθεί με εκπληκτική και τρομακτική ταχύτητα» πρόσθεσε και αποκάλυψε ότι η συγκεκριμένη πρακτική, ενώ ξεκίνησε κοντά σε χώρες που τελούν υπό κυρώσεις, πλέον εξαπλώνεται μέχρι την Αυστραλία και την Ανταρκτική.
Σύμφωνα με ψήφισμα των Ηνωμένων Εθνών για τη ναυτιλία που υπογράφηκε από σχεδόν 200 κράτη το 2015, όλα τα μεγάλα πλοία πρέπει να διαθέτουν δορυφορικούς αναμεταδότες, γνωστούς ως συστήματα αυτόματης αναγνώρισης ή AIS, οι οποίοι μεταδίδουν την ταυτότητα του πλοίου και τα δεδομένα θέσης πλοήγησης.
«Η εξάπλωση της χειραγώγησης του AIS δείχνει πόσο εύκολη έχει γίνει η υπονόμευση της τεχνολογίας του Παγκόσμιου Συστήματος Εντοπισμού Θέσης, του γνωστού μας GPS, το οποίο χρησιμοποιείται από τα κινητά τηλέφωνα μέχρι τα δίκτυα ηλεκτρικής ενέργειας», δήλωσε στους Νew York Times ο Ντάνα Γκόγουορντ, πρώην ανώτερος αξιωματικός της αμερικανικής Ακτοφυλακής και πλέον πρόεδρος του Resilient Navigation and Timing Foundation, μιας ΜΚΟ που εδρεύει στη Βιρτζίνια και ασχολείται με την εφαρμογή της συγκεκριμένης τεχνολογίας. «Πλέον αποδεικνύεται περίτρανα πόσο ευάλωτο είναι το σύστημα», σχολίασε ο ίδιος.
Αξιωματούχοι των αμερικανικών υπηρεσιών πληροφοριών επιβεβαίωσαν ότι η χειραγώγηση των AIS εξαπλώνεται ταχύτατα, κυρίως μεταξύ των χωρών στις οποίες έχουν επιβληθεί κυρώσεις, τόσο από τις ΗΠΑ όσο και από την ΕΕ.
Η Windward είναι μία από τις μεγαλύτερες εταιρείες που παρέχουν δεδομένα της ναυτιλιακής βιομηχανίας σε διεθνείς οργανισμούς, κυβερνήσεις και χρηματοπιστωτικά ιδρύματα – συμπεριλαμβανομένων των Ηνωμένων Εθνών, κυβερνητικών υπηρεσιών των ΗΠΑ και τραπεζών όπως η HSBC, η Société Générale και η Danske Bank.
Τάνκερ σε ρότα δίχως νόημα
Ο Ντρορ Σάλτζμαν, διευθυντής προϊόντων της Windward, θυμάται ότι η πρώτη φορά που εντόπισε πολιτικό πλοίο να μεταδίδει ψεύτικη πορεία ήταν στις αρχές του περασμένου έτους, στη Βενεζουέλα. Ηταν ένα δεξαμενόπλοιο το οποίο εξέπεμπε ένα περίεργο μοτίβο πλεύσης για αρκετές εβδομάδες λίγο έξω από τα ύδατα της νοτιοαμερικανικής χώρας.
«Οι κινήσεις του δεν έβγαζαν νόημα», θυμάται και επισημαίνει ότι η διατήρηση ενός τέτοιου πλοίου στη θάλασσα κοστίζει δεκάδες χιλιάδες δολάρια κάθε μέρα. Η κίνησή του αψηφούσε επίσης τη βασική Φυσική. «Το πλοίο, σε ένα σημείο, έστρεψε το 270 μέτρων σώμα του κατά 180 μοίρες μέσα σε λίγα μόνο λεπτά – η απόλυτα ευθεία παρέκκλισή του αψήφησε τις επιδράσεις της παλίρροιας και της περιστροφής της Γης», σημείωσε.
Αυτές οι ανωμαλίες δεν μπορούσαν να αποδοθούν σε τεχνολογική δυσλειτουργία. Επειδή οι μεταδόσεις AIS συγκεντρώνονται από πολλαπλές πηγές -συμπεριλαμβανομένων των κοντινών πλοίων, των δορυφόρων και των χερσαίων σταθμών- οι ειδικοί λένε ότι τείνουν να παρακολουθούν σχεδόν τέλεια τις κινήσεις ενός μεγάλου πλοίου, ιδίως σε πολυσύχναστες ναυτιλιακές περιοχές όπως η Καραϊβική.
Στην πραγματικότητα, το τάνκερ δεν βρισκόταν καν κοντά στην υποτιθέμενη θέση του εκείνη τη στιγμή. Φόρτωνε πετρέλαιο στο λιμάνι Χοσέ της ανατολικής Βενεζουέλας, σύμφωνα με την Vortexa, μια άλλη εταιρεία ναυτιλιακών δεδομένων που εντόπισε το πλοίο μέσω παρατηρήσεων σε λιμάνια και μοιράστηκε τα ευρήματά της με την Windward.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι η μόνη χώρα που απαγορεύει τις συναλλαγές με την κρατική πετρελαϊκή εταιρεία της Βενεζουέλας, πράγμα που σημαίνει ότι η μεταφορά πετρελαίου δεν ήταν παράνομη ενέργεια για την Κύπρο, όπου είναι νηολογημένο το πλοίο. Ομως, λόγω του κυρίαρχου ρόλου της Ουάσιγκτον στην παγκόσμια οικονομία, πολλά πλοία προσπαθούν να κρύψουν την παρουσία τους στη Βενεζουέλα για να μην εξοστρακιστούν από τράπεζες, ασφαλιστικές εταιρείες και, φυσικά, πελάτες.
Πόλεμος και μαύρη αγορά
Η τεχνολογία για την παραποίηση δορυφορικών σημάτων, είτε από το ίδιο το πλοίο είτε από απομακρυσμένη τοποθεσία, υπάρχει εδώ και δεκαετίες, αλλά μέχρι προσφάτως περιοριζόταν σε στρατιωτική χρήση, σύμφωνα με την Windward. Τα τελευταία δύο χρόνια, ωστόσο, το σχετικό λογισμικό φαίνεται ότι κυκλοφορεί στη μαύρη αγορά.
Ο πόλεμος στην Ουκρανία είναι πιθανότατα μια από τις αιτίες. Μετά τη ρωσική εισβολή, τον Φεβρουάριο, το υπουργείο Μεταφορών των ΗΠΑ ανέφερε αύξηση των περιπτώσεων χειραγώγησης και παρεμβολής του AIS στη Μαύρη Θάλασσα, η οποία συνέπεσε με τους ισχυρισμούς των ΗΠΑ και της Ουκρανίας ότι η Ρωσία προσπαθούσε να αποκρύψει τις εξαγωγές πετρελαίου της και να περάσει λαθραία κλεμμένα ουκρανικά σιτηρά.
Η Κύπρος στο μικροσκόπιο
Περίπου 40% όλων των περιπτώσεων χειραγώγησης AIS που εντοπίστηκαν από την Windward πραγματοποιήθηκαν από πλοία που ήταν νηολογημένα σε χώρες που έχουν τη δυνατότητα επιβολής των διεθνών νόμων. Για παράδειγμα, τα δεξαμενόπλοια που μετέφεραν πετρέλαιο από τη Βενεζουέλα, ήταν νηολογημένα στην Κύπρο, μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η οποία αυτοδιαφημίζεται ως «το μεγαλύτερο κέντρο διαχείρισης πλοίων στην Ευρώπη».
Συνολικά, η Windward αναφέρει ότι η ανάλυσή της από τις μεταδόσεις AIS εντόπισε 18 κυπριακά πλοία που χειραγώγησαν τις συντεταγμένες θέσης τους. Ξεχωριστά, η Lloyd’s List Intelligence, μια άλλη εταιρεία ναυτιλιακών δεδομένων, διαπίστωσε ότι πολλά από τα ίδια πλοία άρχισαν πρόσφατα να μεταφέρουν βενεζουελάνικο πετρέλαιο, το οποίο τελεί υπό αμερικανικές κυρώσεις.
Ο αναπληρωτής υπουργός Ναυτιλίας της Κύπρου, Βασίλειος Δημητριάδης, απαντώντας σε σχετικό ερώτημα της αμερικανικής εφημερίδας, υπογράμμισε ότι η παράνομη χειραγώγηση του εξοπλισμού επί του πλοίου τιμωρείται με πρόστιμα ή ποινικές κυρώσεις σύμφωνα με τους νόμους του νησιού. Ωστόσο, υποβάθμισε το πρόβλημα, λέγοντας ότι η «αξία και η αξιοπιστία του AIS ως συσκευή εντοπισμού θέσης είναι μάλλον περιορισμένη».