Η Αλίσα Σάνον είναι νοσοκόμα στην κλινική του πανεπιστημίου του Σακραμέντο, στην Καλιφόρνια. Ο Νέιθαν Τζόουνς είναι γιατρός που εργάζεται στην πτέρυγα επειγόντων περιστατικών νοσοκομείου στο Σπρίνγκφιλντ του Ιλινόι. Οι δυο τους είναι ανάμεσα στους τέσσερις εθελοντές που επιλέχθηκαν από τη NASA για συμμετοχή στο πρόγραμμα της αποστολής στον πλανήτη Αρη.
Η Αλίσα και ο Νέιθαν ήταν κατενθουσιασμένοι με την επιλογή τους από τον κρατικό διαστημικό φορέα των ΗΠΑ, παρά το γεγονός ότι το πρόγραμμα στο οποίο συμμετέχουν δεν είναι αυτό που θα στείλει αστροναύτες στον κόκκινο πλανήτη. Η συμμετοχή τους, όμως, σε σειρά πειραμάτων γύρω από τις προκλήσεις ενός μακρινού ταξιδιού στο Διάστημα, ικανοποιούσε εν μέρει το όνειρό τους, που ήταν το ταξίδι στον Αρη.
Σύμφωνα με τους New York Times, το πρόγραμμα στο οποίο συμμετέχουν οι δύο επιλεγέντες εθελοντές ονομάζεται CHAPEA, από τα αρχικά των λέξεων «Αναλογική Εξερεύνηση Υγείας και Απόδοσης Πληρώματος» στα αγγλικά και είναι ένα σημαντικό πείραμα προσομοίωσης για την επιτυχία μιας μελλοντικής αποστολής στον Αρη – την οποία η NASA προγραμματίζει για το 2040.
Η εκστρατεία στον κόκκινο πλανήτη είναι ειλημμένη απόφαση, αλλά οι προκλήσεις που παρουσιάζει έχουν μεταφέρει την αρχική εκτίμηση της πραγματοποίησής της από τα τέλη της δεκαετίας που διανύουμε σε αυτά της μεθεπόμενης δεκαετίας. Οι υπεύθυνοι της αποστολής έχουν μια λίστα με 800 προβλήματα που πρέπει να αντιμετωπίσουν πριν την εκτόξευση.
Ανάμεσά τους είναι οι μηχανικές δυσκολίες της μεταφοράς αστροναυτών σε έναν πλανήτη περίπου 55 εκατομμύρια χιλιόμετρα μακριά από τη Γη, η επιβίωσή τους σε δηλητηριώδες έδαφος χωρίς οξυγόνο στην ατμόσφαιρα, βομβαρδισμένο από την ηλιακή ακτινοβολία και τις γαλαξιακές κοσμικές ακτίνες, χωρίς πρόσβαση σε άμεση επικοινωνία – και η επιστροφή τους με ασφάλεια πάνω από ενάμιση χρόνο μετά την εκτόξευση.
Η NASA εκφράζει την απόλυτη σιγουριά της ότι σε βάθος χρόνου θα ξεπεράσει όλα τα τεχνικά προβλήματα της αποστολής. Αυτό που ούτε εκείνη, ούτε κανείς άλλος δεν μπορεί να γνωρίζει, είναι αν η ανθρωπότητα θα είναι σε θέση να ξεπεράσει το ψυχολογικό μαρτύριο της ζωής στον Αρη. Αυτός είναι ο ρόλος του πειράματος προσομοίωσης CHAPEA.
Το πρόγραμμα, που ξεκίνησε το περασμένο καλοκαίρι και θα ολοκληρωθεί το επόμενο, έχει τοποθετήσει τέσσερις φυσιολογικούς ανθρώπους στις συνθήκες απομόνωσης που θα αντιμετωπίσουν οι μελλοντικοί έποικοι του κόκκινου πλανήτη. Κάτω από την ξάγρυπνη επιτήρηση της αίθουσας ελέγχου της NASA, οι τέσσερις εθελοντές τρώνε το φαγητό των αστροναυτών, διεξάγουν βασικά πειράματα, εκτελούν καθήκοντα συντήρησης και απολαμβάνουν προσχεδιασμένο προσωπικό χρόνο.
Αυτό το επίπεδο ακραίας αληθοφάνειας είναι απαραίτητο για να διασφαλιστεί ότι το πείραμα καθορίζει με ακρίβεια εάν τα ανθρώπινα όντα μπορούν να λειτουργήσουν αποτελεσματικά ζώντας εκατομμύρια χιλιόμετρα μακριά από όλους όσους έχουν γνωρίσει στη ζωή τους – σε ένα περιβάλλον πολύ διαφορετικό από την συνηθισμένη καθημερινή τους ρουτίνα.
Τα μέλη του πληρώματος της αποστολής στον Αρη πρέπει να τρώνε προκατασκευασμένα γεύματα με χαμηλή περιεκτικότητα σε αλάτι, να ζουν αρμονικά με αγνώστους σε περιορισμένο χώρο και να συντηρούν ένα συνεκτικό επαγγελματικό περιβάλλον χωρίς την παραμικρή επαφή με τη Γη για διαστήματα έως και τριών εβδομάδων. Αυτές οι προκλήσεις είναι πολύ σημαντικές για την επιτυχία μιας αποστολής στην οποία οι αστροναύτες οφείλουν να διατηρήσουν τη σωματική και ψυχική υγεία τους.
Πριν, λοιπόν, η NASA αποφασίσει με ασφάλεια αν οι αστροναύτες της μπορούν να ευημερήσουν στον Αρη, πρέπει πρώτα να καθορίσουν αν τα υποκατάστατά τους, όπως η Αλίσα και ο Νέιθαν, είναι σε θέση να ανταποκριθούν σε αντίστοιχες συνθήκες σχεδιασμένες με τη μέγιστη πιστότητα. Οπότε η στρατολόγηση των εθελοντών είχε συγκεκριμένες προαπαιτήσεις.
Σε αντίθεση με τις περισσότερες αποστολές της NASA, το CHAPEA ήταν ανοιχτό στο ευρύ κοινό, ή τουλάχιστον σε ένα αρκετά μεγάλο τμήμα του – πολίτες, ή μόνιμοι κάτοικοι ΗΠΑ, ηλικίας μεταξύ 30 και 55 ετών, με μεταπτυχιακό σε έναν τομέα σπουδών STEM (Επιστήμη, Τεχνολογία, Μηχανική και Μαθηματικά). Οι αιτούντες είχαν λάβει την προειδοποίηση ότι η εμπειρία τους θα ήταν «ψυχικά και εγκεφαλικά απαιτητική».
Ο οικότοπος όπου θα περάσουν 378 συναπτές ημέρες κατασκευάστηκε από τρισδιάστατο εκτυπωτή στα πρότυπα των μελλοντικών καταλυμάτων του Αρη. Για να προσομοιώσει το υλικό του αρειανού ρεγόλιθου που υπάρχει στην επιφάνεια του πλανήτη, η NASA χρησιμοποίησε ένα αεροστεγές υλικό με βάση το τσιμέντο, το οποίο εξωθείται από τον εκτυπωτή σε στρώματα. Το χρώμα που επιλέχθηκε ήταν το πορτοκαλί – το κοντινότερο σε αυτό της επιφάνειας του κόκκινου πλανήτη.
Στη μία άκρη της ορθογώνιας κατασκευής, τέσσερα πανομοιότυπα κελιά διαστάσεων 1,80 x 3,4 μέτρων χρησιμεύουν ως υπνοδωμάτια. Στη μέση τους υπάρχει ένα μικρό σαλόνι με τηλεόραση και τέσσερις ανακλινόμενες καρέκλες. Την άλλη πλευρά της κατασκευής καταλαμβάνουν σειρά γραφείων με οθόνες υπολογιστών, ένας ιατρικός σταθμός και ένας κήπος για καλλιέργεια λαχανικών.
Η καλλιέργεια δεν προορίζεται για τροφή, αλλά για την ψυχική υγεία των εθελοντών, με βάση μελέτες επιβίωσης σε συνθήκες απομόνωσης. Τα υπνοδωμάτια έχουν διαφορετικά ύψη, ώστε να αποφευχθεί η χωρική μονοτονία. Μια καταπακτή οδηγεί σε μια «αρειανή αυλή» με κοκκινωπή άμμο και δύο διαδρόμους – για τους εικονικούς διαστημικούς περιπάτους του πληρώματος. Οι τοίχοι της αυλής διαθέτουν τοιχογραφία με τους γκρεμούς του πλανήτη και δεν έχουν παράθυρα.
Και αν οι συνθήκες προσομοίωσης του περιβάλλοντος στο πείραμα βρίσκονται κοντά στην πραγματικότητα της αποστολής, η πιο κραυγαλέα παραβίαση της αληθοφάνειας αφορά τη διάρκειά του. Οι τροχιακές γεωμετρίες υπαγορεύουν ότι η συντομότερη δυνατή αποστολή μετ’ επιστροφής στον Αρη θα διαρκέσει περίπου 570 ημέρες – ένα σενάριο δυνατό μία φορά κάθε 15 χρόνια. Μια τυπική περίοδος «υπηρεσίας» στην επιφάνεια του πλανήτη θα διαρκέσει τουλάχιστον 800 ημέρες.
Για να διατηρήσει την ακεραιότητα του πειράματος, η NASA αρνείται να αποκαλύψει πρόσθετες λεπτομέρειες σχετικά με το τι θα βιώσει το πλήρωμα κατά τη διάρκεια της καραντίνας διάρκειας 378 ημερών, που θα λήξει στις 6 Ιουλίου 2024. Τονίζει μόνο ότι οι συμμετέχοντες θα αντιμετωπίσουν «περιορισμούς πόρων, αστοχίες εξοπλισμών, καθυστερήσεις επικοινωνίας και άλλους στρεσογόνους περιβαλλοντικούς παράγοντες».
Αλλά η απομόνωση παραμένει η μεγαλύτερη πρόκληση για τους αστροναύτες μιας μελλοντικής αποστολής στον Αρη. Ερευνες των τελευταίων 80 ετών, που ξεκίνησαν κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο από τη Βρετανική Βασιλική Αεροπορία, έδειξαν ότι όσο περισσότερο έμενε ένας πιλότος στον αέρα, τόσο λιγότερα γερμανικά υποβρύχια εντόπιζε. Η μονοτονία αποδυνάμωνε τις ικανότητες των πιλότων ακόμα και στις πιο βασικές εργασίας τους στον αέρα.
Η αμερικανική πολεμική αεροπορία, που είχε αναλάβει τη διεύθυνση του εκκολαπτόμενου διαστημικού προγράμματος πριν τη δημιουργία της NASA το 1958, παρακολουθούσε στενά τη βρετανική μελέτη απομόνωσης και άλλες που έλαβαν χώρα αργότερα. Διεξήγαγε πειράματα αντίστοιχα του CHAPEA, με πιλότους κλεισμένους σε πιλοτήρια ελαφρώς μεγαλύτερα ενός φέρετρου. Μετά από ένα χρονικό διάστημα, οι πιλότοι έγινα ευερέθιστοι, εχθρικοί και στο τέλος απέκτησαν παραισθήσεις.
Τα πειράματα της αμερικανικής αεροπορίας μπορεί να είχαν στόχο τις αποδόσεις των πιλότων σε συνθήκες απομόνωσης και στρες, αλλά τα αποτελέσματά τους είχαν και άλλες, λιγότερο ευγενείς εφαρμογές. Η CIA ενσωμάτωσε τα ευρήματα στην πρακτική της «εξαναγκαστικής ανάκρισης για λόγους αντικατασκοπείας», που αργότερα εξελίχθηκε στην «ενισχυμένη ανάκριση» εναντίον υπόπτων για τρομοκρατία – έναν συνδυασμό πλύσης εγκεφάλου και βασανιστηρίων.
Η NASA δεν κατάφερε ποτέ να λύσει τις προκλήσεις της απομόνωσης, μέχρι την πρόκληση της αποστολής σε έναν πλανήτη τόσο μακρινό, που μια κραυγή για βοήθεια θα έπρεπε να ταξιδέψει στο ηλιακό σύστημα για 22 λεπτά πριν ακουστεί. Η καθυστέρηση στην επικοινωνία ανησύχησε ιδιαίτερα τους συνεργάτες και τις οικογένειες του πληρώματος της CHAPEA.
Κάθε επαφή με τον οικότοπο που κατασκεύασε η NASA έπρεπε να καθυστερήσει λόγω του χρόνου που απαιτείται για να μεταδοθούν πληροφορίες σε απόσταση εκατοντάδων εκατομμυρίων χιλιομέτρων από τη Γη στον Αρη. Ακόμη και η πιο απλή ανταλλαγή λέξεων («Πώς τα πας;» «Μια χαρά») θα διαρκούσε 44 λεπτά – αλλά ακόμα και αυτό το χρονικό διάστημα αποτελεί το καλύτερο σενάριο, καθώς όλες οι επικοινωνίες θα ρέουν μέσω ενός και μοναδικού κόμβου.
Κάθε μονάδα πληροφοριών –όχι μόνο μηνύματα αλλά πλάνα παρακολούθησης, ηχογραφήσεις, πειραματικές και βιοστατικές εγγραφές– θα πρέπει να περιμένει τη σειρά της σε μια ψηφιακή ουρά, με προτεραιότητα στα πιο επείγοντα σήματα και στα μικρότερα πακέτα δεδομένων. Αυτό κάνει οποιαδήποτε ανθρώπινη συνομιλία με άνθρωπο στη Γη πρακτικά αδύνατη. Ακόμα και ένα λιτό ψηφιακό μήνυμα, όπως ένα βίντεο λίγων δευτερολέπτων, θα χρειαστεί εβδομάδες για να φτάσει στον παραλήπτη του.
Παρά τις τεράστιες ψυχολογικές προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι εθελοντές του προγράμματος, η όρεξη για προσομοιώσεις μιας αποστολής στον Αρη δείχνει ακόρεστη. Το CHAPEA είναι ένα από μια ντουζίνα πειραμάτων στα οποία συμμετέχει η NASA – ανάμεσά τους το HERA, μια κατασκευή 200 τετραγωνικών μέτρων που στεγάζει τακτικά τέσσερις εθελοντές για έως και 45 ημέρες σε συνθήκες περιορισμένης απομόνωσης.
Τα τελευταία 25 χρόνια, η μη κερδοσκοπική οργάνωση «Mars Society» διευθύνει ερευνητικούς σταθμούς στην έρημο της Γιούτα και σε ένα απομακρυσμένο νησί στο βόρειο Καναδά. Ανάλογα πειράματα έχουν διεξαχθεί στην Ανταρκτική, σε μια ημιάνυδρη περιοχή της βορειοανατολικής Βραζιλίας, στη βόρεια Σαχάρα, εντός σπηλαίων πάγου στην Αυστρία και στο Σουλτανάτο του Ομάν. Τα αποτελέσματα όλων αυτών των ερευνών σκοντάφτουν πάνω στα προβλήματα της απομόνωσης.
Οι αστροναύτες που θα συμμετάσχουν στην πρώτη επίσημη αποστολή στον Αρη, όποτε κι αν αυτή τελικά πραγματοποιηθεί, αναμένεται να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις της Σάνον, του Τζόουνς και των άλλων δύο εθελοντών του CHAPEA –του διευθυντή επιχειρήσεων δημοσίων έργων της Βιρτζίνια, Ρος Μπλάκγουελ και της βιολόγου βλαστοκυττάρων Κέλι Χέιστον από το Σαν Φρανσίσκο– όλοι τους λάτρεις της NASA, με εξαιρετική υγεία και εξοικειωμένοι με συνθήκες απομόνωσης.
Προς το παρόν η NASA δεν σκοπεύει να μελετήσει τις ψυχολογικές επιπτώσεις της αποστολής στις οικογένειες του πληρώματος. Οι δημιουργοί του CHAPEA προσπαθούν ακόμα να βρουν λύσεις για τις συνέπειες της απομόνωσης στους τέσσερις εθελοντές του προγράμματος, που παρουσιάζουν ασταθή συμπεριφορά όταν δεν είναι απασχολημένοι με κάποια εργασία. Τα μέχρι στιγμής στοιχεία δείχνουν ότι είχαν μάλλον υποβαθμίσει τις γενικότερες επιπτώσεις της απομόνωσης.
Τα αναλογικά πειράματα σαν το CHAPEA καταδεικνύουν την ουτοπία των αποστολών σε απομακρυσμένους πλανήτες του ηλιακού μας συστήματος. Μια επανδρωμένη πτήση στον Αρη δεν συνιστά το απόγειο των φιλοδοξιών του διαστημικού προγράμματος της NASA, αλλά μόλις την αρχή – ένα πρώτο, μικρό βήμα πριν το γιγάντιο άλμα του πλανητικού αποικισμού.
Η ελληνική λέξη «ουτοπία» –μη τόπος– φαντάζει ιδανική για τον εξορθολογισμό των διαστημικών φιλοδοξιών της NASA. Αν καταφέρουμε να κατοικήσουμε στο μη-τόπο του Αρη, απολαμβάνοντας μια ξέγνοιαστη ζωή χωρίς προβλήματα, χωρίς τύψεις και χωρίς περιβαλλοντικές καταστροφές, είναι λογικό να μην θεωρούμαστε πλέον άνθρωποι. Πρέπει να γίνουμε Αρειανοί.