«Το Τραγούδι του Αγρότη», Βαγγέλης Περπινιάδης
Σε μια εποχή που το λαϊκό τραγούδι λειτουργούσε σαν παλμογράφος για τις κοινωνικές τάσεις και τους αθέατους «πρωταγωνιστές» τους εντός και εκτός πόλεων, ο Κώστας Βίρβος περιγράφει εν έτει 1964 τους καημούς των αγροτών και ο βετεράνος Θόδωρος Δερβενιώτης βάζει τη μουσική. Ερμηνεύει ο Βαγγέλης Περπινιάδης σε δίσκο 45 στροφών, έναν χρόνο πριν συμμετάσχει στα «Τραγούδια της Ξενιτειάς», με Καζαντζίδη, Τσαουσάκη, Ζαγοραίο και Αναγνωστάκη. Ο λαϊκός στίχος προφανώς αποφεύγει οποιαδήποτε συνθετότητα, επιμένοντας σε «καθαρές» εικόνες για τους ανθρώπους που θέλει να εξυμνήσει:
Κάθε στάχυ κι ένα δάκρυ
Κάθε ρίζα και καημός
Είναι η ζωή του αγρότη
Πόνος κι αναστεναγμός
«Αλεπούδες Κόρακες», Λάκης Χαλκιάς & Λιζέτα Νικολάου
Από τον «Θεσσαλικό Κύκλο» του Γιάννη Μαρκόπουλου, το 1974, τα τραγούδια του οποίου έγραψε ο Κώστας Βίρβος. Στα βινύλια του διπλού άλμπουμ τα περισσότερα από τα περίπου 30 κομμάτια αναφέρονται στα προβλήματα που αντιμετώπιζαν οι θεσσαλοί αγρότες στις αρχές του 20ού αιώνα, όταν οι τσιφλικάδες εξουσίαζαν τα χωράφια και τα κτήματά τους (προφανώς με έμμεσες αιχμές για την πολιτική κατάσταση στην Ελλάδα του 1970). Στη δεύτερη στροφή υπάρχει και μια εικόνα από φυσικές καταστροφές, που, όπως αποδεικνύεται, ήταν μόνιμη απειλή στην ημερήσια διάταξη:
Στα βενετσιάνικα τα κάστρα τις βραδιές
σκούζουν και λένε πεινασμένες καλιακούδες
πως των κολίγων κατακλέβουν τις σοδιές
κόρακες μαύροι και καμπίσιες αλεπούδες
Κάλλιο να τρώει τη σοδειά μου ο Πηνειός
κάλλιο χαλάζια και βροχές να τη θερίζουν
για να μη βλέπω να μ’ αρπάζουνε το βιος
οι τσιφλικάδες που τη γη δεν την ορίζουν
«Ο Γερο-αγρότης», Βασίλης Παπακωνσταντίνου
Προέρχεται από τον πολιτικό δίσκο «Τα Αγροτικά», του Θωμά Μπακαλάκου (δικοί του οι στίχοι στο τραγούδι αυτό, όπως και στο «Οχι, δεν πΠουλάμε»), αφιερωμένο στις κινητοποιήσεις των αγροτών και στην υπεράσπιση των δικαιωμάτων τους. Το 1975, οπότε κυκλοφόρησε με βασικό στιχουργό τον Διονύση Τζεφρώνη («Αυτή Είν’ η Αγροτιά», «Γεια και Χαρά σας βρε Πατριώτες», «Απεργία», «Μετανάστευση» κ.ά.), ήταν η καλύτερη στιγμή για να «εκφράσει» –αυτό ήταν το ρήμα για τους επίδοξους γκουρού– το πνεύμα της Μεταπολίτευσης και να θυμίσει σε φίλους και πολιτικούς αντιπάλους ότι υπήρχε μια άλλη Ελλάδα κάτω από τα ραντάρ (διόλου τυχαία, την ίδια χρονιά ο Πάνος Τζαβέλας παραδίδει το «Τραγούδι για την Αγροτιά», διασκευή αντάρτικου). Οι στίχοι πολλές φορές ανταποκρίνονταν σε μια απλουστευτική εκδοχή της ζωής στην ύπαιθρο, καταφέρνοντας ωστόσο να μεταφέρουν τη μοναξιά των ανθρώπων:
Γέρο-αγρότης είμαι
Βασανίστηκα σ’ αυτή τη γη
Στη γωνιά μου καθισμένος
Μέτρησα τι μου ‘δωσε η ζωή
Εχω μια σύνταξη πείνας
Δύσκολα βγαίνει ο μήνας
Και ακριβό το γιατρικό
«Κιλελέρ», Διονύσης Σαββόπουλος
Η δεύτερη πλευρά του «Μπάλλου» (1971) ξεκινούσε με το εκρηκτικό «Κιλελέρ», για την εξέγερση των αγροτών στη Θεσσαλία τον Μάρτιο του 1910, εναντίον των ντόπιων τσιφλικάδων. Για την Ιστορία, η διαμαρτυρία κατέληξε άδοξα, στις 6 Μαρτίου, όταν οι χωροφύλακες πυροβόλησαν εν ψυχρώ τους αγρότες. Περισσότεροι από τέσσερις διαδηλωτές σκοτώθηκαν και πολλοί τραυματίστηκαν. Ο Δ. Σαββόπουλος φιλτράρει μέσω της φαντασίας του εικόνες της περιόδου, οι οποίες φυσικά ακούγονται έτσι κι αλλιώς επαναστατικές εν μέσω χούντας:
Πυρκαγιά, πυρκαγιά
μες στο μυαλό μου πυρκαγιά
πυρκαγιά στη Θεσσαλία
και στα δώδεκα χωριά
Στρατός περνούσε όλη τη νύχτα
με τρένα και με φορτηγά
κι είχανε κλείσει όλοι οι δρόμοι
για τη Λάρισα
«Ερθαν οι εμπόροι», Στέλιος Καζαντζίδης
Ενα τραγούδι από την «πίσω πλευρά» της δισκογραφίας του Καζαντζίδη, όταν συνεργάστηκε με τον Χρύσανθο στον δίσκο με τα ποντιακά («Τ’ Αηδόνια του Πόντου», 1993). Ανάμεσα στα άλλα παραδοσιακά που ερμηνεύει ο κορυφαίος τραγουδιστής είναι και η ιστορία για τους μεσάζοντες, οι οποίοι καταφθάνουν σε χωριό του Πόντου για να αγοράσουν κοψοχρονιά την παραγωγή καπνού, χωρίς κανένα παζάρι με τον αγρότη: «Ερθαν οι εμπόρ’ να παίρνε τσάμπα τον καπνόν/ Τον χωράτε ‘κι ερωτούνε σο λογαριασμόν». Ο χωριάτης των στίχων δεν έχει καν δεύτερο παντελόνι, όπως ακούμε παρακάτω, και μένει συνεχώς μέσα στο σπίτι. Σαν να μη φτάνει αυτό, μαζεύονται και οι γιοι του στο σαλόνι, για να του παραπονεθούν ότι έχουν μείνει χωρίς παπούτσια και ρούχα: «Το ένα λέει παπούτσια ‘κι έχω, τ’ άλλο πανταλόν». Τα δε κορίτσια δεν έχουν έπιπλα και ραπτομηχανή: «Ενα λέει ντουλάπαν ‘κι έχω, τ’ άλλο μηχανήν».