Τα Paradise Papers αποτελούν ακόμα μία περίπτωση μαζικής διαρροής εκατομμυρίων εγγράφων από μία νομική εταιρεία στις Βερμούδες που αποκαλύπτουν με κάθε λεπτομέρεια τις κινήσεις για τις offshore επενδύσεις των πλουσίων και των ισχυρών του κόσμου τούτου. Φυσικά τα έγγραφα εμπεριέχουν νέες αποκαλύψεις για τρισεκατομμύρια του παγκόσμιου πλούτου που καταλήγουν σε φορολογικούς παραδείσους ανά τον κόσμο ενώ στις λίστες φιγουράρουν τρανταχτά ονόματα αλλά και προσωπικότητες υπεράνω πάσης υποψίας.
Αλλά το ζήτημα που τίθεται, μεταξύ όλων των άλλων, είναι ότι δεν πρόκειται για την πρώτη φορά που ανάλογα στοιχεία έρχονται στο φως. Και την ίδια στιγμή είναι δύσκολο να γίνει αμέσως αντιληπτό κατά πόσο είναι αποτελεσματικές οι έρευνες που διεξάγονται έπειτα από σχετικές διαρροές. Σύμφωνα, πάντως με τον Τζέραρντ Ράιλ, διευθυντή της Διεθνούς Σύμπραξης Ερευνητών Δημοσιογράφων (ICIJ), τα μέλη και οι συνεργάτες της οποίας πρωτοστάτησαν σε όλες τις αποκαλύψεις των τελευταίων ετών, «ο αντίκτυπος αυτών των διαρροών είναι τεράστιος στον κόσμο των υπεράκτιων φορολογικών παραδείσων γιατί κανένας δεν γνωρίζει από που θα έρθει η επόμενη διαρροή και ποιων άλλων στοιχεία θα αποκαλυφθούν».
Για να κατατοπίσουν το παγκόσμιο αναγνωστικό κοινό για όλα αυτά τα εκατομμύρια Papers που έχουν έρθει στο φως τα τελευταία χρόνια, οι δημοσιογράφοι του BBC προέβησαν στη σύνταξη μιας αναλυτικής λίστας με τις σημαντικότερες διαρροές της τελευταίας τετραετίας.
2016 – Panama Papers
Η μητέρα των αποκαλύψεων
Πρόκειται για τη μητέρα όλων των αποκαλύψεων. Τουλάχιστον όσον αφορά το σύνολο των πληροφοριών που διέρρευσαν. Και αν το 2010 θεωρούσαμε πως η διαρροή απόρρητων διπλωματικών εγγράφων από το Wikileaks ήταν μεγάλη υπόθεση, οι πληροφορίες που εμπεριέχονταν στα Panama Papers ήταν κατά 1.500 φορές περισσότερες.
Τα Panama Papers άρχισαν να έρχονται στο φως αφότου μια ανώνυμη πηγή επικοινώνησε το 2015 με δημοσιογράφους της γερμανικής εφημερίδας Süddeutsche Zeitung και τους παρείχε κρυπτογραφημένα έγγραφα από την Mossack Fonseca, μία νομική εταιρεία του Παναμά με ειδίκευση στην πώληση υπεράκτιων ανώνυμων εταιρειών.
Μην μπορώντας, εν τέλει, να διαχειριστούν τον τεράστιο όγκο πληροφοριών, ο οποίος έφτασε τα 2,6 terabytes, οι Γερμανοί δημοσιογράφοι κατέφυγαν στη ICIJ, κίνηση η οποία είχε ως αποτέλεσμα την εμπλοκή στις έρευνες ακόμα 100, σχεδόν, ειδησεογραφικών οργανισμών ανά τον κόσμο. Έπειτα από έναν χρόνο ενδελεχούς εξέτασης όλων των στοιχείων, η ICIJ και οι εταίροι της προέβησαν στην από κοινού δημοσίευση των Panama Papers την 3η Απριλίου του 2016. Έναν μήνα μετά, η βάση δεδομένων από τα εκατομμύρια έγγραφα που διέρρευσαν δημοσιεύτηκε και στο Διαδίκτυο.
Ποιοι κατονομάστηκαν;
Πολλοί. Κάποια ΜΜΕ εστίασαν, αρχικά, στον τρόπο με τον οποίο στενοί συνεργάτες του Βλαντίμιρ Πούτιν διοχέτευαν εκατομμύρια ανά τον κόσμο. Πάντως σίγουρα οι Ρώσοι δεν ταράχτηκαν, αν δεν αδιαφόρησαν παντελώς για όλα όσα ήρθαν στο φως. Ο πρωθυπουργός της Ισλανδίας, ωστόσο, αλλά και ο Πακιστανός ομόλογός του, είχαν άδοξο τέλος, με τον πρώτο να αναγκάζεται να παραιτηθεί και τον δεύτερο να παραπέμπεται από τη θέση του έπειτα από σχετική απόφαση του ανώτατου δικαστηρίου της χώρας. Συνολικά αποκαλύφτηκαν στοιχεία για τις χρηματοπιστωτικές δραστηριότητες πάνω από δέκα νυν και πρώην επικεφαλής κρατών, περισσότερων από 120 πολιτικών και κρατικών αξιωματούχων και πάμπολλων δισεκατομμυριούχων, διασημοτήτων και αστέρων του παγκόσμιου αθλητισμού.
Ποιος διέρρευσε τα στοιχεία;
Ο ή η Τζον Ντόου. Εννοείται πως δεν πρόκειται για πραγματικό όνομα. Στις αμερικανικές αστυνομικές σειρές χρησιμοποιείται κυρίως για την κατονομασία ανώνυμων θυμάτων αλλά ένα μανιφέστο ενός κυρίου (ή μίας κυρίας) Ντόου που κοινοποιήθηκε έναν μήνα μετά τη δημοσίευση των Panama Papers, αποκαλύπτει έναν αυτόκλητο επαναστάτη που γράφει για το παγκόσμιο πρόβλημα της εισοδηματικής ανισότητας και δηλώνει πως «η επανάσταση θα είναι ψηφιακή».
Η πραγματική του ταυτότητα παραμένει άγνωστη. Πέντε μήνες μετά τα Panama Papers, η ICIJ κοινοποίησε στοιχεία και από το μητρώο των εταιρειών που εδρεύουν στις Μπαχάμες. Τα 38 GB κρυπτογραφημένων πληροφοριών αποκάλυψαν τις υπεράκτιες δραστηριότητες «πρωθυπουργών, υπουργών, πριγκίπων και καταδικασθέντων εγκληματιών». Η πρώην Επίτροπος Ανταγωνιστικότητας της ΕΕ Νέλι Κρόες αναγκάστηκε να παραδεχτεί το λάθος της όσον αφορά το γεγονός ότι παρέλειψε να αποκαλύψει τη συμμετοχή της σε μια υπεράκτια εταιρεία.
2015 – Swiss leaks
Ο Φαλτσιανί και τα «ματωμένα χρήματα»
Η έρευνα της ICIJ, που διεξήχθη με τη συμμετοχή εκατοντάδων δημοσιογράφων από 45 χώρες, δημοσιεύτηκε τον Φεβρουάριο του 2015. Ήταν εστιασμένη στην HSBC Private Bank (Suisse), μία θυγατρική του τραπεζικού κολοσσού και αποκάλυψε ευαίσθητες πληροφορίες σε μια χώρα που έως τότε το τραπεζικό απόρρητο θεωρούταν ιερό. Τα έγγραφα που διέρρευσαν αφορούσαν τραπεζικούς λογαριασμούς έως το 2007, που συνδέονταν με περισσότερα από 100.000 άτομα και νομικές οντότητες από περισσότερες από 200 χώρες. Σύμφωνα με την ICIJ η θυγατρική της HSBC εξυπηρέτησε, μεταξύ άλλων άτομα προσκείμενα σε «ανυπόληπτα καθεστώτα» και «πελάτες που είχαν χαρακτηριστεί δυσμενώς από τα Ηνωμένα Έθνη». Η HSBC παραδέχθηκε ότι η «η κουλτούρα της συμμόρφωσης και τα πρότυπα της δέουσας επιμέλειας» στη θυγατρική της βρίσκονταν εκείνη την περίοδο σε «χαμηλότερα από ό,τι σήμερα» επίπεδα.
Ποιοι κατονομάστηκαν;
Σύμφωνα με την έκθεση η HSBC αποκόμισε κέρδος από τη συνεργασία της με «εμπόρους όπλων, άτομα που ξέπλεναν χρήματα δικτατόρων του Τρίτου Κόσμου, διακινητές ματωμένων διαμαντιών και άλλους διεθνείς εγκληματίες». Αναφέρθηκαν επίσης ονόματα ανθρώπων που διατηρούσαν ισχυρούς δεσμούς με τα καθεστώτα του πρώην προέδρου της Αιγύπτου Χόσνι Μουμπάρακ, του πρώην προέδρου της Τυνησίας Μπεν Άλι αλλά και του Μπασάρ Αλ Άσαντ στη Συρία.
Ποιος φέρει την ευθύνη για τη διαρροή;
Στην προκειμένη περίπτωση η απάντηση είναι γνωστή. Οι έρευνες της ICIJ είχαν ως βάση τους στοιχεία και πληροφορίες που κοινοποιήθηκαν για πρώτη φορά από τον Ερβέ Φαλτσιανί, έναν μηχανικό ηλεκτρονικών υπολογιστών ιταλογαλλικής καταγωγής. Από το 2008 ο Φαλτσιανί άρχισε να συνεργάζεται με τις αστυνομικές αρχές της Γαλλίας, παρέχοντας στοιχεία από το πληροφορικό σύστημα της HSBC Private Bank όπου εργαζόταν από το 2001, στοιχεία τα οποία στη συνέχεια οι Γάλλοι μεταβίβασαν στις κυβερνήσεις των όποιων εμπλεκόμενων χωρών. Καταζητούμενος από την ελβετική αστυνομία, ο Φαλτσιανί κατέφυγε αρχικά στη Γαλλία ενώ στη συνέχεια συνελήφθη στην Ισπανία. Αφέθηκε τελικά ελεύθερος και σήμερα ζει στη Γαλλία.
2014 – Luxembourg leaks
«Διευκολύνσεις» από το δουκάτο του Γιούνκερ
Γνωστά και ως Luxleaks, χάριν συντομίας. Πρόκειται για μια ακόμη εκτενή έρευνα της ICIJ, τα συμπεράσματα της οποίας αποκαλύφθηκαν τον Νοέμβριο του 2014. Εστίαζε στον τρόπο με τον οποίο τα στελέχη της PricewaterhouseCoopers, μίας από τις μεγαλύτερες εταιρείες παροχής υπηρεσιών λογιστικής και φορολογικών συμβουλών στον κόσμο, βοηθούσε πολυεθνικές εταιρείες να έχουν ιδιαίτερα ευνοϊκή φορολογική μεταχείριση στην επικράτεια του Λουξεμβούργου από το 2002 έως το 2010. Οι εν λόγω πολυεθνικές εξοικονόμησαν δισεκατομμύρια, μεταφέροντας τεράστια χρηματικά ποσά στο Μέγα Δουκάτο, όπου οι φορολογικοί συντελεστές μερικές φορές ήταν μικρότεροι του ένα τοις εκατό. Σύμφωνα με όσα αναφέρονται στην έκθεση, μία μόνο διεύθυνση στο Λουξεμβούργο ήταν έδρα περισσότερων από 1.600 εταιρειών.
Ποιοι κατονομάστηκαν;
Η Pepsi, η IKEA, η AIG και η Deutsche Bank ξεχωρίζουν μεταξύ των εταιρειών που επωφελήθηκαν των υπηρεσιών της PricewaterhouseCoopers. Σύμφωνα με ένα δεύτερο πακέτο εγγράφων που διέρρευσαν, η Walt Disney Co και το Skype διαχειρίστηκαν επίσης εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια μέσω θυγατρικών εταιρειών τους στο Λουξεμβούργο. Τόσο οι εν λόγω όσο και οι υπόλοιπες εταιρείες αρνήθηκαν ότι ενεπλάκησαν σε αξιόποινες πράξεις. Αίσθηση προκάλεσε επίσης το γεγονός ότι την περίοδο που θεσπίστηκαν πολλές από τις φοροαπαλλαγές, πρωθυπουργός του Λουξεμβούργου ήταν ο Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ. Ανέλαβε χρέη προέδρου της Κομισιόν μόλις λίγες ημέρες πριν από τη διαρροή. Ο ίδιος δήλωσε πως σε καμία περίπτωση δεν ενθάρρυνε την φοροαποφυγή. Οι ευρωσκεπτικιστές κατέθεσαν πρόταση μομφής αλλά απορρίφτηκε. Έπειτα από σχετικές έρευνες, οι ευρωπαϊκές αρχές αποφάνθηκαν πέρυσι υπέρ της δημιουργίας ενός ενιαίου φορολογικού συστήματος για την ΕΕ.
Ποιος διέρρευσε τα στοιχεία;
Ο άνθρωπος πίσω από τα Luxleaks είναι ο Γάλλος Αντουάν Ντελτούρ, πρώην υπάλληλος της PricewaterhouseCoopers, ο οποίος δήλωσε πως ενήργησε με γνώμονα το δημόσιο συμφέρον. Σημαντική υπήρξε και η συμβολή ενός άλλου υπαλλήλου της PwC του Ραφαέλ Αλέ. Έπειτα από καταγγελία της PwC, απαγγέλθηκαν κατηγορίες και στους δύο, όπως επίσης και στον δημοσιογράφο Εντουάρ Περίν. Κατά την επανεξέταση της υπόθεσης, οι ποινές που είχαν επιβληθεί αρχικά, μειώθηκαν σημαντικά. Στο Ντελτούρ επιβλήθηκε ποινή φυλάκισης έξι μηνών με αναστολή και του επιβλήθηκαν χαμηλά πρόστιμα, όπως και στον Αλέτ. Ο Εντουάρ Περίν απαλλάχτηκε.
2013 – Offshore leaks
Το πρώτο πλήγμα στη διεθνή φοροδιαφυγή
Ο όγκος των πληροφοριών που διέρρευσαν δεν ξεπερνούσε το 1/10 των Panama Papers αλλά όταν η ICIJ και οι συνεργάτες της αποκάλυψαν (τον Απρίλιο του 2013 και έπειτα από 15 μήνες ερευνών) τα στοιχεία που είχαν στα χέρια τους, αρκετοί αναλυτές είχαν κάνει λόγο, τότε, για τo ισχυρότερο πλήγμα που καταφέρθηκε ποτέ κατά της διεθνούς φοροδιαφυγής. Περί τα 2,5 εκατομμύρια έγγραφα αποκάλυψαν τα ονόματα των δικαιούχων περισσότερων από 120.000 λογαριασμών σε φορολογικούς παραδείσους όπως οι Βρετανικές Παρθένες Νήσοι στην Καραϊβική και τα Νησιά Κουκ στον Ειρηνικό Ωκεανό.
Οι συνήθεις ύποπτοι. Ένα άπληστο σύνολο από πολιτικούς, κυβερνητικούς αξιωματούχους και μέλη των οικογενειών τους, κυρίως από τη Ρωσία αλλά και την Κίνα, το Αζερμπαϊτζάν, τον Καναδά, την Ταϊλάνδη, τη Μογγολία και το Πακιστάν. Πρέπει, ωστόσο, να σημειωθεί ότι η ICIJ δεν παρέλειψε να επισημάνει ότι οι πληροφορίες που διέρρευσαν δεν αποτελούν απαραίτητα αποδεικτικά στοιχεία παράνομων ενεργειών.
Ποιοι διέρρευσαν τα στοιχεία;
Η ICIJ αναφέρθηκε σε δύο οργανισμούς παροχής χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών -μια ιδιωτική τράπεζα στο Τζέρσι, το μεγαλύτερο από τα Αγγλονορμανδικά Νησιά, και το Εταιρικό Μητρώο της Κοινοπολιτείας των Μπαχαμών- δίχως να παράσχει περαιτέρω πληροφορίες.