Οι Πανελλήνιες εξετάσεις στην Ελλάδα μπορεί να τελείωσαν αλλά στην Ιταλία μόλις άρχισαν οι αποκαλούμενες «esami di maturità», οι αντίστοιχες απολυτήριες εξετάσεις των τελειοφοίτων μαθητών και μαθητριών –περισσότερα από 560.000 παιδιά– του λυκείου.
Την περασμένη Πέμπτη, δεύτερη μέρα των εξετάσεων, οι τελειόφοιτοι των καλλιτεχνικών λυκείων κλήθηκαν να αναλύσουν το έργο του Βασίλι Καντίνσκι ενώ των τεχνολογικών λυκείων (κατεύθυνση διοίκησης επιχειρήσεων) να λύσουν ένα πρόβλημα σχετικά με τις μικρές και τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις.
Οι μαθητές και οι μαθήτριες των γλωσσολογικών λυκείων έπρεπε να μεταφράσουν άγνωστα κείμενα στα γερμανικά, στα ισπανικά και στα αραβικά, των λυκείων ανθρωπιστικών σπουδών ανέλυσαν δύο κείμενα, ένα του αμερικανού φιλοσόφου Τζον Ντιούι και ένα της ιταλίδας πρωτοπόρου παιδαγωγού Μαρία Μοντεσόρι, ενώ των κλασικών λυκείων εξετάστηκαν (ξανά μετά από έξι χρόνια καθώς είχαν καταργηθεί) στα αρχαία ελληνικά.
Επρεπε να μεταφράσουν ένα άγνωστο απόσπασμα ενός πλατωνικού διαλόγου. Ο Πλάτωνας συγκαταλεγόταν μεταξύ των αποκαλούμενων SOS, αν και το εν λόγω έργο ενδέχεται να μην είναι ακριβώς δικό του. Επρόκειτο για ένα απόσπασμα από τον διάλογο με τον τίτλο «Μίνως ή περί νόμου».
«Δεν είναι σίγουρο ότι είναι όντως έργο του Πλάτωνα: αντιθέτως, είναι πολύ πιθανό ο σύντομος διάλογος να είναι στην πραγματικότητα προϊόν της πλατωνικής σχολής», ανέφερε σχετικά στην Corriere della Sera o Τζουζέπε Τζανέτο, καθηγητής Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας στο Πανεπιστήμιο του Μιλάνου. «Προφανώς θελήσαμε να βρούμε ένα κείμενο διαφορετικό από εκείνα που διδάσκονται στην τάξη και εμπεριέχονται στα βιβλία. Επιπλέον, η επιλογή δεν ήταν ατυχής: η γλώσσα είναι ρέουσα, κατανοητή ως προς το λεξιλόγιο και τη συντακτική του δομή, ξεκάθαρη εννοιολογικά. Ενα θέμα, οπότε, όχι δύσκολο για τους μαθητές και τις μαθήτριες ενώ πρόκειται και για ένα πολύ ωραίο απόσπασμα», πρόσθεσε ο ιταλός πανεπιστημιακός.
«Δεν είναι του Πλάτωνα ο “Μίνως”, αλλά πραγματεύεται τυπικά πλατωνικά θέματα και καθόλου ασήμαντα», σημειώνει σε κείμενό του, πάντα στην Corriere della Sera, και ο Μάουρο Μπονάτσι, καθηγητής Ιστορίας Αρχαίας Φιλοσοφίας επίσης στο Πανεπιστήμιο του Μιλάνου (το βιβλίο του «Με τα μάτια των Αρχαίων Ελλήνων» έχει μεταφραστεί και στα ελληνικά από τις Εκδόσεις Κέδρος).
Στον ψευδο-πλατωνικό, οπότε, διάλογο τίθεται το εξής ερώτημα: Τι είναι ο νόμος; Αυτό που αποφασίζει η πολιτεία με στόχο την προστασία της ευημερίας της, απαντάει ο ανώνυμος συνομιλητής στον Σωκράτη: οι νόμοι είναι η προστασία της πολιτείας.
Οπως εξηγεί ο ιταλός επιστήμονας, αυτή είναι μια αποδεκτή απάντηση, η οποία ωστόσο κινδυνεύει να καταρρεύσει μπροστά σε μια απλή ένσταση: όλα όσα αποφασίζει η πολιτεία (δηλαδή εμείς οι πολίτες) καθίστανται νόμοι; Και εάν ένας νόμος βλάπτει την πόλη; Για αυτό πρέπει να κυβερνάνε όσοι κατέχουν τη γνώση: δεν θα κάνουν αυτά τα λάθη και θα επιλέγουν το καλύτερο. Ο καλός πολιτικός πρέπει να είναι όπως ένας καλός γιατρός: όταν συνταγογραφεί κάτι, το κάνει επειδή ξέρει ότι θα φέρει οφέλη.
Πρόκειται για τη συνηθισμένη θέση του Πλάτωνα, αυτή των φιλοσόφων (όσων γνωρίζουν) στην εξουσία. Ποιοι είναι, όμως, αυτοί οι ικανοί να κυβερνούν; Πώς εντοπίζονται; Αρκεί να λάβετε υπόψη τον Μίνωα, απαντάει ο Σωκράτης, επικαλούμενος τον Ομηρο, ο οποίος αναφέρει πως ο βασιλιάς της Κρήτης συνομιλούσε απευθείας με τον Δία, τον υπέρτατο θεό και πατέρα του, ο οποίος του υπαγόρευε τους νόμους.
«Είναι μια ιδέα που θα άρεσε στους αγιατολάδες του Ιράν (η ισλαμική εκδοχή της Πλατωνικής Δημοκρατίας, όπως παρατήρησε ο Λέο Στράους) ή στους πολλούς ηγέτες που αυτοανακηρύσσονται αλάνθαστοι καθοδηγητές των λαών τους. Ο Πλάτωνας, όμως, δεν είναι τόσο τετριμμένος. Ο Μίνωας πήγαινε στον Δία “για να μορφωθεί” και να διαλογιστεί μαζί του, όχι για να διαφωτιστεί», σχολιάζει ο Μάουρο Μπονάτσι.
«Αυτό κάνουν οι αληθινοί δάσκαλοι: δεν σου διδάσκουν τι να σκέφτεσαι, αλλά πώς να σκέφτεσαι. Για αυτό η εκπαίδευση είναι τόσο σημαντική: γιατί σε αυτήν την προσπάθεια κατανόησης μέσω του συλλογισμού και της ανταλλαγής απόψεων, διαμορφώνονται καλοί πολιτικοί και καλοί πολίτες. Οχι αλάνθαστα όντα, αλλά άνθρωποι ικανοί να αντιμετωπίζουν την πολυπλοκότητα των καθημερινών προκλήσεων. Χωρίς εγγύηση επιτυχίας: η τελειότητα δεν είναι χαρακτηριστικό αυτού του κόσμου. Αλλά έτσι είναι και δεν είναι τόσο κακό αυτό. Καλύτερα να μάθεις να έχεις τα μάτια σου ανοιχτά παρά να βασίζεσαι τυφλά σε αυτούς που υπόσχονται μαγικές λύσεις», προσθέτει ο ιταλός καθηγητής Αρχαίας Φιλοσοφίας.
Οι μαθητές και οι μαθήτριες των κλασικών λυκείων της Ιταλίας είχαν στη διάθεσή τους έξι ώρες για να μεταφράσουν και να σχολιάσουν το πλατωνικό χωρίο. Συμπέρασμα: Εξω πάμε καλά, εν προκειμένω χάρη στους αρχαίους προγόνους μας