Ο ουκρανός πρόεδρος Βολοντίμιρ Ζελένκσι αρνείται ότι η Ουκρανία σχεδιάζει να σκοτώσει τον Πούτιν. Ωστόσο, ο αναπληρωτής επικεφαλής της στρατιωτικής υπηρεσίας πληροφοριών της Ουκρανίας (GUR), ο Βαντίμ Σκιμπίτσκι, παραδέχτηκε σε συνέντευξή του στη γερμανική εφημερίδα Die Welt ότι το Κίεβο επιθυμεί να τον σκοτώσει «διότι εκείνος συντονίζει και αποφασίζει τι θα συμβεί» στον πόλεμο. Μάλιστα πρόσθεσε ότι ο ρώσος πρόεδρος γνωρίζει ότι βρίσκεται στην κορυφή αυτής της «λίστας θανάτου».
Ο βρετανός συγγραφέας και πανεπιστημιακός (με ειδίκευση σε ζητήματα ασφαλείας της Ρωσίας και της Ουκρανίας), Μαρκ Γκαλεότι, γράφει στους Times του Λονδίνου ότι οι δυτικές χώρες αρχίζουν να ανησυχούν με την αυξανόμενη φιλοδοξία των ουκρανικών στρατιωτικών υπηρεσιών πληροφοριών.
Ο Γκαλεότι παραθέτει ευθύς αμέσως, στην αρχή του άρθρου του, όσα είπε για το θέμα μια πηγή των βρετανικών μυστικών υπηρεσιών: «Δεν θα υπέθετα ότι απλώς υπερτιμούν τις δυνατότητές τους. Είναι πρόθυμοι να παραβιάσουν πολλές κόκκινες γραμμές». Για παράδειγμα, η επιδρομή σε ρωσικό έδαφος πριν από λίγες ημέρες –η οποία διεξήχθη από ρωσικές δυνάμεις που υποστηρίζουν το Κίεβο, αλλά πιθανώς οργανώθηκε από την ουκρανική στρατιωτική υπηρεσία πληροφοριών– ήταν απόδειξη της φιλοδοξίας και των δυνατοτήτων τους, σχολιάζει ο βρετανός ακαδημαϊκός.
Ο ανταγωνισμός μεταξύ της ουκρανικής στρατιωτικής υπηρεσίας πληροφοριών και της ρωσικής ομολόγου της είναι ένας πόλεμος μέσα στον πόλεμο. Η σύγκρισή μεταξύ τους δείχνει πώς οι θεσμοί των δύο χωρών απέκλιναν από την κοινή ρίζα τους και πώς, προς το παρόν τουλάχιστον, η ουκρανική επινοητικότητα και πρωτοβουλία δείχνει να υπερνικά τη ρωσική πειθαρχία και ιεραρχία. Και οι δύο υπηρεσίες είναι γνωστές με το ίδιο όνομα: Κεντρική Διεύθυνση Πληροφοριών. Η GRU για τους Ρώσους και η GUR για τους Ουκρανούς είναι οι απόγονοι της σοβιετικής GRU, που αρχικά ήταν γνωστή ως Razvedupr: ιδρύθηκε κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου ο οποίος ακολούθησε την επανάσταση του 1917.
Οι Μπολσεβίκοι χρειάζονταν μια υπηρεσία που δεν θα ήταν μόνο εκεί για να συγκεντρώνει πληροφορίες αλλά και θα μπορούσε και να εκτελεί επιχειρήσεις. Μια υπηρεσία η οποία θα έπαιρνε πάνω της ενέργειες: από τη δολοφονία διοικητών του εχθρού μέχρι την ανατίναξη σιδηροδρομικών γραμμών. Η GRU δεν απώλεσε ποτέ αυτόν τον τρόπο σκέψης εν καιρώ πολέμου.
Οταν διαλύθηκε η ΕΣΣΔ, στα τέλη του 1991, οι αξιωματούχοι των υπηρεσιών στρατιωτικών πληροφοριών που βρίσκονταν σε ουκρανικό έδαφος πέρασαν στον έλεγχο του Κιέβου, ενώ η Ρωσία κληρονόμησε το μεγαλύτερο μέρος των δυνάμεων της σοβιετικής GRU. Στα χαρτιά οι δύο υπηρεσίες εξακολουθούν να είναι παρόμοιες, με κατασκόπους στο εξωτερικό και αναλυτές στο εσωτερικό, αντανακλώντας τη σοβιετική κληρονομιά τους. Στην πράξη ωστόσο είναι σαφές ότι η κουλτούρα με βάση την οποία λειτουργούν είναι διαφορετική.
Η ρωσική στρατιωτική υπηρεσία πληροφοριών γνώρισε θριάμβους και καταστροφές υπό τον Πούτιν. Επικρίθηκε π.χ. για την κακή απόδοσή της στην εισβολή του 2008 στη Γεωργία, και το 2010 μετονομάστηκε σε GU: Κεντρική Διεύθυνση. Αυτό ήταν το προοίμιο για τη συρρίκνωσή της. Ολοι ωστόσο την αποκαλούν ακόμα GRU.
Ο σωτήρας της θεωρείται ο στρατηγός Ιγκόρ Σεργκούν ο οποίος ανέλαβε καθήκοντα το 2011. Αποδείχθηκε ένας ικανός αρχηγός και γνώστης των πολιτικών ισορροπιών καθώς συνειδητοποίησε ότι ο Πούτιν δεν αποζητούσε τόσο την αμερόληπτη σκέψη και ανάλυση, αλλά, κυρίως, την επιβεβαίωση των προκαταλήψεών του. Ενας συνταξιούχος αξιωματούχος ο οποίος συμμετείχε σε μια από τις ενημερώσεις του Σεργκούν προς τον Πούτιν την περιέγραψε ως «μάθημα για την πολιτικοποιημένη ανάλυση πληροφοριών», διότι «έλεγε στον Πούτιν ακριβώς αυτό που ήθελε να ακούσει».
Ο Σεργκούν υπήρξε βασικός παράγοντας για την προσάρτηση της Κριμαίας το 2014 και έπαιξε ρόλο στη σύγκρουση που ακολούθησε στην περιοχή του Ντονμπάς στην Ουκρανία: οργάνωσε πολιτοφυλακές και διαχειρίστηκε τοπικούς πολέμαρχους, ενώ έδινε ο ίδιος εντολή εξόντωσης για τους διοικητές που αρνούνταν να ακολουθήσουν τη γραμμή της Μόσχας.
Ωστόσο, κατά την εισβολή στην Ουκρανία, η ρωσική στρατιωτική υπηρεσία πληροφοριών φαίνεται ότι έκανε το ίδιο σοβαρά λάθη όπως και ο υπόλοιπος ρωσικός στρατός. Διέθεταν ένα δίκτυο πρακτόρων που θεωρητικώς ήταν έτοιμοι να παραλύσουν την αλυσίδα διοίκησης της Ουκρανίας. Ωστόσο δεν ήταν προετοιμασμένοι για πόλεμο ευρείας κλίμακας, ενώ αιφνιδιάστηκαν από την προθυμία των Ουκρανών να δράσουν με δική τους πρωτοβουλία, χωρίς να περιμένουν άνωθεν εντολές.
Εκτοτε, οι δυνάμεις της GRU έχουν σε μεγάλο βαθμό εξουδετερωθεί. Τα δίκτυα των πρακτόρων της στην Ουκρανία έχουν αποδεκατιστεί από την αποφασιστική εκστρατεία της ουκρανικών υπηρεσιών ασφαλείας που έλαβαν βεβαίως σημαντική βοήθεια από τις δυτικές υπηρεσίες.
Οι ρώσοι πράκτορες κατέγραψαν σοβαρές απώλειες στα πρώτα στάδια του πολέμου, ενώ το ελαφρύ πεζικό της Ρωσίας ρίχτηκε σε μάχες για τις οποίες δεν ήταν εξοπλισμένο: απλώς και μόνο επειδή δεν υπήρχε κανένας άλλος διαθέσιμος. Οι πολυδιαφημισμένες δυνατότητές των Ρώσων στον κυβερνοχώρο περιορίστηκαν δραστικά από το συνδυασμό της ουκρανικής ευρηματικότητας, της δυτικής βοήθειας και της έλλειψης σαφούς στρατηγικής από την πλευρά του Κρεμλίνου.
Ετσι, παρότι η GRU απέκτησε μέσα στα χρόνια τη φήμη ότι μπορεί να φέρνει εις πέρας τολμηρές και ριψοκίνδυνες επιχειρήσεις, από την απόπειρα δηλητηρίασης του Σεργκέι Σκριπάλ στο Σόλσμπερι της Βρετανίας το 2018, έως την απόπειρα πραξικοπήματος στο Μαυροβούνιο το 2016, η αλήθεια είναι ότι λειτουργούσε πάντα υπό περιορισμό και υπό ασφυκτικό πολιτικό έλεγχο. Το Κρεμλίνο επέμεινε να εγκρίνει όλα τα σημαντικά της σχέδια.
Η άκαμπτη ιεραρχία σε ένα ρευστό και απρόβλεπτο πόλεμο άφησε πίσω τις στρατιωτικές μυστικές υπηρεσίες: δυσκολεύονταν να παρακολουθήσουν τις εξελίξεις. Ενας ουκρανός αξιωματούχος στο πεδίο της αντικατασκοπείας τους περιέγραψε ως «τακτικά επιθετικούς, αλλά περιορισμένους από μια αργή, δυσκίνητη αλυσίδα διοίκησης».
Στο αντίπαλο στρατόπεδο, σύμφωνα πάντα με τον Γκαλεότι, ο Ζελένσκι έδωσε την ελευθερία στην ουκρανική GUR να ενοχλεί στη Ρωσία, να προβληματίζει το Κρεμλίνο και να κάνει τους απλούς Ρώσους να σκέφτονται ότι ο πόλεμος τους μπορεί να φτάσει κοντά τους. Ο επικεφαλής της ουκρανικής στρατιωτικής υπηρεσίας πληροφοριών Κιρίλο Μπουντάνοφ έχει τη φήμη του αδίστακτου, αποτελεσματικού και ευφάνταστου αρχηγού.
Σύμφωνα με τον βρετανό ακαδημαϊκό, παρότι υπάρχουν κάποιες ενδείξεις εγχώριου αντιπολεμικού ακτιβισμού στη Ρωσία, η GUR φαίνεται να βρίσκεται πίσω από τις πιο πρόσφατες επιθέσεις δολιοφθοράς στη χώρα του Πούτιν. Δίχως ένα εκτεταμένο δίκτυο πρακτόρων πίσω από τις εχθρικές γραμμές αυτές οι ενέργειες δεν θα μπορούσαν να υλοποιηθούν.
Η… «Μοσάντ της Ουκρανίας»
Είναι επίσης ενδιαφέρον ότι ορισμένα από τα πιο θεαματικά χτυπήματα της GUR έχουν εκτελεστεί από ανθρώπους που προφανώς δεν είχαν ιδέα ότι εκτελούσαν μια αποστολή. Για παράδειγμα, ο μεταφορέας που οδήγησε ένα φορτηγό γεμάτο εκρηκτικά στη γέφυρα του Κερτς τον Οκτώβριο (η οποία συνδέει την Κριμαία με τη Ρωσία) δεν φαινόταν να γνώριζε τι μετέφερε (πέθανε κατά την έκρηξη).
Δεν είναι τυχαίο ότι ένας βρετανός αξιωματικός των μυστικών υπηρεσιών που έχει συνεργαστεί με το GUR αποκάλεσε την υπηρεσία «Μοσάντ της Ουκρανίας», παρομοιάζοντάς την με τις ισραηλινές υπηρεσίες πληροφοριών, καθώς «όταν κυνηγούν έναν στόχο, θα κάνουν πραγματικά ό,τι χρειαστεί»…
Η αυξανόμενη φιλοδοξία της ουκρανικής στρατιωτικής υπηρεσίας πληροφοριών αρχίζει ωστόσο να ανησυχεί ορισμένες δυτικές χώρες, παρόλο που σέβονται τον επαγγελματισμό της. Σύμφωνα με αναφορές που διέρρευσαν από τις αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες, η CIA χρειάστηκε να συγκρατήσει τον Μπουντάνοφ για να μην εκτελέσει κάποιες επιθέσεις που ετοίμαζε σε ρωσικό έδαφος.
Παράλληλα, σύμφωνα με ανεπιβεβαίωτες πληροφορίες, οι αρχές της Μολδαβίας ζήτησαν από τους Αμερικανούς να τον προειδοποιήσουν για τις προσπάθειες πρόκλησης ταραχών στην αποσχισθείσα περιοχή της Υπερδνειστερίας, όπου οι Ρώσοι ελέγχουν ένα μεγάλο οπλοστάσιο όπλων και πυρομαχικών της σοβιετικής εποχής.
Οι Ουκρανοί δείχνουν πλέον κάποια αμφιθυμία. Θαυμάζουν τις ικανότητες του Μπουντάνοφ αλλά ανησυχούν και για την προφανή έλλειψη εποπτείας. Με τις εκτιμήσεις ότι μπορεί να σκέφτεται μια πολιτική καριέρα μετά τον πόλεμο να πληθαίνουν, ένας ευρωπαίος διπλωμάτης αναρωτήθηκε αν θα αμφισβητούσε τον Ζελένσκι σε περίπτωση που ο ουκρανός ηγέτης σκεφτόταν να κάνει ορισμένες παραχωρήσεις προς τη Ρωσία, για χάρη του τερματισμού του πολέμου…