Οι κυβερνητικοί και δημόσιοι λειτουργοί στο Ηνωμένο Βασίλειο δεν είχαν τις απαραίτητες επιστημονικές γνώσεις για να κατανοήσουν τις συμβουλές που τους δίνονταν από τους ειδικούς κατά τη διάρκεια της πανδημίας Covid-19. Αυτό συμπεραίνει μια μεγάλη δημόσια έρευνα που αξιολογεί πώς ανταποκρίθηκε η βρετανική κυβέρνηση στην πρωτοφανή υγειονομική κρίση του κορονοϊού.
Οπως σημειώνει το διεθνές επιστημονικό περιοδικό Nature, η έρευνα ξεκίνησε πέρυσι και θα διαρκέσει μέχρι το 2026 και έχει σκοπό να ελέγξει ποιες πολιτικές αποφάσεις ελήφθησαν στη διάρκεια της πανδημίας και γιατί, και τι αντίκτυπο είχαν αυτές στο υγειονομικό σύστημα της χώρας.
Την περασμένη εβδομάδα «κατέθεσαν» στο πλαίσιο της έρευνας οι επιστήμονες «εγκέφαλοι» της πανδημικής διαχείρισης: Η σημερινή επικεφαλής επιστημονική σύμβουλος Αντζελα ΜακΛιν, ο προκάτοχός της Πάτρικ Βάλανς, ο οποίος ήταν σε αυτή τη θέση από το 2018, ο Κρις Γουίτι, επικεφαλής ιατρικός σύμβουλος της κυβέρνησης, και ο αναπληρωτής του, Τζόναθαν Βαν-Ταμ.
Στην κατάθεσή του, ο Βάλανς είπε ότι κατά τη διάρκεια της πανδημίας, ο τότε πρωθυπουργός Μπόρις Τζόνσον «πάλευε» να κατανοήσει τα δεδομένα που εμφανίζονταν σε γραφήματα. Και δεν ήταν ο μόνος. Ο Βάλανς ανέφερε το χαρακτηριστικό παράδειγμα μιας τηλεδιάσκεψης στην οποία μια σειρά από ευρωπαίους επιστήμονες προσπαθούσαν να εξηγήσουν τις εκθετικές καμπύλες της πανδημίας στους υπουργούς και κανείς δεν καταλάβαινε! Ο ίδιος, ως επικεφαλής κυβερνητικός σύμβουλος για επιστημονικά θέματα, είχε προσπαθήσει να «περάσει» την πρόσληψη μόνιμων επιστημονικών συμβούλων.
«Οι περισσότεροι πολιτικοί παραδέχονται ότι δεν έχουν επαρκή επιστημονική γνώση και βασίζονται σε αυτούς που την έχουν. Οι επιστήμονες, με τη σειρά τους, είναι αυτοί που θα πρέπει να δώσουν τις σωστές συμβουλές. Σε μια ραγδαία εξελισσόμενη κατάσταση όπως ήταν η πανδημία, τα δεδομένα στα οποία πρέπει να βασιστούν οι συμβουλές διαρκώς αλλάζουν. Και εδώ είναι το δύσκολο», λέει στο Nature ο Σαχίντ Τζαμέλ, ιολόγος στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, ο οποίος διετέλεσε σύμβουλος της ινδικής κυβέρνησης στη διάρκεια της πανδημίας.
Από πλευράς τους, ο Τζεφ Μάλγκαν πολιτικός επιστήμονας στο University College του Λονδίνου αναφέρει στο περιοδικό: «Πιστεύω ότι ορισμένοι επιστήμονες πρέπει να διορίζονται ως υπουργοί, να λαμβάνουν μέρος στις αποφάσεις και να λογοδοτούν για αυτές και όχι να έχουν απλώς τον ρόλο εξωτερικών συμβούλων».
Η σημασία της διαφάνειας
Η έρευνα που βρίσκεται σε εξέλιξη στο Ηνωμένο Βασίλειο, γράφει το Nature, επισημαίνει τα προβλήματα που υπήρξαν (και υπάρχουν) στη δημοσιοποίηση πληροφοριών που σχετίζονται με τη διαχείριση της πανδημίας. Η Επιστημονική Επιτροπή για καταστάσεις έκτακτης ανάγκης (η SAGE) δημοσιοποιούσε ένα μέρος των πρακτικών της στη διάρκεια της πανδημίας. Οπως είπε ο Βάλανς, πολιτικοί και δημόσιοι λειτουργοί ήταν απρόθυμοι να συμμετέχουν στις συναντήσεις της επιτροπής, επειδή φοβούνταν μήπως δημοσιευθεί κάτι από αυτά που θα έλεγαν…
Οταν ολοκληρωθεί η έρευνα, θα υπάρξουν και περισσότερες απαντήσεις σχετικά με τα αντανακλαστικά της βρετανικής κυβέρνησης απέναντι στην επιστημονική γνώση.
Τι κάναμε εμείς καλύτερα
Οταν ξέσπασε η πανδημία και στη διάρκεια του πρώτου κύματος, η Ελλάδα επέδειξε ισχυρά αντανακλαστικά. Για την ιστορία, το πρώτο κρούσμα εντός των συνόρων επιβεβαιώθηκε στις 26 Φεβρουαρίου του 2020. Ηδη, όμως, από τον Ιανουάριο η κυβέρνηση, σε στενή συνεργασία με την επιστημονική κοινότητα, είχε λάβει μέτρα. Στα τέλη του πρώτου μήνα εκείνου του έτους, που έχει αποτυπωθεί αμετάκλητα στη συλλογική μνήμη, όρισε εφτά νοσοκομεία αναφοράς στις ισάριθμες υγειονομικές περιφέρειες της χώρας (ΥΠΕ). Εκτοτε, τέθηκε σε εφαρμογή ένα σχέδιο δράσης με δυναμική εξέλιξη, ανάλογη με την επιδημιολογική κατάσταση.
Μία ακόμη ημερομηνία-σταθμός είναι η 1η Φεβρουαρίου του 2020. Εκείνη την ημέρα ανακοινώθηκε η σύσταση επιτροπής επιστημόνων για την αντιμετώπιση της επιδημίας (ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας δεν την είχε ακόμη χαρακτηρίσει πανδημία). Επικεφαλής της επιτροπής και εκπρόσωπος του υπουργείου Υγείας ορίζεται ο καθηγητής Παθολογίας και Λοιμωξιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Σωτήρης Τσιόδρας.
Πλέον, ο επιστημονικός λόγος παίζει καθοριστικό ρόλο στις κυβερνητικές αποφάσεις, με τις δύο πλευρές να επενδύουν σε μια πρωτόγνωρη συνεργασία. Οι περιορισμοί αρχικά επιβάλλονται σε τοπικό επίπεδο και έπειτα σε εθνικό. Το βράδυ της Τρίτης 10 Μαρτίου του 2020 ανακοινώνεται το κλείσιμο όλων των σχολείων της χώρας. Εξι ημέρες μετά, καθιερώνεται καθημερινή τηλεοπτική ενημέρωση από τον καθηγητή Τσιόδρα, με τους πολίτες να καθοδηγούνται εκείνους τους δύσκολους πρώτους μήνες από την ήρεμη φωνή του και τον τεκμηριωμένο επιστημονικό λόγο του.
Τα όσα ακολουθούν είναι γνωστά: Lockdown, έξοδος από το σπίτι με SMS, Χριστούγεννα και Πάσχα με άδειες εκκλησίες…
Ο πρώτος απολογισμός βγαίνει στο φως της δημοσιότητας στα τέλη του 2021, όταν ανακοινώνονται τα αποτελέσματα συγκριτικής μελέτης για τη διαχείριση κρίσεων και την ανθεκτικότητα σε 29 χώρες του ΟΟΣΑ και της Ευρωπαϊκής Ενωσης, από το Ιδρυμα Bertelsmann.
Κριτήρια για την αξιολόγηση αποτέλεσαν η ανθεκτικότητα της δημοκρατίας, η οργάνωση της διαχείρισης κρίσεων και η ανθεκτικότητα του κράτους πρόνοιας κατά τη διάρκεια της πανδημίας.
«Η Ελλάδα πέτυχε ανώτερες θέσεις στις κλίμακες αξιολόγησης και είναι ένα από τα επιτυχημένα κράτη στη διαχείριση της πανδημίας», αναφέρουν οι συγγραφείς στα συμπεράσματά τους.
Συγκεκριμένα, στην κατηγορία «ανθεκτικότητα της διακυβέρνησης», η Ελλάδα κατατάσσεται ένατη ανάμεσα σε 29 κράτη, ενώ στην κατηγορία της διαμόρφωσης αποτελεσματικής πολιτικής κατατάσσεται δεύτερη, χάρη στη «βασισμένη σε αποδείξεις και στις συμβουλές των ειδικών διαμόρφωση της πολιτικής της».
Στα «συν» που συνετέλεσαν στην υψηλή βαθμολόγηση της Ελλάδας συμπεριλαμβάνεται και το γεγονός ότι τα μέτρα αντιμετώπισης της κρίσης ανακοινώθηκαν αναλυτικά στο κοινό και συζητήθηκαν ανοιχτά στη Βουλή. Επιπλέον, οι ερευνητές κατέληξαν ότι η ελληνική κυβέρνηση επέδειξε αυξημένα αντανακλαστικά κάθε φορά που αυξάνονταν τα κρούσματα.
Στην κατηγορία «ανθεκτικότητα της Δημοκρατίας», η Ελλάδα κατέλαβε την 8η θέση, μεταξύ των 29 υπό αξιολόγηση χωρών, για τις «ιδιαιτέρως αξιόπιστες δεσμεύσεις για άρση των περιορισμών των πολιτικών ελευθεριών και δικαιωμάτων με την πρώτη ευκαιρία», αλλά και για το γεγονός ότι «τα κόμματα, παρά την πόλωση, εμφανίστηκαν ενωμένα στην αρχή της πανδημίας». Βέβαια, η θετική αυτή εικόνα «τσαλακώθηκε» όταν εκδηλώθηκε το δεύτερο πανδημικό κύμα.
Η χαμηλότερη βαθμολογία (6,8 στα 10) που έλαβε η χώρα μας ήταν στην κατηγορία «Ανθεκτικότητα Κράτους Πρόνοιας», καθώς, όπως αναφέρεται στην ίδια μελέτη, «το σύστημα Υγείας ήταν υποχρηματοδοτούμενο και απροετοίμαστο πριν από την κρίση, αλλά η κυβέρνηση πέτυχε να διπλασιάσει τον αριθμό των κλινών ΜΕΘ».
Μετά το τέλος του δεύτερου πανδημικού κύματος, η προτεραιότητα ήταν η επανεκκίνηση της οικονομίας η οποία είχε αρχίσει να δείχνει ισχυρά σημεία κάμψης. Οσο προχωρούσε η επιχείρηση «επιστροφή στην κανονικότητα», οι επιστημονικές ενημερώσεις γίνονταν όλο και πιο αραιές. Ο καθηγητής Σωτήρης Τσιόδρας αν και παρέμενε (και παραμένει) επικεφαλής της επιστημονικής επιτροπής, είχε σταματήσει προ πολλού τις εμφανίσεις, ενώ οι ειδικοί που πήραν τη θέση του στο ενημερωτικό πάνελ του υπουργείου Υγείας μιλούσαν όλο και λιγότερο, ώσπου η ζωντανή ενημέρωση αντικαταστάθηκε από μια εβδομαδιαία γραπτή έκθεση.
Είναι σίγουρο ότι η συνεργασία επιστημόνων, κυβέρνησης και κοινωνίας δεν ήταν πάντα αγαστή στα χρόνια της πανδημίας. Υπήρξαν περίοδοι έντασης και έντονης πολιτικής αντιπαράθεσης, με αιχμή την πανδημία και τη διαχείρισή της. Αλλά θα μάθουμε ποτέ πόσα κατάλαβαν και πόσα έμαθαν οι έλληνες πολιτικοί από τη στενή συνύπαρξή τους με την επιστήμη;