Ο βραβευμένος με Οσκαρ σεναριογράφος/σκηνοθέτης/παραγωγός Κρίστοφερ Νόλαν, ο οποίος τιμήθηκε πρόσφατα με τον τίτλο του ιππότη, είναι γνωστός για την εγκεφαλική, συχνά μη γραμμική αφήγησή του. Κατά τη διάρκεια περισσότερων από 25 ετών κινηματογραφικής δημιουργίας, ο άγγλος δημιουργός πέρασε από ανεξάρτητες ταινίες χαμηλού προϋπολογισμού σε μερικά από τα μεγαλύτερα blockbusters που γυρίστηκαν ποτέ και έγινε ένας από τους πιο διάσημους σκηνοθέτες του σύγχρονου κινηματογράφου.
Και τώρα έχει ήδη ξεκινήσει, αθόρυβα, τα γυρίσματα της «Οδύσσειας». Μάλιστα η εταιρεία παραγωγής Universal Pictures έδωσε στη δημοσιότητα την πρώτη φωτογραφία του πρωταγωνιστή Ματ Ντέιμον. Η κινηματογραφική μεταφορά του ομηρικού έπους θα βγει στις αίθουσες στις 16 Ιουλίου 2026, όπως ανακοίνωσε η Universal. Είναι, δε, μια πραγματικά πολυαναμενόμενη ταινία, μέσα στην πληθώρα των σίκουελ με υπερήρωες και ριμέικ που κανείς δεν ζήτησε, σημειώνει ο Αλεξάντερ Λάρμαν στην Telegraph.
Αν και είναι πολύ νωρίς για να βγουν συμπεράσματα από μια φωτογραφία, ο Ματ Ντέιμον με την γκρίζα γενειάδα, το σημαδεμένο πρόσωπο και την περικεφαλαία μοιάζει κατάλληλα κουρασμένος ως Οδυσσέας: ο γνωστός για την εφευρετικότητα και την πονηριά του ήρωας του Τρωικού Πολέμου, που καταδικάστηκε σε ένα δεκαετές ταξίδι επιστροφής στην πατρίδα του Ιθάκη, στη σύζυγό του Πηνελόπη και στον γιο του Τηλέμαχο, αφού κατάφερε με τις πράξεις του να δυσαρεστήσει τους ιδιότροπους θεούς κατά τη διάρκεια του πολέμου.
Ο Νόλαν έθεσε τον πήχη πολύ ψηλά με την επική βιογραφία «Οπενχάιμερ» (2023), η οποία απέφερε σχεδόν ένα δισ. δολάρια παγκοσμίως, παρότι εκ πρώτης όψεως ήταν το πιο απίθανο θέμα που μπορούσε να φανταστεί κανείς για μια υπερπαραγωγή, γράφει ο βρετανός δημοσιογράφος στην Telegraph.
Τώρα η νέα ταινία του, ο προϋπολογισμός της οποίας φημολογείται ότι φτάνει τα 250 εκατ. δολάρια, είναι βασισμένη σε ένα έργο που ποτέ δεν αντιμετωπίστηκε από το Χόλιγουντ όπως θα του άξιζε –παρά το γεγονός ότι είναι μια από τις πιο διάσημες και θεμελιώδεις ιστορίες που έχουν ειπωθεί ποτέ– και προκαλεί πυρετώδη προσμονή. Αλλά οι απογοητευτικές εισπράξεις (που ομολογουμένως οφείλονταν στην Covid) του εξίσου φιλόδοξου «Tenet» αποκάλυψαν ότι ακόμη και ο πιο επιτυχημένος σκηνοθέτης μπορεί να αποτύχει.
Το είδος ταινιών με σπαθιά και σανδάλια δεν βρίσκεται πλέον στην εμπορική ακμή που ήταν κάποτε, αλλά η Universal ελπίζει ότι ένα έπος, που συνδυάζει Νόλαν, Ομηρο και ένα ονειρεμένο καστ, θα αντέξει στον χρόνο. Τι μπορούμε να περιμένουμε και γιατί πρέπει να είμαστε ενθουσιασμένοι; Τις απαντήσεις δίνει ο Αλεξάντερ Λάρμαν.
Ενα καστ κορυφαίων ηθοποιών
Οπως συμβαίνει πάντα με τον Νόλαν, οι ηθοποιοί κάνουν ουρά για να δουλέψουν μαζί του, και η «Οδύσσεια» δεν αποτελεί εξαίρεση, διαθέτοντας ένα τεράστιο all-star καστ. Αρκετοί συνεργάτες του Νόλαν σε προηγούμενες ταινίες του επιστρέφουν, όπως οι Ματ Ντέιμον («Οπεχάιμερ», 2023 και «Interstellar», 2014), Αν Χάθαγουεϊ («Ο Σκοτεινός Ιππότης: Η επιστροφή», 2012, «Interstellar»), Ρόμπερτ Πάτινσον («Tenet», 2020), Ελιοτ Πέιτζ («Inception», 2010), Μπιλ Ιργουιν («Interstellar»), Χιμέ Πατέλ («Tenet») και Μπένι Σαφντί («Οπεχάιμερ»).
Στο καστ συμμετέχουν επίσης μερικοί συναρπαστικοί νέοι ηθοποιοί, όπως οι Σαμάνθα Μόρτον, Μία Γκοθ και Τζον Μπέρνθαλ, ενώ θα εμφανιστούν και πολλά ενδιαφέροντα πρόσωπα του Χόλιγουντ, από το «It» ζεύγος Τομ Χόλαντ και Ζεντάγια και τις πάντα αξιόπιστες Σαρλίζ Θερόν και Λουπίτα Νιόνγκ’ο μέχρι τους Γουίλ Γιουν Λι, Τζον Λεγκουιζάμο, Κόρεϊ Χόκινς και Νικ Ε. Ταραμπέι.
Είναι άγνωστο, βέβαια, τι ρόλο θα παίξει ο καθένας, καθώς δεν έχουν ανακοινωθεί ακόμη περισσότερες λεπτομέρειες. Ωστόσο ο Λάρμαν της Telegraph υποθέτει ότι Τηλέμαχος θα είναι ο Χόλαντ και Πηνελόπη η Χάθαγουεϊ, και ότι θα ήταν τέλειες η Σαρλίζ Θερόν ως Αθηνά και η Ζεντάγια ως Κίρκη.
Γράφει ακόμη ότι είναι κρίμα που δεν έχουν θέση στην «Οδύσσειά» του παλιοί συνεργάτες του Νόλαν, όπως οι Μάικλ Κέιν («Interstellar»), Κίλιαν Μέρφι («Δουνκέρκη», 2017, «Οπενχάιμερ») και Κένεθ Μπράνα («Δουνκέρκη», «Tenet», «Οπενχάιμερ»), αλλά ποιος ξέρει τι θα συμβεί όταν έρθει η ώρα να ακουστούν οι φωνές των θεών του Ολύμπου;
Πίσω από την κάμερα
Ο διευθυντής φωτογραφίας Χόιτε βαν Χοιτέμα έχει συνεργαστεί με τον Νόλαν σε όλες τις ταινίες του από το «Interstellar» και μετά, έλαβε δύο υποψηφιότητες για Οσκαρ Καλύτερης Φωτογραφίας για τη «Δουνκέρκη» και το «Οπενχάιμερ», ενώ κέρδισε το τελευταίο. Ο συνθέτης Λούντβιχ Γιόρασον, που κέρδισε Οσκαρ Καλύτερης Μουσικής για το «Οπενχάιμερ» (το πρώτο του ήταν για τη μουσική της ταινίας υπερηρώων «Black Panther» του 2018, της Marvel), είχε συνεργαστεί με τον Νόλαν και στο «Tenet».
Και οι δύο επιστρέφουν τώρα για την «Οδύσσεια», όπως και η ενδυματολόγος Ελεν Μιρόζνικ, η οποία ήταν υποψήφια για Οσκαρ για τα κοστούμια του «Οπενχάιμερ», ενώ είναι επίσης γνωστή για την εντυπωσιακή ενδυματολογική της προσέγγιση στη σειρά «Μπρίτζερτον» του Netflix.
Βασική συνεργάτης σε όλες τις ταινίες του Νόλαν, εξάλλου, είναι η σύζυγός του Εμα Τόμας –στην οποία απονεμήθηκε επίσης ο ιπποτικός τίτλος της ντέιμ–, που επιστρέφει τώρα ως παραγωγός της 13ης ταινίας του. Η απόφασή του, δε, να παραμείνει στη Universal, η οποία του παρείχε έναν άνευ προηγουμένου βαθμό δημιουργικού ελέγχου στο «Οπενχάιμερ», θα είναι ένα πλήγμα για την Warner Bros –και τον CEO της Ντέιβιντ Ζάσλαβ–, που ήταν για χρόνια το στούντιο του σκηνοθέτη, έως ότου διαφώνησε με την απόφαση να βάλουν όλες τις ταινίες τους σε streaming ταυτόχρονα με την προβολή τους στα σινεμά, σημειώνει ο Λάρμαν στην Telegraph.
Τεχνολογία Imax νέας γενιάς
Ο Κρίστοφερ Νόλαν ήταν ένας από τους πρώτους σκηνοθέτες που χρησιμοποίησε κάμερες με τεχνολογία Imax, η οποία βελτιώνει στον μέγιστο βαθμό την εικόνα και τον ήχο – και η «Οδύσσεια» δεν θα αποτελέσει εξαίρεση. Ο Νόλαν δεν έχει κάνει ακόμα μια ολόκληρη ταινία με Imax, για παράδειγμα στο τρίωρης διάρκειας «Οπενχάιμερ» χρησιμοποίησε μόνο 75 λεπτά Imax. Ωστόσο, ο Μπρους Μάρκοε, επικεφαλής του post-production του Imax, αποκάλυψε ότι η «Οδύσσεια» θα είναι η πρώτη ταινία στην οποία θα χρησιμοποιηθούν κάμερες Imax επόμενης γενιάς, που είναι πολύ καλύτερες από τις υπάρχουσες.
Αυτό είναι ένα ευπρόσδεκτο νέο, δεδομένου ότι μια κοινή κριτική για τις ταινίες του Νόλαν είναι πως οι διάλογοι μπορεί σχεδόν να μην ακούγονται εξαιτίας της άρνησής του να χρησιμοποιήσει post-production dubbing (ντουμπλάρισμα κατά την επεξεργασία) ή ADR (αυτοματοποιημένη αντικατάσταση διαλόγου, μια διαδικασία όπου οι ηθοποιοί ηχογραφούν ξανά τους διαλόγους).
Πού θα γίνουν γυρίσματα
Πριν από 20 χρόνια, όταν ο Βόλφγκανγκ Πέτερσεν γύρισε την «Τροία», δεν μπήκε στον κόπο να πάει για τα γυρίσματα στις ακτές του Αιγαίου. Αντ’ αυτού διάλεξε τα συνηθισμένα σημεία ενοικίασης της Μάλτας και του Μεξικού, καθώς και στούντιο εσωτερικών γυρισμάτων στη Βρετανία. Ο Νόλαν μπορεί να ακολουθήσει το παράδειγμά του και η Μάλτα να χρησιμοποιηθεί επίσης, αλλά ενδιαφέρεται πολύ περισσότερο για την αυθεντικότητα από ό,τι ο Πέτερσεν.
Ετσι, η «Οδύσσεια» θα γυριστεί στις τοποθεσίες που είχε στο μυαλό του ο Ομηρος, μεταξύ των οποίων η Φαβινιάνα (Αιγούσα), ένα νησάκι σε σχήμα πεταλούδας στο αρχιπέλαγος των Αιγάδων, δυτικά της Σικελίας, όπου ο Οδυσσέας και οι σύντροφοί του έπιασαν μερικά αγριοκάτσικα που έβοσκαν στα λιβάδια, τα έψησαν και τα έφαγαν.
Γυρίσματα θα γίνουν και στη Βοϊδοκοιλιά (η ομηρική Βουφράδα), την εκπληκτική παραλία της Μεσσηνίας, βόρεια της Πύλου, τον πρώτο σταθμό του Τηλέμαχου όταν έφυγε από την Ιθάκη αναζητώντας πληροφορίες για τον πατέρα του. Θα είναι αναπόφευκτα συγκινητικό να δει κανείς αυτές τις τοποθεσίες στην οθόνη, που εξακολουθούν να μοιάζουν όπως ήταν πριν από χιλιάδες χρόνια: η ιδέα ότι μπορούν να οπτικοποιηθούν σε μια οθόνη γεμάτη με τη δόξα του Imax είναι απίστευτα συναρπαστική, τονίζει ο Λάρμαν.
Σε ποια μετάφραση βασίστηκε ο Νόλαν;
Το σενάριο πιστώνεται αποκλειστικά στον ίδιο, ωστόσο υπήρξε μεγάλο ενδιαφέρον για τη μετάφραση του ομηρικού έπους που θα επέλεγε ο σκηνοθέτης. Αν και κάθε αγγλόφωνη έκδοση του έπους περιέχει ίδιους χαρακτήρες, γεγονότα και ανάλυση, μερικές από τις πιο παραδοσιακές εκδοχές της «Οδύσσειας» έχουν τόσο λίγα κοινά με τις σύγχρονες μεταφράσεις όσο ένα (αγγλικό) ποίημα του 17ου αιώνα με τη σημερινή γλώσσα.
Ισως η πιο αξιοσημείωτη πρόσφατη μετάφραση του έπους είναι αυτή της Εμιλι Γουίλσον, του 2017 (η οποία δημοσίευσε επίσης μια αναγνωρισμένη εκδοχή της «Ιλιάδας» το 2023) –η πρώτη από γυναίκα– για την οποία η Ιντιθ Χολ έγραψε στην Daily Telegraph ότι «η Γουίλσον συλλαμβάνει την τονική ποικιλία της “Οδύσσειας”, από τον μαγικό ρεαλισμό μέχρι την κωμωδία και την απόγνωση».
Ωστόσο υπήρξαν και διαμάχες. Η μετάφρασή της είναι γραμμένη σε ιαμβικό πεντάμετρο (το πιο συνηθισμένο είδος στίχου στο αγγλικό σονέτο) και όχι σε δακτυλικό εξάμετρο (το αρχαιότερο είδος ποιητικής σύνθεσης), και αποφεύγει την ποιητική μεγαλοπρέπεια γνωστών μεταφραστών όπως ο Τόμας Εντουαρντ Λόρενς (ναι, ο πραγματικός Λόρενς της Αραβίας) και ο Ρόμπερτ Φέιγκλς, υπέρ μιας πιο απλής, πιο καθομιλουμένης γλώσσας.
«Ηθελα να αναδείξω όλο το δυναμικό» έχει πει η Γουίλσον. «Υπάρχουν περισσότερες από μία φωνές. Υπάρχουν περισσότεροι από ένας χαρακτήρες. Και κάθε χαρακτήρας είναι ζωηρός, με προσωπικότητα πλήρως ανεπτυγμένη από όλες τις απόψεις, και έχει τη δική του διαφορετική οπτική στην αφήγηση. Δεν είναι τόσο “οδυσσεοκεντρική” όσο κάποιες άλλες μεταφράσεις».
Δεδομένου, δε, του τεράστιου καστ του Νόλαν, είναι δελεαστικό να φανταστεί κανείς ότι ως βάση για το σενάριο χρησιμοποίησε την εκδοχή της Γουίλσον ή, τουλάχιστον, γνωρίζει καλά τις πολυπλοκότητες και τις αποχρώσεις του έπους, σημειώνει ο Λάρμαν στην Telegraph.
Κατά πόσο θα είναι ιστορικά ακριβής;
Ο Νόλαν φαίνεται ότι έχει κλίση στη σκηνοθεσία ταινιών που διαδραματίζονται στο παρελθόν. Μετά, δε, τα «Οπενχάιμερ», « The Prestige» (2006) και «Δουνκέρκη», η «Οδύσσεια» σηματοδοτεί το τέταρτο έργο του που αναφέρεται σε μια μεγάλη χρονική περίοδο και, προφανώς –όπως και τα άλλα– θα μελετηθεί προσεκτικά για τυχόν ιστορικές ανακρίβειες.
Ηδη, η εικόνα του Ματ Ντέιμον έχει προκαλέσει κριτική. Ο Οδυσσέας έζησε (και πολέμησε) στην Ελλάδα της Εποχής του Χαλκού, άρα θα φορούσε περίτεχνη χάλκινη πανοπλία της Μυκηναϊκής εποχής, αντί για τη λιγότερο περίτεχνη πανοπλία οπλίτη που παρουσιάζεται στην πρώτη εικόνα που δόθηκε στη δημοσιότητα, η οποία θα ταίριαζε μάλλον σε έναν απλό στρατιώτη παρά στον βασιλιά της Ιθάκης.
Βέβαια, η περικεφαλαία που φοράει, με τις κόκκινες τρίχες αλόγου, είναι ιστορικά αρκετά ακριβής, αλλά πολύ λιγότερο συναρπαστική από αυτή που περιγράφεται στην «Ιλιάδα» (ραψωδία Κ στίχοι 260-270, μετάφραση Καζαντζάκη – Κακριδή) από τον φίλο του Μηριόνη:
«Δοξάρι κι ο Μηριόνης έδωκε, σπαθί και σαϊτολόγο
στον Οδυσσέα, και στο κεφάλι του κράνος φοράει, φτιαγμένο
από τομάρι, κι από μέσα του λουριά πολλά το δέναν,
στεριά πολύ, κι απόξω το ’σκεπαν ολούθε γύρω δόντια
λευκά, από ασπρόδοντο αγριογούρουνο, με μαστοριά αρμοσμένα
μεγάλη, κι από μέσα το ’ντυνε μαλλί πατικωμένο.
Κάποτε το ’χε κλέψει ο Αυτόλυκος, του Αμύντορα το σπίτι,
του γιου του Ορμένου, σύντας πάτησε, το στέριο, στην Ελιώνα,
και του Αμφιδάμαντα απ’ τα Κύθηρα το χάρισε, στη Σκάντεια·
κι αυτός φιλιάς κι αγάπης χάρισμα στο Μόλο το χαρίζει·
κι ο Μόλος στο Μηριόνη το ’δωκε, το γιο του, να το βάζει.
και τώρα το κεφάλι εσκέπασε τρογύρα του Οδυσσέα».
«Ελα, λοιπόν, σερ Κρίστοφερ, ας δούμε τον Ντέιμον με κράνος με δόντια κάπρου στο κεφάλι του, θα είναι πολύ πιο εντυπωσιακό οπτικά» προτρέπει ο βρετανός δημοσιογράφος της Telegraph τον Νόλαν. (Λέτε να εισακουστεί;)
Θα υπάρχουν τέρατα;
Υπάρχουν πολλοί χαρακτήρες και στιγμές στην «Οδύσσεια» που δεν γίνεται να αγνοηθούν, όπως το τελευταίο αιματηρό ξεκαθάρισμα του Οδυσσέα με τους μνηστήρες, οι οποίοι εκμεταλλεύθηκαν τη φιλοξενία της Πηνελόπης και κατασπατάλησαν το βιος του Οδυσσέα εν τη απουσία του.
Μάλιστα, το σενάριο της «Επιστροφής» (2024) του Παζολίνι με τους Ρέιφ Φάινς και Ζιλιέτ Μπινός εστιάζει ακριβώς στο δεύτερο μισό του ομηρικού έπους, όταν, δέκα χρόνια μετά την άλωση της Τροίας και είκοσι από τότε που έφυγε από την Ιθάκη, ο Οδυσσέας επιστρέφει τελικά στο νησί του χωρίς να τον αναγνωρίσει κανείς. Και βρίσκει το βασίλειό του ρημαγμένο και το παλάτι του κατειλημμένο από φιλόδοξους μνηστήρες της πιστής γυναίκας του Πηνελόπης.
Ωστόσο, η πιο διάσημη σκηνή του έπους, υπογραμμίζει ο Αλεξάντερ Λάρμαν στην Telegraph, είναι σίγουρα το επεισόδιο όπου ο Οδυσσέας αιχμαλωτίζεται από τον μονόφθαλμο και αιμοδιψή Κύκλωπα Πολύφημο, ο οποίος καταβροχθίζει τους άντρες του και του υπόσχεται ότι θα τον αφήσει για το τέλος. Οι περισσότεροι κινηματογραφιστές θα επέλεγαν να αποδώσουν τον χαρακτήρα με CGI, αλλά ο Νόλαν επιμένει στην αυθεντικότητα.
Εκτός λοιπόν από τις σκηνές του Κύκλωπα, που υποτίθεται ότι θα γυριστούν στο Σπήλαιο του Νέστορα και στην παραλία της Βοϊδοκοιλιάς, και ο ίδιος ο Πολύφημος θα ζωντανέψει στην οθόνη, με μια τεράστια μηχανική μαριονέτα ύψους έξι μέτρων. Αναμφίβολα θα υπάρχουν κάποια ειδικά εφέ, ενώ είναι πιθανό ότι ένα από τα γνωστά ονόματα του καστ θα συνεισφέρει στον χαρακτήρα του Πολύφημου, με την κίνηση και τα φωνητικά του ταλέντα.
Σε κάθε περίπτωση, η αφοσίωση του Νόλαν στο να προσφέρει μια όσο το δυνατόν πιο ρεαλιστική απόδοση του φανταστικού είναι ακόμη ένας λόγος για τον οποίο είμαστε τόσο ενθουσιασμένοι με αυτό που θα πρέπει να αποδειχτεί μια εντυπωσιακή Οδύσσεια στο άγνωστο…