Περνάνε αργά με βήματα βαριά και άχαρα. Φορούν μάσκα με αναπνευστήρα, σαν αστροναύτες από τον δικό μας πλανήτη, αλλά και απομονωμένοι από αυτόν, εισπνέοντας καθαρό αέρα μέσα από σωλήνες που θυμίζουν ομφάλιο λώρο. Αργοκίνητοι προάγγελοι λοιμού και θανάτου, με την εμφάνισή τους ανακουφίζουν και ταυτόχρονα σημαίνουν συναγερμό σε ίσες δόσεις. Λογικά, ξέρουμε ότι είναι εκεί για να μας βοηθήσουν αλλά η «hazmat*» στολή τους δημιουργεί ένα χάσμα.
(* hazmat συντομογραφία των hazardous materials, στα καθ’ ημάς τα επικίνδυνα υλικά.)
Από τη μια πλευρά του χάσματος βρίσκεται το άτομο που φοράει «προσωπική στολή προστασίας» από επικίνδυνα υλικά και από την άλλη το άτομο από το οποίο πρέπει να προστατευτεί ο ένστολος. Και εμείς σε καμία περίπτωση δεν θα θέλαμε να βρεθούμε στη λάθος πλευρά γιατί τότε θα ξέραμε ότι κάτι έχει πάει τρομερά λάθος.
Καθώς η πανδημία του κορονοϊού εξαπλώνεται με ταχύτητα σε όλο τον κόσμο, φωτογραφίες γιατρών με προστατευτικές στολές είναι η συνήθης εικονογράφηση σε εφημερίδες και δελτία ειδήσεων. Αλλά δεν είναι μόνον αυτοί. Προ καιρού η Ναόμι Κάμπελ ανέβασε στο κανάλι της στο Youtube ένα βίντεο, στο οποίο εξηγεί τα κίνητρά της να επιστρέψει στη Νέα Υόρκη φορώντας μέσα στο αεροπλάνο προστατευτική στολή και από πάνω κάπα …. Burberry.
Την περασμένη εβδομάδα, πριν από την επιβολή του lockdown στην Βρετανία, ακτιβιστές με στολές προστασίας διαμαρτυρήθηκαν έξω από την Ντάουνινγκ Στριτ για την υποτονική αντίδραση της κυβέρνησης στον κορονοϊό.
Αυτές οι στολές δεν μας είναι άγνωστες. Εκτός από τις τηλεοπτικές ειδήσεις τις έχουμε δει σε blockbusters με πανδημίες των τελευταίων δύο δεκαετιών αλλά και στην τηλεοπτική σειρά του 2019 της πλατφόρμας ΗΒΟ με θέμα το Τσερνόμπιλ, η οποία γνώρισε τεράστια επιτυχία.
Παρόλα αυτά μπορεί κάποιοι να τις βλέπουν για πρώτη φορά.
Ποια είναι η ιστορία τους; Και τι αντιπροσωπεύει αυτό το σύμβολο της αντίστασης του ανθρώπου στην ασθένεια και την καταστροφή σε αυτούς τους αβέβαιους καιρούς;
Καθώς οι κυβερνήσεις προσπαθούν να προμηθευτούν ειδικές προστατευτικές στολές για τα νοσοκομεία τους, οι δουλειές των κατασκευαστών έχουν ανοίξει για τα καλά. Η αμερικανική εταιρία Dupont -σημαντικός προμηθευτής προστατευτικών στολών- έχει επιταχύνει την παραγωγή, γράφει το Fortune: την πρώτη εβδομάδα της επιδημίας στο Γουχάν, η εταιρεία έστειλε 30πλάσιο όγκο στολών στην Κίνα. Μερικές εβδομάδες αργότερα, οι αποστολές είχαν 100πλασιαστεί «Είτε πρόκειται για την γρίπη των πτηνών, Ebola, Sars ή το Covid-19, ένα πράγμα που γνωρίζουμε είναι ότι κάθε φορά που εμφανίζεται μια τρομερή εστία, η ζήτηση γίνεται σχεδόν άπειρη», δήλωσε στον Guardian, ο εκπρόσωπος της εταιρείας Ντέιβιντ Ντόμινις.
Η απόκτηση άδειας για την παραγωγή προστατευτικών στολών είναι δαπανηρή και επίπονη, σύμφωνα με βρετανό κατασκευαστή μπορεί να κοστίσει 70.000 ευρώ.
Δεν είναι κάτι καινούργιο. Πριν από τις σύγχρονες στολές προστασίας από επικίνδυνα υλικά, υπήρχαν δερμάτινες αδιάβροχες στολές και μάσκες από μουσελίνα και κουρέλια εμποτισμένα με αρωματικά βότανα. Ήδη από το 1600, εποχή που πίστευαν ότι ασθένειες προέρχονταν από το έδαφος σε αέρια μορφή, πίνακες δείχνουν νεκροθάφτες να πλησιάζουν σορούς πληγέντων από πανούκλα με μαντήλια δεμένα πάνω από το στόμα και τη μύτη τους.
Το εμβληματικό ένδυμα του βενετσιάνου γιατρού -που έμεινε στην καρναβαλική ιστορία της Βενετίας ως αποκριάτικη στολή- ήταν μία από τις πρώτες προσπάθειες του ιατρικού προσωπικού να προστατευθεί από την επιδημία της βουβωνικής πανώλης του 17ου αιώνα.
Η δημιουργία της ενδυμασίας, γράφει το National Geographic, αποδίδεται στον γάλλο γιατρό Σαρλ ντε Λ’ Ορμ και περιλάμβανε ένα μακρύ παλτό από δέρμα ή βαρύ ύφασμα κερωμένο, και μάσκα με γυάλινα μάτια και ράμφος παραγεμισμένο με άχυρο για να φιλτράρει τον αέρα, σκόρδο, απήγανο -το χρησιμοποιούσαν από την αρχαιότητα ως αντίδοτο στα δηλητήρια- και άλλα αρωματικά βότανα. Ο γιατρός της πανούκλας κρατούσε και μια μαγκούρα για να μην αγγίζει τον ασθενή.
Στην πραγματικότητα, ήταν μια ενδυμασία, που μάλλον χειροτέρευε τα πράγματα: «Μια προστατευτική στολή που φοριέται συνέχεια χωρίς πρωτόκολλο αφαίρεσης και απολύμανση είναι μάλλον φορέας ασθένειας, δεν τη σταματάει», επισημαίνει ο Χρήστος Λυντέρης, ιατρός ανθρωπολόγος στο Πανεπιστήμιο του St. Andrews στη Σκωτία.
Ρώσοι επιστήμονες σχεδίασαν μια πρωτότυπη στολή προστασίας για να αντιμετωπίσουν μια επιδημία πανώλης στον Βόλγα τη δεκαετία του 1870 που όμως δεν παρήχθη ποτέ. «Σχεδιάστηκε έτσι ώστε να μην φθάνουν τα φανταστικά αέρια στα ρουθούνια μας. Υπάρχει μακρά ιστορία προσωπικής προστασίας, αλλά όχι από βακτηρίδια, καθώς οι επιστήμονες δεν είχαν τις σημερινές γνώσεις», λέει ο ο δρ Λυντέρης.
Η σύγχρονη στολή γεννήθηκε το 1910 όταν ξέσπασε πανούκλα στη Μαντζουρία. Ο γιατρός Βου Λιεν-Τεχ, «πατέρας» του δημόσιου συστήματος υγείας της Κίνας, διατύπωσε τότε τη θεωρία ότι η πανούκλα ήταν αερομεταφερόμενη και εξαπλωνόταν όπως η γρίπη. Και σχεδίασε μια απλή μάσκα από γάζα, την οποία επέμεινε να φορούν όλοι οι γιατροί, οι νοσηλευτές και το προσωπικό ταφής των νεκρών.
Στην αρχή, προσπάθησαν να τον γελοιοποιήσουν. Όλα άλλαξαν, όμως, όταν ένας διάσημος γάλλος γιατρός χειρούργησε χωρίς μάσκα για να αποδείξει ότι ο Βου έκανε λάθος, και πέθανε ημέρες αργότερα. Λίγα χρόνια αργότερα, στην ισπανική πανδημία γρίπης του 1918, οι μάσκες ήταν πλέον διαδεδομένες.
Κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα, αναπτύχθηκαν μοντέρνες στολές χημικής και πυρηνικής προστασίας ενώ οι παραλλαγές τους για γιατρούς και νοσηλευτικό προσωπικό άρχισαν να χρησιμοποιούνται ευρέως κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1990 με το ξέσπασμα της επιδημίας Εμπολα.
Το Χόλιγουντ τις έκανε ευρέως γνωστές σε εφιαλτικές σκηνές ταινιών με πανδημίες όπως το θρίλερ του Στίβεν Σόντερμπεργκ «Contagion».
«Ο επιδημιολόγος είναι ένας ενδιαφέρων ήρωας» λέει ο Λυντέρης, «Είναι ένα είδος ντετέκτιβ, που προσπαθεί να εντοπίσει τον ασθενή μηδέν ή το ζώο από το οποίο προήλθε η ασθένεια. Αλλά είναι επίσης εκείνος, που υπόσχεται να αποκαταστήσει την κοινωνία μετά από μια καταστροφή».
Στο σινεμά, η προστατευτική στολή σηματοδοτεί μια επικείμενη καταστροφή, και ο επιδημιολόγος είναι «ο Νώε, το πρόσωπο που θα σώσει την ανθρωπότητα και θα αποκαταστήσει την κοινωνική τάξη».
Η στολή δημιουργεί ένα εμπόδιο ανάμεσα στην ανθρωπότητα και τη φύση, η οποία θεωρείται εχθρική, γεμάτη απειλές. Η σκηνή με την οποία ανοίγει ο «Ζωντανός Θρύλος» (στην τρίτη κινηματογραφική μεταφορά, το 2007 με τον Γουίλ Σμιθ, του ομώνυμου μυθιστορήματος επιστημονικής φαντασίας του Ρίτσαρντ Μάθεσον, που εκδόθηκε το 1954) δείχνει την Τάιμς Σκουέαρ κατάφυτη από βλάστηση μετά από μια παγκόσμια πανδημία.
«Ο ιός είναι η εκδίκηση της φύσης», λέει ο Λυντέρης, «Αποδεκατίζει την ανθρωπότητα και τότε η φύση ανθίζει». Η στολή προστασίας αντιπροσωπεύει την αντίσταση της ανθρωπότητας σε αυτήν την υπαρξιακή κρίση. Όπως ο ιππότης που πηγαίνει στη μάχη με την πανοπλία του, έτσι και ο επιδημιολόγος φοράει την προστατευτική στολή του για να πολεμήσει τη φύση.
Αλλά και πέρα από το Χόλιγουντ, ο μιλιταριστικός τόνος διαπερνά την σκέψη μας για τις πανδημίες. «Στην επιδημιολογική γλώσσα, το αντίθετο μιας πανδημίας ονομάζεται ειρήνη», λέει ο Λυντέρης. Το ακούμε άλλωστε καθημερινά αυτό τον καιρό: βρισκόμαστε σε πόλεμο με τον κορονοϊό και οι γιατροί με στις στολές προστασίας είναι οι στρατιώτες. Αλλά, όπως γνωρίζει κάθε στρατιώτης, στον πόλεμο υπάρχουν θύματα.
Το 2014, ο λοιμωξιολόγος Τζόζεφ Φέαρ δούλευε δίπλα-δίπλα με τον γιατρό Ουμάρ Χαν. Ηταν φίλοι. Μέλη μιας ομάδας 17 γιατρών, που έπρεπε να αντιμετωπίσουν εκατοντάδες ασθενείς σε μια επιδημία του Εμπολα στη Σιέρα Λεόνε. «Οι τοίχοι του νοσοκομείου ήταν γεμάτοι με αίμα, εμετό και κενώσεις των εντέρων» λέει ο Τζόζεφ Φέαρ στον Guardian και η φωνή του σπάει από συγκίνηση, «Δεν υπήρχε κανένας για να καθαρίσει γιατί όλοι οι καθαριστές είχαν πεθάνει».
Όταν ο Χαν μολύνθηκε με Έμπολα, ο Φέαρ προσπάθησε απεγνωσμένα να κανονίσει τη μεταφορά του με αεροπλάνο. Δύο μέρες αργότερα, έμαθε ότι ο φίλος του πέθανε. «Κατέρρευσα τελείως», λέει. Ο Xαν θάφτηκε στην Κένεμα (τρίτη μεγάλη πόλη της Σιέρα Λεόνε) μαζί με τους ανθρώπους που πέθαναν ενώ εκείνος προσπαθούσε να τους σώσει.
Ο Φέαρ πιστεύει ότι ο Χαν μολύνθηκε όταν έβγαλε τη στολή του. «Ο προστατευτικός εξοπλισμός είναι αδιαπέραστος, αλλά οι άνθρωποι μολύνονται όταν τον βγάζουν», λέει ο λοιμωξιολόγος, «Έχεις εξαντληθεί μετά από 23 ώρες χωρίς ύπνο. Μέσα στη στολή, είναι σαν να φοράς μια σακούλα σκουπιδιών στην Υποσαχάρια Αφρική, και αισθάνεσαι συνεχώς, αφυδατωμένος και πεινασμένος. Η πρώτη σου έννοια μόλις βγεις έξω είναι να βγάλεις αυτό το καταραμένο πράγμα όσο το δυνατόν πιο γρήγορα».
Η ασφαλής αφαίρεση της προστατευτικής στολής «απαιτεί σχολαστική συγκέντρωση», τονίζει η Δρ. ΖαΧιουν Κανγκ από το Εθνικό Πανεπιστήμιο της Σεούλ και τη σχολή δημόσιας υγείας TH Chan του Χάρβαρντ, η οποία διεξήγαγε έρευνα που δείχνει πώς μπορούν να μολυνθούν οι γιατροί κατά την αφαίρεση των στολών.
«Πρέπει να αναπτυχθούν καλύτερες προστατευτικές στολές από υλικό που “αναπνέει” περισσότερο, έτσι ώστε οι ιατροί να μην ζεσταίνονται και να μην βιάζονται να τις βγάλουν», λέει η κορεάτισσα ειδικός. Επισημαίνει ακόμη ότι «πρέπει επίσης να τυποποιήσουμε τα πρωτόκολλα για τις στολές προστασίας και να εκπαιδεύσουμε το προσωπικό του κλάδου της υγειονομικής περίθαλψης ώστε να τις απομακρύνουν χωρίς να μολύνονται».
Οι ερευνητές εργάζονται πράγματι για βελτιώσεις. Ετσι το 2015, μια ομάδα στο Πανεπιστήμιο Johns Hopkins επανασχεδίασε τη στολή προστασίας έτσι ώστε να είναι ασφαλέστερη η απομάκρυνσή της (οι νέες στολές όμως δεν είναι ακόμη έτοιμες για ευρεία χρήση). Εκτός από την απλοποίηση των φερμουάρ και τη βελτίωση του συστήματος ψύξης, δημιούργησαν μεγαλύτερη διαφάνεια γύρω από το πρόσωπο. «Προσπαθήσαμε να κάνουμε το πρόσωπο πολύ ορατό … πράγμα πολύ σημαντικό για κάποιον που πεθαίνει», δήλωσε ένας από τους ερευνητές στο Wired.
Είναι πραγματικά τρομακτικό να βρίσκεσαι απομονωμένος σε ένα δωμάτιο ΜΕΘ και ο μόνος που βλέπεις να είναι ένας άνθρωπος κρυμμένος μέσα σε μια «διαστημική πανοπλία». Τουλάχιστον, όμως, είναι καλύτερο από το να μην βλέπεις κανέναν. Και μπορεί ένας γιατρός με προστατευτική στολή να μοιάζει απόμακρος ή ακόμα και αδιάφορος, όμως κάνει το πιο ανθρώπινο πράγμα που μπορεί να φανταστεί κανείς: βάζει τον εαυτό του σε κίνδυνο, για να σώσει τη ζωή ενός αγνώστου.