Πριν από 78 χρόνια, στις 5:30 τα ξημερώματα, τοπική ώρα, έπειτα από μια εκτυφλωτική λάμψη που την ακολούθησε μια εκκωφαντική έκρηξη, «ένα πολύχρωμο σύννεφο ανέβηκε στα 38.000 πόδια στον αέρα», σύμφωνα με το Κέντρο Πυρηνικών Οπλων της Πολεμικής Αεροπορίας των ΗΠΑ. Τη 16η Ιουλίου του 1945 δοκιμάστηκε για πρώτη φορά το μοναδικό κατασκεύασμα του Ρόμπερτ Οπενχάιμερ, το αποκαλούμενο «μαραφέτι» (gadget), που επρόκειτο να αλλάξει τον ρου της ιστορίας της ανθρωπότητας.
Το μανιτάρι που προκλήθηκε παραμένει μία από τις πιο εμβληματικές εικόνες του 20ού αιώνα. Ωστόσο, «την έκρηξη αυτή καθαυτή είναι δύσκολο για τους περισσότερους από εμάς να την αντιληφθούμε» γράφει ο Τζον Χέντρικσον στο The Atlantic.
Αναφερόμενος στην αντίστροφη μέτρηση για την έκρηξη, μας πληροφορεί πως «αυτά τα αδυσώπητα, δυσοίωνα δευτερόλεπτα ήταν η βάση ενός εφιάλτη που είχα πρόσφατα […] Κοιμόμουν βαθιά, βλέποντας έναν πύραυλο να χαράζει μια καμπύλη στον ουρανό. Ξύπνησα λίγο πριν την πρόσκρουση, ιδρωμένος, με ταχυπαλμία και σφιγμένες γροθιές. Δεν ξανακοιμήθηκα», αποκαλύπτει.
Φαίνεται όμως πως δεν είναι ο μοναδικός Αμερικανός που φέτος το καλοκαίρι βασανίζεται από πυρηνικούς εφιάλτες. «Περιηγηθείτε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αυτή την περίοδο και θα παρατηρήσετε ότι πολλοί άνθρωποι βιώνουν οξύ πυρηνικό άγχος» σημειώνει, αναφέροντας ενδεικτικά ότι ένας χρήστης του Twitter έγραψε: «Πάρα πολλά όνειρα Οπενχάιμερ χθες το βράδυ».
Πώς, όμως, εξηγείται αυτό; «Το άγχος για το τέλος του κόσμου είναι πανταχού παρόν στη σύγχρονη αμερικανική κουλτούρα» επισημαίνει καταρχάς ο Τζον Χέντρικσον Οσον αφορά ειδικά την τρέχουσα περίοδο, γράφει πως «το “Oppenheimer” είναι βέβαιο πως θα είναι μια από τις σημαντικότερες ταινίες της χρονιάς και πιθανότατα θα κερδίσει αρκετές υποψηφιότητες για Οσκαρ, το βιβλίο “American Prometheus”, από το οποίο εμπνεύστηκε ο Κρίστοφερ Νόλαν, βρίσκεται αυτή τη στιγμή στη δεύτερη θέση της λίστας των μπεστ-σέλερ των New York Times, ενώ στο τελευταίο επεισόδιο της ταινίας “Mission: Impossible” η ομάδα του Τομ Κρουζ αγωνίζεται για να αποτρέψει μια πιθανή πυρηνική επίθεση στο Διεθνές Αεροδρόμιο του Αμπου Ντάμπι. Δοκιμές βομβών στην έρημο εμφανίζονται στο φόντο της παστέλ ντραμεντί του Γουές Αντερσον “Asteroid City”. Μια γελοία μεγάλη βόμβα που μοιάζει με το “Μαραφέτι” του Οπενχάιμερ κατρακυλάει ακόμη και στους δρόμους της Ρώμης κατά τη διάρκεια μιας ιλιγγιώδους σκηνής καταδίωξης στο “Fast X”».
Αλλά ο «φόβος της βόμβας» κυριαρχεί και στα δελτία ειδήσεων –γεγονός πρωτοφανές μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου–, με τη Μόσχα να χρησιμοποιεί συστηματικά το πυρηνικό της οπλοστάσιο ως φόβητρο κατά της Δύσης, αλλά και τον αμερικανό πρόεδρο να χαρακτηρίζει (μόλις τον προηγούμενο μήνα) «αληθινή» τη ρωσική απειλή περί χρήσης κάποιου τακτικού πυρηνικού όπλου, στο πλαίσιο του πολέμου που μαίνεται στην Ουκρανία.
«Κατά μία έννοια, δεν είναι περίεργο που τα πυρηνικά είναι παρόντα στα όνειρα των ανθρώπων» συνοψίζει ο δημοσιογράφος του Atlantic. Εχοντας θορυβηθεί από την ταραχή που του προκάλεσε ο δικός του πυρηνικός εφιάλτης, επικοινώνησε με τη Βερόνικα Τόνεϊ, ψυχολόγο και συνταξιούχο πανεπιστημιακό με ειδίκευση στα όνειρα. Του εξήγησε πως, παρότι οι περισσότεροι δεν βλέπουν όνειρα που σχετίζονται συγκεκριμένα με τις όποιες πολιτικές εξελίξεις, «τείνουν να ονειρεύονται καταστάσεις που είναι πολύ έντονες συναισθηματικά για όλους, όπως ένας σεισμός ή ο πυρηνικός αφανισμός».
Αν και η αμερικανίδα ειδικός δεν έχει δει ακόμη το «Oppenheimer», προέβλεψε ότι η ταινία «θα επαναφέρει στο συλλογικό ασυνείδητο και στη συνείδηση όλων μας ότι θα μπορούσαμε να έχουμε καταστραφεί από πυρηνικά όπλα εδώ και δεκαετίες. Ανά πάσα στιγμή. Και δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα για αυτό». Οσον αφορά την άποψη του σκηνοθέτη για τη νέα του ταινία, ο Κρίστοφερ Νόλαν είπε πρόσφατα σε συνέντευξή του ότι δεν διαφωνεί με τον χαρακτηρισμό της ως ταινίας τρόμου.
«Η εμμονή της χώρας μας με την πυρηνική καταστροφή έχει υποχωρήσει τον τελευταίο μισό αιώνα, αλλά ποτέ δεν εκτονώθηκε πραγματικά. Η συντριπτική πλειονότητα των Αμερικανών δεν ήταν εν ζωή όταν η αμερικανική κυβέρνηση επέλεξε να ρίξει πυρηνικές βόμβες σε πόλεις. Αλλά το ότι μια τέτοια καταστροφή θα μπορούσε να συμβεί ξανά, και ότι αν συνέβαινε θα μπορούσε να προκληθεί από μια βόμβα υδρογόνου –το οποίο θα ήταν πολύ χειρότερο–, δημιουργεί την αίσθηση ότι αυτό το ιστορικό επεισόδιο δεν ανήκει οριστικά στο παρελθόν μας», γράφει ο Χέντρικσον.
Το αποκαλούμενο Trinity Site, όπου η ομάδα του Οπενχάιμερ διεξήγαγε την πρώτη δοκιμή μόλις τρεις εβδομάδες πριν οι ΗΠΑ ισοπεδώσουν τη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι, αποτελεί σήμερα τμήμα του Εθνικού Πάρκου Γουάιτ Σαντς, στο Νέο Μεξικό. Η γύρω περιοχή παραμένει ενεργό στρατιωτικό πεδίο δοκιμών, ενώ δύο φορές τον χρόνο το υπουργείο Αμυνας προσφέρει σε τουρίστες τη δυνατότητα να επισκεφθούν τις ιστορικές εγκαταστάσεις.
Το τελευταίο διάστημα, όμως, μια σελίδα στον ιστότοπο του αμερικανικού στρατού προειδοποιεί τους πιθανούς επισκέπτες ότι, λόγω της προβολής της ταινίας «Oppenheimer» μέσα στον Ιούλιο, φέτος αναμένεται πολύ περισσότερος κόσμος από όσο συνήθως, οπότε θα πρέπει να έχουν κατά νου πως ενδέχεται όχι μόνο να περιμένουν στην ουρά έως και δύο ώρες, αλλά ακόμη και να μην προλάβουν καν να εισέλθουν στις ιστορικές εγκαταστάσεις εάν δεν περιλαμβάνονται μεταξύ των πρώτων 5.000 επισκεπτών.
Πάντως, το «Oppenheimer» σίγουρα δεν είναι η πρώτη ταινία για την πυρηνική απειλή που τρομάζει και ανησυχεί τους Αμερικανούς. Το «Dr. Strangelove» (1964) του Στάνλεϊ Κιούμπρικ, για παράδειγμα, αντιμετώπισε το θέμα μετωπικά, αν και με σατιρική διάθεση. Σχεδόν 20 χρόνια αργότερα, στις 20 Νοεμβρίου 1983, υπολογίστηκε ότι 100 εκατ. άνθρωποι παρακολούθησαν στο ABC την τηλεοπτική παραγωγή «The Day After», μια ταινία για τη φανταστική καταστροφή του Κάνσας Σίτι μετά από πυρηνική σύρραξη μεταξύ ΗΠΑ και ΕΣΣΔ.
Οσον αφορά το πώς θα πρέπει να αντιδράσουν όσοι δουν το «Oppenheimer» (στις ΗΠΑ και σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες προβάλλεται ήδη, ενώ η πρεμιέρα στην Ελλάδα θα γίνει τον Αύγουστο) και αρχίσουν να έχουν πυρηνικούς εφιάλτες, η Βερόνικα Τόνεϊ, η ψυχολόγος με ειδίκευση στα όνειρα, σημείωσε πως όποιος βρεθεί σε μια τέτοια κατάσταση, μόλις ξυπνήσει, είναι πολύ σημαντικό να πάει αμέσως σε ένα ήσυχο και ασφαλές μέρος. Μπορεί επίσης να φανταστεί πως κατεβαίνει μια σκάλα και, όταν φτάσει στο τελευταίο σκαλί, να τοποθετήσει νοερά τον εαυτό του στο πιο τρομακτικό σημείο του ονείρου του και να του δώσει συνειδητά ένα διαφορετικό τέλος. Ομως η αμερικανίδα ειδικός δεν παρέλειψε να αναφερθεί και στο υπόβαθρο της εν λόγω κατάστασης.
«Πραγματικά πιστεύω ότι ένα από τα πιο δύσκολα πράγματα που συμβαίνουν αυτή τη στιγμή, από πολιτιστική άποψη, είναι αυτή η αδυσώπητη εμπορευματοποίηση της καταστροφής», είπε. «Οι ταινίες για την καταστροφή και το τέλος του κόσμου εκφράζουν μια μεγάλη ανησυχία που όλοι έχουμε, συνειδητά ή ασυνείδητα, ότι αυτό που κάνουμε με τον πλανήτη δεν μπορεί να συνεχιστεί. Πρόκειται για πραγματικές ανησυχίες. Απλώς, δεν αφήνουν πολλά περιθώρια για ένα διαφορετικό τέλος», εξήγησε.
«Εχω δει πολλούς νέους, ειδικά τα τελευταία πέντε ή έξι χρόνια, που δείχνουν να μην έχουν καμία απολύτως ελπίδα», πρόσθεσε, «γιατί κάθε εικόνα που έχουν βάλει στο ασυνείδητό τους εκφράζει το τέλος του κόσμου. Και ενδέχεται να τελειώνει», συμπλήρωσε, μην παραλείποντας ωστόσο να θυμίσει πως κατά τη διάρκεια της Ιστορίας «φτάνουμε σε ένα σημείο όπου πιστεύουμε ότι όλα θα τελειώσουν – και τότε συμβαίνει κάτι απροσδόκητο».
Μετά την πρώτη τους επαφή, η Βερόνικα Τόνεϊ επικοινώνησε ξανά με τον Τζον Χέντρικσον, μέσω e-mail, σημειώνοντας τα εξής: «Ζούμε σε έναν κόσμο τον οποίο κατά βάση δεν ελέγχουμε. Εμφανείς και υπαρξιακές απειλές για την ευημερία μας είναι πραγματικές και η ανησυχία μας για αυτό είναι πάντα παρούσα σε κάποιο βαθμό, πάνω ή κάτω από την επιφάνεια της επίγνωσής μας, που εκφράζεται στα όνειρά μας. Αντί να απορρίπτουμε τα όνειρά μας, βοηθάει να τα αναγνωρίζουμε ως τη δική μας μοναδική νυχτερινή υπενθύμιση για το πώς βλέπουμε τον κόσμο, ποια συναισθήματα πρέπει να αναγνωρίζουμε και να εκφράζουμε και σε ποιες ενέργειες θέλουμε να κάνουμε στη ζωή μας».