Καθώς συμπληρώνονται τρία χρόνια από την πρώτη ένταξη ενός μεγάλου έργου στο Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (RRF), στο οποίο στηρίχθηκαν οι ελπίδες της μεταπανδημικής ανάκαμψης της οικονομίας από την ύφεση, κανείς δεν είναι σε θέση να διακρίνει ή να πει πώς τα χρήματα αυτά αξιοποιήθηκαν και πώς άλλαξαν την καθημερινότητά μας.
Ισως τα έργα που έγιναν, οι ιδιωτικές επενδύσεις που πριμοδοτήθηκαν και τα επιδόματα που δόθηκαν στο όνομα της «πράσινης μετάβασης» και της εξοικονόμησης ενέργειας να έχουν πιάσει πραγματικά τόπο – αλλά οι αρμόδιοι ας μας το πουν.
Από τις πρώτες αποφάσεις που εγκρίθηκαν ήταν το «Εξοικονομώ κατ’ οίκον», με το οποίο πράγματι πριμοδοτήθηκαν οι αλλαγές ηλεκτρικών συσκευών, η εγκατάσταση ηλιακών θερμοσιφώνων, τα μικρά φωτοβολταϊκά (στη στέγη ή στην επιχείρηση).
Ισως όμως το έργο που φάνηκε περισσότερο να είναι οι ηλεκτρικοί φορτιστές για τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα που (δεν) έχουμε και το δίκτυο που αναπτύσσεται σε όλη την Ελλάδα. Και τώρα οι έξυπνες ταμειακές μηχανές που είναι συνδεδεμένες με τα POS σε όλη την αλυσίδα του εμπορίου, ακόμη και στα περίπτερα. Αυτές είναι οι απτές, χειροπιαστές αλλαγές που φτάνουν στον πολίτη και επηρεάζουν την καθημερινότητά του.
Βέβαια, προηγήθηκε η ανανέωση με ηλεκτρικά του στόλου των ενοικιαζόμενων αυτοκινήτων των μεγάλων εταιρειών Rent a Car και Leasing, παρότι στην Ελλάδα ορισμένες επιχειρούν ως θυγατρικές πολυεθνικών και παρά το γεγονός ότι όλα τα χρήματα θα πήγαιναν ούτως ή άλλως σε εισαγωγές ΙΧ, όπως και καταγράφηκε στις πωλήσεις των τελευταίων δύο ετών.
Πού, όμως, πηγαίνουν τα περισσότερα χρήματα και ποιοι τελικά διαχειρίζονται τους πόρους του ΤΑΑ (RRF);
Σύμφωνα με μελέτη της διαΝΕΟσις, παρατηρώντας τα έργα που έχουν ενταχθεί μέχρι τώρα στον μηχανισμό, γίνεται σαφές ότι το έργο με τον μεγαλύτερο προϋπολογισμό, το οποίο και απέχει κατά πολύ (πάνω από 10 δισ. ευρώ) από τα επόμενα, είναι η Δανειακή Στήριξη Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, με προϋπολογισμό 11,7 δισ. ευρώ. Tο σύνολο του προϋπολογισμού της σχετικής δράσης ανέρχεται σε 12,7 δισ. ευρώ. Πρόκειται για ένα ποσό μεγαλύτερο από το ένα τρίτο ολόκληρου του προϋπολογισμού του Ταμείου Ανάκαμψης.
Το εν λόγω πρόγραμμα είναι κατά βάση τα χαμηλότοκα δάνεια με επιδότηση από το Ταμείο Ανάκαμψης, τα οποία δίνονται μέσω των τραπεζών. Ο στόχος ήταν μέχρι το τέλος του 2023 να απορροφηθούν περισσότερα από 3,5 δισ. ευρώ, όπως και έγινε. Τα κεφάλαια αυτά δίνονται με τραπεζικά κριτήρια, συνήθως από κοινού με τραπεζικό δανεισμό και κεφάλαια του ιδιώτη, για επενδύσεις που στην πλειονότητά τους σχετίζονται είτε με την πράσινη είτε με την ψηφιακή μετάβαση.
Τι λέει το υπουργείο
Το υπουργείο Εθνικής Οικονομίας έδωσε στη δημοσιότητα απολογιστικά στοιχεία, μόνο όμως τους αριθμούς, χωρίς να δημοσιοποιεί, όπως κάνει με όλα τα άλλα έργα που πραγματοποιούν τα υπουργεία και δημόσιοι φορείς, ποιες ιδιωτικές επενδύσεις εντάχθηκαν στις χρηματοδοτήσεις του Ταμείου.
Ας δούμε όμως τον επίσημο απολογισμό του:
«Τα στοιχεία για το δανειακό πρόγραμμα του Ταμείου Ανάκαμψης μέχρι τέλος Ιανουαρίου ήταν τα εξής:
- Υποβλήθηκαν 640 επενδυτικά σχέδια προϋπολογισμού 22,63 δισ. ευρώ, εκ των οποίων 9,37 δισ. αντιστοιχούν σε δάνεια του ΤΑΑ, 7,77 δισ. είναι τα κεφάλαια των τραπεζών και σε 5,49 δισ. ευρώ διαμορφώνεται η ίδια η συμμετοχή των επιχειρήσεων.
- Από τα 640 σχέδια, τα 397 έχουν κατατεθεί από πολύ μικρές, μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις (ΜμΕ) και έχουν συνολικό προϋπολογισμό 5,45 δισ. ευρώ. Πρόκειται για επενδυτικά σχέδια που αφορούν σε διαφορετικούς κλάδους της οικονομίας (βιομηχανία, λιανικό εμπόριο, ηλεκτροπαραγωγικές επενδύσεις-ΑΠΕ, τηλεπικοινωνίες, τουρισμό και υπηρεσίες).
- Ηδη έχουν υπογραφεί 271 δανειακές συμβάσεις, με συνολικό προϋπολογισμό 10,54 δισ. ευρώ (δάνεια ΤΑΑ 4,5 δισ., κεφάλαια τραπεζών 3,54 δισ. και ίδια κεφάλαια 2,5 δισ. ευρώ).
- Από αυτές τις 271 συμβάσεις, οι 128 είναι με μικρομεσαίες επιχειρήσεις και έχουν συνολικό προϋπολογισμό 1,62 δις ευρώ».
Από τα στοιχεία είναι προφανές ότι μέσα σε περίπου ενάμιση χρόνο από τότε που ξεκίνησε να τρέχει η υποβολή των επενδυτικών σχεδίων και οι εγκρίσεις από τις τράπεζες και το υπουργείο Εθνικής Οικονομίας, οι ενισχύσεις του Ταμείου Ανάκαμψης για τις ιδιωτικές επενδύσεις θα εξαντληθούν πολύ σύντομα, ενώ από τη μέχρι τώρα διαδικασία μόνο το 15% φθάνει στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις.
Τα νέα ερωτήματα
Επιπροσθέτως, τα ερωτήματα που εγείρονται και παραμένουν έως σήμερα αναπάντητα (πολλά προέρχονται από όσους επιχειρηματίες έμειναν εκτός) είναι αν στη λίστα των ιδιωτικών επενδύσεων έχουν ενταχθεί έργα ή και νέες επενδύσεις σε πρότζεκτ που έχουν παραχωρηθεί από το Δημόσιο σε ιδιώτες με συμβάσεις παραχώρησης, εφόσον όλα αυτά τα σχέδια θεωρητικά αποτελούσαν μέρος του τιμήματος και της συμφωνίας παραχώρησης.
Το δεύτερο ερώτημα είναι αν στα εν λόγω πριμοδοτούμενα επενδυτικά σχέδια έχουν υπαχθεί και τμήματα επενδύσεων σε μεγάλα έργα και δημόσιες επιχειρήσεις που πέρασαν στον ιδιωτικό τομέα μέσω του προγράμματος ιδιωτικοποιήσεων, δηλαδή του ΤΑΙΠΕΔ.
«Εξοικονομώ» για τους πολλούς
Οπως επισημαίνουν οι αναλυτές, οι οποίοι βλέπουν μέσα στην «ομίχλη» σε ό,τι αφορά τις ενισχύσεις ιδιωτών, κάποιος μπορεί να έχει μια πολύ καλύτερη εικόνα για τις προτεραιότητες του Ταμείου Ανάκαμψης αν δει τους προϋπολογισμούς ανά δράση, και όχι ανά έργο.
Το δεύτερο μεγαλύτερο έργο, με δεδομένο ότι στην κορυφή είναι η προαναφερθείσα Δανειακή Στήριξη Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, είναι και το μεγαλύτερο… κανονικό έργο: το γνωστό «Εξοικονομώ», που επιδοτεί την ενεργειακή αναβάθμιση κατοικιών, με προϋπολογισμό περίπου 1,3 δισ. ευρώ.
Βέβαια, ήταν αναμενόμενο ότι η ενεργειακή και «πράσινη» μετάβαση, μέσω του ανασχεδιασμού των κτιρίων και των πόλεων, υπερεκπροσωπείται στις 20 δράσεις με τον μεγαλύτερο προϋπολογισμό, γιατί υπάρχει πραγματική ανάγκη και πεδίο εφαρμογής αυτών των δράσεων. Παράλληλα με το «Εξοικονομώ», υπάρχει η δράση για μια σειρά «πράσινων» αναπλάσεων (π.χ. στον Ελαιώνα) και έργα ενεργειακής απόδοσης ιδιωτικών κτιρίων (με προϋπολογισμό 475 εκατ. ευρώ, εκ των οποίων έχουν απορροφηθεί τα μισά). Ακόμη, υπάρχει δράση για τις τεχνολογίες αποθήκευσης ενέργειας με προϋπολογισμό 450 εκατ. ευρώ.
♦ Διαβάστε εδώ την παρουσίαση του υπουργείου Εθνικής Οικονομίας για τα προγράμματα που έρχονται
Αν δεχθούμε το «ό,τι έγινε μέχρι σήμερα, έγινε», το ενδιαφέρον εστιάζεται πλέον στα προγράμματα που έρχονται. Αυτά είναι:
Το «Εξοικονομώ» για επιχειρήσεις, από το υπουργείο Περιβάλλοντος, με συνολικό προϋπολογισμό 450 εκατ. ευρώ. Στην ουσία είναι μια δέσμη που αποτελείται από τα εξής προγράμματα:
— Ολοκληρωμένες παρεμβάσεις ενεργειακής απόδοσης στον τριτογενή τομέα. Πρόκειται για ένα «Εξοικονομώ» για τις επιχειρήσεις στον τομέα των υπηρεσιών τουρισμού κ.λπ.
— Αλλάζω Συσκευή: Εγκατάσταση ενεργειακά αποδοτικού εξοπλισμού σε επιχειρήσεις για την παραγωγή/αποθήκευση, αλλά και για εξοπλισμό όπως αντλίες θερμότητας και ηλιακοί θερμοσίφωνες, με στόχο τη μείωση των εκπομπών CO2.
— Ενίσχυση για αυτοπαραγωγή με φωτοβολταϊκά και μπαταρίες για βιομηχανίες.
— Ο ψηφιακός μετασχηματισμός της εκπαίδευσης (με έργα για την προμήθεια διαδραστικών συστημάτων και εξοπλισμού ρομποτικής, αλλά και τη γνωστή «ψηφιακή μέριμνα», που επιδοτεί ηλεκτρονικό εξοπλισμό μαθητών και φοιτητών – 377 εκατ. ευρώ) και ο ψηφιακός μετασχηματισμός της υγείας (ηλεκτρονικός φάκελος, τηλεϊατρική, ψηφιοποίηση ΕΟΠΥΥ κ.ά., με προϋπολογισμό 344 εκατ. ευρώ).
— Δράσεις για την Υγεία. Εκτός από την ψηφιοποίηση, προβλέπονται πόροι για την ανακαίνιση νοσοκομείων (για έργα ύψους 315 εκατ. ευρώ), για τη μεταρρύθμιση της πρωτοβάθμιας Υγείας (247 εκατ. αντίστοιχα), για την εφαρμογή Εθνικού Σχεδίου για την Πρόληψη (253 εκατ. ευρώ), καθώς και για τον συμψηφισμό του clawback, με δαπάνες έρευνας και ανάπτυξης (250 εκατ. ευρώ).
— Μεταξύ των 20 μεγαλύτερων σε προϋπολογισμό έργων υπάρχουν μόλις δύο «παραδοσιακά» μεγάλα έργα οδικού δικτύου: το τμήμα Τρίκαλα-Εγνατία του αυτοκινητόδρομου Ε-65 (με έργα 480 εκατ. ευρώ) και ο Βόρειος Οδικός Αξονας Κρήτης, με προϋπολογισμό 427 εκατ. ευρώ, και ενταγμένα έργα ύψους 290 εκατ. ευρώ.
— Ο μετασχηματισμός του αγροτικού τομέα (κυρίως επιδοτεί επενδύσεις στην αναδιάρθρωση των καλλιεργειών, κ.λπ.), με προϋπολογισμό 519 εκατ. ευρώ.
— Οι δύο δράσεις με τον μεγαλύτερο αριθμό μικρών, όμως, έργων, που βρίσκονται σε εξέλιξη, αφορούν στον πολιτισμό.
— «Ο πολιτισμός ως μοχλός ανάπτυξης» και οι «Πολιτιστικές διαδρομές», με συνολικά 61 έργα μικρού προϋπολογισμού: επισκευάζονται ή συντηρούνται δεκάδες αρχαιολογικοί χώροι, εκκλησίες και άλλα μνημεία, ενώ 46 εκατ. ευρώ θα διατεθούν για την ανάπτυξη του πρώην βασιλικού κτήματος στο Τατόι.
Οι πόλεις του μέλλοντος
Το πρόγραμμα που έχει πανελλαδικό ενδιαφέρον και είναι αυτό που έχει κολλήσει είναι τα έργα που αφορούν τη μεταρρύθμιση του πολεοδομικού σχεδιασμού, και κυρίως τα τοπικά και ειδικά πολεοδομικά σχέδια σε όλη την Ελλάδα. Ηδη οι προβλέψεις έχουν ξεπεράσει τον προβλεπόμενο προϋπολογισμό της αντίστοιχης δράσης (400 έναντι 250 εκατ. ευρώ) και για την υλοποίησή του θα απαιτηθεί να διατεθούν επιπλέον πόροι μέσω του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων.
Βέβαια, το σχετικό νομοσχέδιο ακόμη δεν έχει έρθει στη Βουλή, καθώς μέσα από αυτό επιχειρείται η αλλαγή των προϋποθέσεων και των όρων δόμησης για τα εκτός σχεδίου οικόπεδα (ακόμη κι αν βρίσκονται μέσα σε δασικές εκτάσεις).