«Κάνει κρύο, καιρός για δύο» λέει κομψά και διακριτικά ο λαός, εξηγώντας κατά κάποιον τρόπο το συχνότερο ζευγάρωμα. Μήπως όμως έχετε παρατηρήσει ότι τον χειμώνα, εκτός από αυτό, οι άνθρωποι τείνουν να τρώνε περισσότερο και να κινούνται λιγότερο; Είναι αλήθεια.
Ολοένα και περισσότερες έρευνες στον τομέα της ψυχολογίας και σε συναφείς τομείς δείχνουν ότι ο χειμώνας φέρνει κάποιες βαθιές αλλαγές στον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι σκέφτονται, αισθάνονται και συμπεριφέρονται.
Οι φυσικές και πολιτιστικές αλλαγές που φέρνει μαζί του ο χειμώνας συμβαίνουν συχνά ταυτόχρονα, καθιστώντας δύσκολο να ξεχωρίσουμε τις αιτίες που κρύβονται πίσω από αυτές τις εποχιακές διακυμάνσεις, γράφουν στην Washington Post οι ψυχολόγοι Μάικλ Βάρνουμ και Ιαν Χολμ, από το τμήμα Ψυχολογίας του Πολιτειακού Πανεπιστημίου της Αριζόνα, στο Τέμπι των ΗΠΑ ο πρώτος, από το Πανεπιστήμιο της Βρετανικής Κολομβίας στο Βανκούβερ του Καναδά ο δεύτερος.
Οπως γράφουν, πρόσφατα έκαναν μια εκτενή έρευνα αναφορικά με τα παραπάνω ευρήματα, μαζί με τους ερευνητές συναδέλφους τους Αλεξάνδρα Γουόρμλι, κοινωνική ψυχολόγο στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο της Αριζόνα, και Μαρκ Σάλερ, ψυχολόγο στο Πανεπιστήμιο της Βρετανικής Κολομβίας. Και αναφέρουν τα εξής:
Χειμερινή μελαγχολία (και ένας μακρύς υπνάκος)
Νιώθετε πεσμένοι κατά τους χειμερινούς μήνες; Δεν είστε οι μόνοι. Καθώς οι μέρες μικραίνουν, η Αμερικανική Ψυχιατρική Εταιρεία εκτιμά ότι περίπου το 5% των Αμερικανών μπαίνουν σε μια μορφή κατάθλιψης γνωστή ως Εποχική Συναισθηματική Διαταραχή (SAD).
Τα άτομα που βιώνουν SAD τείνουν να καταβάλλονται από συναισθήματα απελπισίας, μειωμένα κίνητρα για συμμετάσχουν σε δραστηριότητες τις οποίες γενικά απολαμβάνουν, και λήθαργο. Ακόμα και εκείνοι που δεν πληρούν το κλινικό όριο για αυτή τη διαταραχή, ενδέχεται να παρατηρήσουν αύξηση των συμπτωμάτων άγχους και κατάθλιψης.
Οι επιστήμονες συνδέουν τη SAD και τη γενικότερη αύξηση των περιστατικών κατάθλιψης τον χειμώνα με τη μειωμένη έκθεση στο ηλιακό φως, η οποία οδηγεί σε χαμηλότερα επίπεδα του νευροδιαβιβαστή σεροτονίνη. Σύμφωνα με την ιδέα ότι το φως του ήλιου παίζει βασικό ρόλο, η SAD τείνει να είναι πιο κοινή ανάμεσα σε κατοίκους των βορειότερων περιοχών της Υδρογείου, όπως η Σκανδιναβία και η Αλάσκα, όπου οι ημέρες είναι μικρότερες και οι χειμώνες διαρκούν περισσότερο.
Ωστόσο, οι άνθρωποι –όσο ξεχωριστοί κι αν είμαστε– δεν είναι οι μοναδικοί που παρουσιάζουν αλλαγές συνδεόμενες με την εποχή, επισημαίνουν οι αμερικανοί ψυχολόγοι. Για παράδειγμα, ο συγγενής μας πίθηκος μακάκος ρέζους παρουσιάζει εποχικές εναλλαγές διάθεσης.
Κάποιοι επιστήμονες, εξάλλου, επισημαίνουν ότι η SAD παρουσιάζει πολλούς παραλληλισμούς με τη χειμερία νάρκη στα ζώα, τον μακρύ ύπνο κατά τον οποίο οι καφέ αρκούδες, οι σκίουροι και πολλά άλλα ζωικά είδη μειώνουν τον μεταβολισμό τους και γλιτώνουν τα χειρότερα του χειμώνα. Η διαταραχή, λοιπόν, μπορεί να έχει τις ρίζες της σε προσαρμογές που εξοικονομούσαν ενέργεια, σε μια εποχή του χρόνου κατά την οποία η τροφή ήταν συνήθως σπάνια και οι χαμηλότερες θερμοκρασίες επέφεραν μεγαλύτερες ενεργειακές απαιτήσεις.
Αύξηση βάρους λόγω κρύου
Είναι επίσης γνωστό ότι τον χειμώνα πολλοί βάζουν μερικά κιλά παραπάνω. Η έρευνα δείχνει ότι κατά τη διάρκεια ψύχους οι δίαιτες βρίσκονται στο χαμηλότερο σημείο και το βάρος στο υψηλότερο. Μάλιστα, μια πρόσφατη ανασκόπηση μελετών διαπίστωσε ότι η μέση αύξηση βάρους κατά την περίοδο των γιορτών είναι περίπου ένα έως τρία κιλά. Τα υπέρβαρα ή παχύσαρκα άτομα, δε, τείνουν να παίρνουν περισσότερα κιλά, κάτι που πιθανότατα συμβαίνει στο τέλος του έτους λόγω των άφθονων γιορτινών λιχουδιών.
Κατά το προγονικό παρελθόν μας, σε πολλά μέρη τον χειμώνα η τροφή ήταν πιο σπάνια. Οπότε, η μειωμένη σωματική άσκηση και η αύξηση της διατροφικής κατανάλωσης τη συγκεκριμένη εποχή του έτους ίσως να ήταν μια εξελικτική προσαρμογή στην έλλειψη τροφής.
Εάν οι πρόγονοι, που είχαν αυτές τις αντιδράσεις σε ψυχρότερα, χειμωνιάτικα περιβάλλοντα, ήταν σε πλεονεκτική θέση, οι εξελικτικές διαδικασίες διασφάλιζαν ότι οι προσαρμογές μεταβιβάζονταν στους απογόνους τους, κωδικοποιημένες στα γονίδιά τους.
Σεξ, συγκέντρωση και γενναιοδωρία
Πέρα από τις αλλαγές στη διάθεση και στην περίμετρο της μέσης που σχετίζονται με τον χειμώνα, αυτή η σεζόν φέρνει μαζί της και μια σειρά από άλλες αλλαγές, στον τρόπο που σκεφτόμαστε και αλληλεπιδρούμε με τους άλλους.
Μια λιγότερο συζητημένη εποχική συνέπεια είναι ότι κατά τους χειμερινούς μήνες οι άνθρωποι γίνονται πιο ζωηροί σεξουαλικά. Οι ερευνητές το γνωρίζουν αυτό από αναλύσεις των πωλήσεων προφυλακτικών, των ποσοστών σεξουαλικά μεταδιδόμενων ασθενειών και των αναζητήσεων στο Διαδίκτυο για πορνογραφία και πορνεία, οι οποίες παρουσιάζουν εξαμηνιαίους κύκλους που κορυφώνονται στα τέλη του καλοκαιριού και στη χειμερινή περίοδο.
Στοιχεία σχετικά με τους ρυθμούς γεννήσεων δείχνουν επίσης ότι στις Ηνωμένες Πολιτείες και σε άλλες χώρες του Βόρειου Ημισφαιρίου οι μητέρες είναι πιθανότερο να συλλάβουν σε χειμερινό μήνα παρά σε άλλες εποχές του χρόνου.
Αυτό το φαινόμενο παρατηρείται ευρέως, ωστόσο ο λόγος ύπαρξής του είναι ασαφής. Οι ερευνητές έχουν προτείνει πολλές εξηγήσεις, όπως τα πλεονεκτήματα για την υγεία των βρεφών που γεννήθηκαν στα τέλη του καλοκαιριού, όταν δηλαδή, ιστορικά, η τροφή ήταν πιο άφθονη, τις αλλαγές στις σεξουαλικές ορμόνες που μεταβάλλουν τη λίμπιντο, τις επιθυμίες για οικειότητα την περίοδο των διακοπών, αλλά και απλώς τις περισσότερες ευκαιρίες που παρουσιάζονται για σεξ.
Ο χειμώνας ενισχύει όμως και άλλα πράγματα εκτός από τη σεξουαλική ορμή. Μελέτες διαπιστώνουν ότι κατά τη διάρκεια αυτής της εποχής οι άνθρωποι μπορούν να συγκεντρώνονται πιο εύκολα στο σχολείο ή στη δουλειά. Νευροεπιστήμονες στο Βέλγιο διαπίστωσαν ότι οι επιδόσεις σε εργασίες που μετρούσαν τη διαρκή προσοχή ήταν καλύτερες κοντά στο χειμερινό και στο θερινό ηλιοστάσιο.
Μπορεί επίσης να υπάρχει ένας πυρήνας αλήθειας στην ιδέα του χριστουγεννιάτικου πνεύματος γενναιοδωρίας. Σε χώρες όπου τα Χριστούγεννα γιορτάζονται ευρέως, οι φιλανθρωπικές προσφορές παρουσιάζουν σημαντική αύξηση. Οι άνθρωποι, δε, γίνονται πιο γενναιόδωροι την περίοδο των διακοπών, αφήνοντας περίπου 4% περισσότερο φιλοδώρημα για τους σερβιτόρους, μια τάση που ανταποκρίνεται πιθανώς στις αλτρουιστικές αξίες που σχετίζονται με τη γιορτή των Χριστουγέννων.
Οπως πολλά άλλα ζώα, λοιπόν, είμαστε εποχικά πλάσματα. Το χειμώνα τείνουμε να κινούμαστε λιγότερο αλλά τρώμε και ζευγαρώνουμε περισσότερο. Αυτή την εποχή μπορεί να νιώθετε λίγο πιο μελαγχολικοί, ταυτόχρονα όμως είστε πιο ευγενικοί με τους άλλους και μπορείτε να συγκεντρωθείτε πιο εύκολα.
Ωστόσο, όπως επισημαίνουν στην Washington Post οι ψυχολόγοι Μάικλ Βάρνουμ και Ιαν Χολμ, καθώς ψυχολόγοι και άλλοι επιστήμονες ερευνούν αυτά τα είδη των εποχικών επιπτώσεων, μπορεί να αποδειχθεί ότι αυτά που γνωρίζουμε μέχρι στιγμής είναι μόνο η κορυφή του παγόβουνου.