Την περασμένη εβδομάδα, καθώς έγινε σαφές πόσο είχε εκτραπεί από το επιθυμητό αποτέλεσμα η εισβολή του Βλαντιμίρ Πούτιν στην Ουκρανία, ακόμη και ένας από τους υπερπατριώτες στρατιωτικούς σχολιαστές, που συνήθως ζητωκραυγάζει υπέρ του Κρεμλίνου, δεν μπόρεσε να συγκρατηθεί. Ανέβασε ένα βίντεο με ουκρανικά στρατεύματα να προελαύνουν στην περιοχή Κουρσκ της Ρωσίας και το συνόδευσε με την περίφημη φράση του αείμνηστου Βίκτορ Τσερνομίρντιν, που ως πρωθυπουργός της χώρας είχε πει το 1993 για μια αποτυχημένη νομισματική μεταρρύθμιση: «Θέλαμε το καλύτερο, αλλά τα πράγματα κατέληξαν ως συνήθως»…
Βέβαια, ο προπαγανδιστικός μηχανισμός της Μόσχας, όπως σημειώνει και ο Μαρκ Γκαλεότι στους λονδρέζικους Times, εμφάνισε αυτήν την πρώτη εχθρική εισβολή στο έδαφος της Ρωσίας από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ως μια απελπισμένη κίνηση καταδικασμένη σε αποτυχία. Αλλά οι απλοί Ρώσοι, βλέποντας στην τηλεόραση τους πρόσφυγες να διαφεύγουν από το μέτωπο, αισθάνονται ότι ο πόλεμος που ξεκίνησε τον Φεβρουάριο του 2022 με μεγάλα σχέδια και υποσχέσεις για έναν περίπατο τριών ημερών ως το Κίεβο, στην καλύτερη περίπτωση θα αποδειχθεί τελικά μια Πύρρειος νίκη για το Κρεμλίνο.
Αυτό είναι ένα τεράστιο χτύπημα για τον ίδιον τον Πούτιν. Στο παρελθόν κατάφερνε να αποφεύγει τις κρίσεις και τις γκάφες σχεδόν αβίαστα, αλλά μετά από την απόφασή του να εισβάλει στην Ουκρανία, υπέστη μια σειρά αποτυχιών: από τη διεθνή απομόνωση μέχρι την ανταρσία του μισθοφορικού στρατού Βάγκνερ και ένα παρ’ ολίγον πραξικόπημα.
Η σχεδόν μυθική του ιδιότητα ως ενός ανθρώπου που δεν κάνει ποτέ λάθος, όχι μόνο δεν είναι πια πιστευτή αλλά γίνεται όλο και πιο μη λειτουργική. Για άλλη μια φορά τα καυχήματα του Πούτιν αποδείχθηκαν κούφια και η λήψη των αποφάσεών του λανθασμένη.
Οι συνοριακές άμυνες που ισχυριζόταν ότι κατασκευάζονταν τα τελευταία δύο χρόνια αποδείχθηκαν στην καλύτερη περίπτωση ανεπαρκείς, ή και ανύπαρκτες. Συμβόλαια για αντιαρματικά έργα ανατέθηκαν στους φίλους του και τα χρήματα συχνά κατέληξαν απλώς σε διάφορες τσέπες.
Οσο για τον στρατηγό Βαλερί Γερασίμοφ, τον αρχηγό του γενικού επιτελείου, τον οποίο ο Πούτιν προστατεύει παρά τις πολυάριθμες εκκλήσεις για απόλυσή του, εκείνος απεδείχθη, σύμφωνα με τους Times ότι έλαβε προειδοποίηση για την εισβολή, αλλά υπέθεσε ότι θα ήταν απλώς μια ακόμη μικρή επιδρομή.
Εχοντας υποσχεθεί στην αρχή του πολέμου ότι «οι επίστρατοι δεν θα λάβουν μέρος στη σύγκρουση», ο Πούτιν τούς στέλνει τώρα στο μέτωπο για να προσπαθήσουν να απωθήσουν έμπειρους ουκρανούς βετεράνους.
Ούτε μπορεί να μετατρέψει σε εγχώριο πολιτικό κεφάλαιο τα γερμανικά τεθωρακισμένα που πρωτοστατούν στην ουκρανική προέλαση. Ο Πούτιν έχει ισχυριστεί ότι οι Ουκρανοί είναι πληρεξούσιοι του ΝΑΤΟ, αλλά τελικά η προειδοποίησή του ότι οποιαδήποτε επίθεση σε ρωσικό έδαφος θα πυροδοτούσε μια ολοκληρωτική απάντηση, προφανώς απέτυχε να αποτρέψει το Κίεβο ή τη Δύση.
Μια ανησυχητική διάθεση
Ο Πούτιν ήταν φανερά αναστατωμένος ενώ προήδρευε της πρώτης συνεδρίασης του συμβουλίου ασφαλείας του μετά την εισβολή της Ουκρανίας στο Κουρσκ. Ηταν κυκλοθυμικός, συμβουλευόταν διαρκώς τις σημειώσεις του και δεν είχε πολλά να προσφέρει πέρα από τις γενικές απαιτήσεις να εκδιωχθούν οι εισβολείς. Εχει αποτραβηχτεί σε μεγάλο βαθμό από τη δημόσια θέα και έχει ρίξει το βάρος της αντιμετώπισης της κρίσης στους υφιστάμενούς του.
Υπάρχει μια απτή αίσθηση ανησυχίας για την ηγεσία του. Ενας γερουσιαστής είπε στο ειδησεογραφικό πρακτορείο Verstka ότι «η διάθεση (του Πούτιν) έχει γίνει πολύ ανησυχητική», καθώς είναι αδύνατο να νιώσεις εμπιστοσύνη σε αυτόν Η προσδοκία είναι ότι οι Ουκρανοί θα εκδιωχθούν τελικά από το Κουρσκ, ακόμα κι αν η επιχείρηση μπορεί να διαρκέσει περισσότερο από ό,τι υποσχόταν ο Γερασίμοφ. Ποιος είναι, όμως, ο τελικός στόχος; «Η Κριμαία είχε σημασία, σίγουρα», είπεστους Times ένας αναλυτής με έδρα τη Μόσχα, «αλλά για τι παλεύουμε τώρα; Θυσιάζουμε την οικονομία μας, τη θέση μας στον κόσμο, ακόμη και την επικράτειά μας, για κάποιο ισοπεδωμένο κομμάτι ουκρανικής γης που δεν θέλαμε εξαρχής;».
Από τα, σε μεγάλο βαθμό φιμωμένα, ρώσικα ΜΜΕ ακούγεται μια σπάνια νότα κριτικής. Ενώ το Κρεμλίνο ισχυρίζεται ότι φροντίζει καλά τους 200.000 ρώσους αμάχους που έχουν εκκενωθεί από τις παραμεθόριες περιοχές, τα άρθρα τονίζουν τις κακές συνθήκες που αντιμετωπίζουν και την αποτυχία της ομοσπονδιακής κυβέρνησης να αντιμετωπίσει τις ανάγκες τους.
Αυτό το καθήκον έχει πέσει στους περιφερειακούς κυβερνήτες, οι οποίοι επίσης εκφράζουν -προσεκτικά- τη δυσαρέσκειά τους που αναγκάζονται να αντιμετωπίσουν μια κρίση που δεν είναι δική τους, χωρίς την κατάλληλη υποστήριξη. Για άλλη μια φορά, ο Πούτιν έδειξε απρόθυμος ακόμα και να τους ακούσει. «Θα διεκδικήσει τα εύσημα για ό,τι καταφέρουν και θα τους καταδικάσει για ό,τι δεν καταφέρουν», είπε ο αναλυτής.
Εν τω μεταξύ, η απόφαση να αναπτυχθούν επίστρατοι -ορισμένοι από τους οποίους δεν έχουν λάβει ακόμη τη νόμιμη ελάχιστη τετράμηνη εκπαίδευσή τους- έχει επίσης αρχίσει να προκαλεί ανοιχτή δυσαρέσκεια στους γονείς.
Στη Ρωσία υπάρχει μια σιωπηρή συνειδητοποίηση της αποτυχίας της εθνικής ηγεσίας.
Αυτό δεν σημαίνει, επισημαίνουν οι Times, ότι επίκειται πραξικόπημα ή επανάσταση, παρόλο που το καθεστώς ανησυχεί. Σύμφωνα με άλλον ρώσο αναλυτή, «αυτό που πραγματικά έκανε το Κρεμλίνο να ασχοληθεί σοβαρά με την παροχή βοήθειας στους πρόσφυγες ήταν οι υπηρεσίες ασφαλείας που προειδοποίησαν για τον κίνδυνο διαδηλώσεων».
Οι Ρώσοι έχουν συνηθίσει το κράτος τους να είναι ανίκανο και διεφθαρμένο. Ωστόσο, αυτό έχει τα όριά του και όταν οι πολύπαθοι Ρώσοι χάνουν τελικά την υπομονή τους, το αποτέλεσμα είναι συχνά αυτό που ο Αλεξάντερ Πούσκιν αποκάλεσε «ρωσική εξέγερση, ασυναίσθητη και ανελέητη».
Ο πατριωτισμός μπορεί να τους συγκρατήσει σε καιρό πολέμου, αλλά μπορεί επίσης να τους εξοργίσει. Ενας από τους λόγους για τους οποίους ο Πούτιν υποβάθμισε την κρίση του Κουρσκ είναι ότι οι στρατιωτικές αποτυχίες και η αδυναμία υπεράσπισης της πατρίδας συχνά κατέρριψαν καθεστώτα στη χώρα του.
Ο Πούτιν θα ξεπεράσει την κρίση. Οπως και με την ανταρσία της Βάγκνερ πέρυσι, η εναλλακτική λύση –σε αυτήν την περίπτωση η διάλυση του κράτους κατά τη διάρκεια μιας εισβολής– φαίνεται ακόμη λιγότερο ελκυστική για τους περισσότερους Ρώσους. Ωστόσο, θα βγει από αυτήν πιο αποδυναμωμένος. Ολοι θα ξέρουν ότι δεν ήταν ο ίδιος που έβγαλε τη χώρα από τη δύσκολη αυτή στιγμή της.
Σήμερα, οι τοπικοί κυβερνήτες συνεργάζονται με το υπουργείο Εκτάκτων Καταστάσεων για τη στέγαση και τη σίτιση των προσφύγων. Οι ΜΚΟ, για τόσο καιρό περιθωριοποιημένες ή καταπιεσμένες υπό τον Πούτιν, τους βοηθούν να συνδεθούν με τις οικογένειές τους.
Οι διοικητές στο πεδίο της μάχης αρχίζουν να καταλαβαίνουν πώς να ανταποκριθούν στις τακτικές των εισβολέων. Οπως σημείωσε μια ουκρανική αμυντική πηγή: «Μέχρι στιγμής δεν συναντάμε καλύτερα στρατεύματα, απλώς βλέπουμε να χρησιμοποιούνται καλύτερα».
Οι απλοί Ρώσοι στέλνουν βοήθεια για τους εκτοπισμένους του Κουρσκ. Κι όσο συμβαίνουν όλα αυτά, ο μύθος ότι για τυχόν προβλήματα δεν έφταιγε ο τσάρος αλλά διεφθαρμένοι ή ανόητοι σύμβουλοι, στρατηγοί και αξιωματούχοι γύρω του, ξεθωριάζει.
Μελλοντικές μνησικακίες
Οι Ρώσοι μπορεί ακόμα να μην πιστεύουν ότι ο πόλεμος στην Ουκρανία ήταν ένα λάθος, πόσο μάλλον ότι είναι καιρός για ειρήνη. Πράγματι, κάποιοι αισθάνονται πιο θυμωμένοι με τους Ουκρανούς από ποτέ.
Ωστόσο, γνωρίζουν ότι, για άλλη μια φορά, ο μονάρχης τους τούς έχει απογοητεύσει. Και αυτό, μακροπρόθεσμα, μπορεί να είναι το πιο επικίνδυνο πράγμα για ένα καθεστώς του οποίου η νομιμότητα δεν βασίζεται στο θεϊκό δικαίωμα, αλλά στον ισχυρισμό του, όπως το έθεσε ο ίδιος ο Πούτιν, ότι «θα σηκώσει τη Ρωσία όρθια».
Οι περισσότεροι Ρώσοι δεν φαίνεται να πιστεύουν πια σε αυτό.