Υπάρχουν «δύο πράγματα που απαιτούν οι Ρώσοι από το κράτος: εσωτερική τάξη και εξωτερική ισχύ», δηλώνει ένας φανταστικός, μυθιστορηματικός Βλαντίμιρ Πούτιν, πρωταγωνιστής του βιβλίου «Ο Μάγος του Κρεμλίνου». Πρόκειται για ένα μυθιστόρημα που εξερευνά τις εσωτερικές λειτουργίες του πουτινικού καθεστώτος και έχει συναρπάσει τη Γαλλία, κερδίζοντας βραβεία και πουλώντας περισσότερα από 430.000 αντίτυπα.
«Δημοσιεύτηκε λίγο μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία τον περασμένο Φεβρουάριο και έχει καταστεί δημοφιλής οδηγός για την κατανόηση των κινήτρων του Πούτιν. Μετέτρεψε επίσης τον ελβετοϊταλό συγγραφέα του, Τζουλιάνο Ντα Εμπολι, σε περιζήτητο “κρεμλινολόγο” που προσεκλήθη σε γεύμα με τον γάλλο πρωθυπουργό και στην κορυφαία πρωινή ειδησεογραφική εκπομπή της Γαλλίας για να αναλύσει την εξέλιξη του πολέμου», συνοψίζει σε ανταπόκρισή του από το Παρίσι, ο Κονστάν Μεϊέ, ένας από τους ανταποκριτές των New York Times στη γαλλική πρωτεύουσα.
Σημειώνει, εύστοχα, πως η επιτυχία του μυθιστορήματος αναδεικνύει την ισχύ που εξακολουθεί να έχει η λογοτεχνία στη Γαλλία, όπου τα μυθιστορήματα αποτελούν εδώ και πολύ καιρό σημείο αναφοράς στον δημόσιο διάλογο. Οσον αφορά ειδικά τον «Μάγο του Κρεμλίνου», έως και η πρωθυπουργός της Γαλλίας Ελιζαμπέτ Μπορν δήλωσε, μέσω του εκπροσώπου της, πως «απόλαυσε πολύ το βιβλίο, το οποίο συνδυάζει μυθοπλασία και πραγματικότητα και αναφέρεται σε διεθνή τρέχοντα γεγονότα και τον πόλεμο στην Ουκρανία».
Αλλά στη Γαλλία, πέρα από τον λόγο, υπάρχει πάντα και ο αντίλογος, με αποτέλεσμα κάποιοι να υποστηρίζουν και να προειδοποιούν ότι «Ο Μάγος του Κρεμλίνου» θα μπορούσε να συμβάλει στη διαμόρφωση των απόψεων των Γάλλων, πολιτών και πολιτικών, για τη Ρωσία. «Οι επικριτές του λένε ότι το βιβλίο μεταδίδει μια συμπαθητική, σε μεγάλο βαθμό, εικόνα του Πούτιν, η οποία θα μπορούσε να επηρεάσει την πολιτική σε μια χώρα που ήδη επιπλήττεται ως υπερβολικά επιεικής με τον ρώσο ηγέτη», γράφει ο Κονστάν Μεϊέ.
«Ο Μάγος του Κρεμλίνου», που σε ορισμένα σημεία διαβάζεται περισσότερο ως δοκίμιο παρά ως μυθιστόρημα, βασίζεται στη φανταστική αφήγηση ενός ισχυρού βοηθού, επί σειρά ετών, του Πούτιν, ο οποίος στοχάζει «την παρακμή της Δύσης, τον στόχο των Ηνωμένων Πολιτειών να “γονατίσουν” τη Ρωσία και την προτίμηση των Ρώσων στους ισχυρούς ηγέτες», βασικές απόψεις του Κρεμλίνου, οι οποίες, όμως, στο βιβλίο του Τζουλιάνο Ντα Εμπολι, δεν εξετάζονται κριτικά, σύμφωνα, πάντα, με τους επικριτές του.
Ο γάλλος ανταποκριτής της αμερικανικής εφημερίδας σημειώνει πως στην καλύτερη περίπτωση, η επιτυχία του βιβλίου στη Γαλλία αναδεικνύει αυτό που ο Ζεράρ Αρό, ο γάλλος πρώην πρεσβευτής στις ΗΠΑ, χαρακτήρισε ως «ένα είδος γαλλικής μανίας με τη Ρωσία» που τροφοδοτείται από μια επαναστατική, αυτοκρατορική και πολιτιστική ιστορία.
Στην χειρότερη, όμως, περίπτωση, απηχεί «επιεικείς απόψεις για τον Πούτιν που αντέχουν στη Γαλλία και ενδέχεται να διαμορφώσουν τη στάση της χώρας στον πόλεμο, όπως αντικατοπτρίζεται στις εκκλήσεις του προέδρου Εμανουέλ Μακρόν περί μη ταπείνωσης της Ρωσίας», εξηγεί ο Κονστάν Μεϊέ.
«Το βιβλίο απηχεί τα κλισέ της ρωσικής προπαγάνδας με μερικές μικρές αποχρώσεις», σημείωσε η Σεσίλ Βεσιέ, πολιτική επιστήμονας στο Πανεπιστήμιο της Ρεν, δηλώνοντας, μάλιστα, πως η επιτυχία του βιβλίου στη Γαλλία την ανησυχεί ιδιαίτερα.
Ποια είναι, όμως, η άποψη του ίδιου του συγγραφέα; Ο Τζουλιάνο Ντα Εμπολι, πρώην αντιδήμαρχος Πολιτισμού της Φλωρεντίας και σύμβουλος του Ματέο Ρέντσι όταν εκείνος κατείχε την πρωθυπουργία, ως πολιτικός επιστήμονας, καθηγητής στην περίφημη Sciences Po, έχει ήδη εκδώσει αρκετά πολιτικά δοκίμια.
Αποφάσισε, ωστόσο, να δοκιμάσει τις δυνατότητές του και στη μυθιστοριογραφία και, θεωρώντας ιδιαίτερα ενδιαφέροντα τον τρόπο με τον οποίο προβάλλεται η ρωσική ισχύς ανά κόσμο, να πλάσει τον αφηγητή του πρώτου μυθιστορήματός του, χρησιμοποιώντας ως πρότυπο μία από τις πιο μυστήριες προσωπικότητες στη Ρωσία του Πούτιν, τον Βλάντισλαβ Σούρκοφ. «Η πρόκληση του βιβλίου είναι να πάρεις τη θέση του δικηγόρου του διαβόλου», εξήγησε ο ίδιος ο συγγραφέας.
Οσον αφορά τον Βλάντισλαβ Σούρκοφ υπήρξε ένας από τους αρχιτέκτονες του ακραίου συγκεντρωτικού ελέγχου που ασκεί εδώ και πολλά χρόνια ο ρώσος πρόεδρος ενώ έως πρόσφατα ήταν ο ιδεολόγος με την μεγαλύτερη επιρροή στο Κρεμλίνο, σε βαθμό που κατέληξε να είναι γνωστός ως «ο Ρασπούτιν του Πούτιν».
Ο Ντα Εμπολι ανέφερε πως «με εντυπωσίασε η μάλλον μυθιστορηματική φύση του χαρακτήρα του», προσθέτοντας πως στο πλαίσιο της έρευνας που διεξήγαγε, πριν αρχίσει να γράφει το μυθιστόρημά του, επισκέφτηκε τη Ρωσία τέσσερις φορές, ενώ διάβασε και πάμπολλα άρθρα και βιβλία για τη ρωσική πολιτική και το καθεστώς του Βλαντίμιρ Πούτιν.
Ο Ντα Εμπολι παρέδωσε το χειρόγραφο στον εκδοτικό οίκο Gallimard πριν από μία διετία, δίχως να αναμένει πολλά από την πρώτη του απόπειρα στη μυθιστοριογραφία. Στη συνέχεια, όμως, ξέσπασε ο πόλεμος στην Ουκρανία. Και το βιβλίο, το οποίο ήταν προγραμματισμένο, ούτως ή άλλως, να εκδοθεί, σημείωσε αμέσως επιτυχία, κυρίως επειδή προσέφερε μια νέα θεώρηση όσον αφορά τον Βλαντίμιρ Πούτιν και το καθεστώς του.
«Δεν πηγαίνω σε δείπνο ή γεύμα χωρίς να προσφέρω το βιβλίο. Είναι το κλειδί για την κατανόηση του Πούτιν», είπε η Ελέν Καρέρ ντ’ Ανκός, μια αξιοσέβαστη ειδική στη ρωσική ιστορία που έχει καταδικάσει τον πόλεμο στην Ουκρανία, αλλά έχει επίσης υπερασπιστεί, στο παρελθόν, τον επικεφαλής του Κρεμλίνου.
Ο Ιμπέρ Βεντρίν, πρώην υπουργός Εξωτερικών της Γαλλίας, αναφέροντας πως σχεδόν αισθάνθηκε υποχρεωμένος να το διαβάσει, καθώς όλοι μιλούσαν επαινετικά για αυτό, χαρακτήρισε το μυθιστόρημα ως «απίστευτα αξιόπιστο». Και ο Εντουάρ Φιλίπ, πρώην πρωθυπουργός της Γαλλίας, έκανε λόγο για έναν σπουδαίο διαλογισμό για την εξουσία.
Οσον αφορά την επιτυχία του «Μάγου του Κρεμλίνου», ήταν πέμπτο στη λίστα με τα ευπώλητα βιβλία στη Γαλλία την περυσινή χρονιά, τιμήθηκε από την Γαλλική Ακαδημία ενώ ήταν υποψήφιο και για το Γκονκούρ, το κορυφαίο λογοτεχνικό βραβείο της Γαλλίας, το οποίο δεν απέσπασε για μόλις μία ψήφο, έπειτα από 14 γύρους ψηφοφορίας. «Η περίσταση προφανώς άλλαξε τον τρόπο με τον οποίο έγινε δεκτό το βιβλίο. Δεν το περίμενα απαραίτητα αυτό», αναγνώρισε ο ίδιος ο συγγραφέας, ο οποίος βλέπει το μυθιστόρημά του περισσότερο ως πολιτική μυθοπλασία παρά ως οδηγό για την κατανόηση της Ρωσίας.
Ωστόσο δεν ήταν ο μοναδικός που ξαφνιάστηκε, με αρκετούς ειδικούς στη Ρωσία να εκφράζουν όχι μόνο απογοήτευση αλλά και ανησυχία για την αναπάντεχη και μεγάλη επιτυχία του βιβλίου. Σε γενικές γραμμές υποστηρίζουν πως εξωραΐζει τρόπον τινά τον Πούτιν, παρουσιάζοντάς τον, για παράδειγμα, να πολεμά τους ολιγάρχες για το καλό του ρωσικού λαού και να σηκώνει τη Ρωσία στα πόδια της, παρά την περιφρόνηση της Δύσης.
Η Φρανσουάζ Τομ, καθηγήτρια Ρωσικής Ιστορίας στη Σορβόννη, είπε ότι αυτές οι περιγραφές «αποκρύπτουν εντελώς τη βάναυση διάσταση της πραγματικότητας του Πούτιν» και βρίσκονται «πολύ κοντά στην εικόνα της ρωσικής προπαγάνδας». Η Σεσίλ Βεσιέ, πολιτική επιστήμονας στο Πανεπιστήμιο της Ρεν, το έθεσε πιο παραστατικά. «Είναι λίγο σαν το Russia Today για το Σεν-Ζερμέν-ντε-Πρε», είπε, αναφερόμενη στο τηλεοπτικό κανάλι που χρηματοδοτείται από το Κρεμλίνο και την παρισινή λογοτεχνική ελίτ.
Ομως αρκετοί γάλλοι διπλωμάτες δεν συμφωνούν, υποστηρίζοντας πως «Ο Μάγος του Κρεμλίνου», αν μη τι άλλο, προσφέρει μια χρήσιμη ερμηνεία όσον αφορά τον τρόπο που σκέφτεται και ενεργεί ο Πούτιν. «Πρέπει να ακούσουμε και αυτήν την άποψη», είπε η Σιλβί Μπερμάν, πρώην πρεσβευτής της Γαλλίας στη Μόσχα. «Αυτό δεν σημαίνει ότι συμφωνούμε», πρόσθεσε.
«Υπό κανονικές συνθήκες, ο “Μάγος του Κρεμλίνου” θα μπορούσε να οδηγήσει σε μια ακίνδυνη λογοτεχνική φιλονικία του είδους που περιοδικά μονοπωλεί το ενδιαφέρον στη Γαλλία», αναφέρει ο Κονστάν Μεϊέ, ολοκληρώνοντας την ανταπόκρισή του από το Παρίσι. Οι συνθήκες, όμως, κάθε άλλο παρά φυσιολογικές είναι, δεδομένου ότι μαίνεται ένας πόλεμος στην Ουκρανία. Και διαφωνίες για το βιβλίο εκφράζονται την ώρα που η διαφορά απόψεων στους κόλπους του ΝΑΤΟ, όσον αφορά τον τρόπο αντιμετώπισης της ρωσικής επιθετικότητας, μεγαλώνει, καθώς χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, όπως η Πολωνία, δηλώνουν πως η Ρωσία πρέπει να ηττηθεί ολοκληρωτικά και χώρες της Δυτικής Ευρώπης, όπως η Γαλλία, αμφιταλαντεύονται μεταξύ της ξεκάθαρης οικονομικής και στρατιωτικής υποστήριξης της Ουκρανίας και της προσέγγισης του Βλαντίμιρ Πούτιν.
Ο δημοσιογράφος των New York Times, θέλοντας να μάθει αν μεταξύ των περισσότερων από ένα εκατομμύριο Γάλλων που έχουν διαβάσει τον «Μάγο του Κρεμλίνου» περιλαμβάνεται και ο Εμανουέλ Μακρόν, επικοινώνησε με το Ελιζέ, ωστόσο τρεις σύμβουλοι του προέδρου της Γαλλίας, είτε αρνήθηκαν να απαντήσουν είτε είπαν πως δεν γνωρίζουν.