«Η κοινωνία δεν υπάρχει», υποστήριζε με πάθος η Μάργκαρετ Θάτσερ, εξαίροντας τον άκρατο ατομικισμό που αποτέλεσε τη βάση της κοσμοθεωρίας και των πεποιθήσεων της αποκαλούμενης «Σιδηράς Κυρίας» της Βρετανίας. Αυτό, ωστόσο, δεν αλλάζει το γεγονός πως πρόκειται περί ενός «βάρβαρου αφορισμού, σύμφωνα με τον οποίο είναι τα ατομικά δικαιώματα και συμφέροντα, ξεχωριστά και μεμονωμένα, αυτά που θεμελιώνουν στην πράξη το κοινωνικό συμβόλαιο», επισημαίνει στο newsletter του ο Λοράν Ζοφρέν, διευθυντής της Liberation. Για ποιον, όμως, λόγο ο διευθυντής της αριστερής γαλλικής εφημερίδας θυμήθηκε ξαφνικά την πρωθιέρεια του νεοφιλελευθερισμού;
Λόγω του κορονοϊού, είναι η απάντηση, με τον Ζοφρέν να σημειώνει πως οι Γάλλοι, όντας, πλέον, και αυτοί αναγκασμένοι να ζούνε απομονωμένοι, με στόχο την προστασία και τη διασφάλιση της δημόσιας υγείας, «αντιλαμβάνονται ή πρόκειται να αντιληφθούν πως ο σύγχρονος πολίτης, παρόλο που εκτιμά την ελευθερία του, την ατομική του υπόσταση, είναι μολαταύτα, και ίσως πάνω από όλα, ένα κοινωνικό ζώο».
Επικαλείται τους Ιταλούς (οι οποίοι παρότι θρηνούν χιλιάδες νεκρούς, εξακολουθούν «να εμφανίζονται στα μπαλκόνια τους τρεις φορές την ημέρα για να τραγουδήσουν με μια φωνή και να χειροκροτήσουν όλοι μαζί, όσους εργάζονται στα νοσοκομεία») και προβλέπει πως πάρα πολύ σύντομα και οι πολίτες της Γαλλίας πρόκειται να συνειδητοποιήσουν «πόσο πολύ έχουν ανάγκη να συνευρίσκονται με τους άλλους για να αισθάνονται ασφαλείς και να επιβεβαιώνουν πως είναι μέλη αυτού του πράγματος “που δεν υπάρχει”: της κοινωνίας». Γιατί «η οικογενειακή ή η μοναχική ζωή, που επιβάλλεται από τις περιστάσεις» είναι εν μέρει «τεχνητή», «καταναγκαστική», «κενή», και «επώδυνη», στην περίπτωση που δεν «συμπληρώνεται, εμπλουτίζεται, πλαισιώνεται από κοινωνικές σχέσεις κάθε είδους που προσφέρουν μια αίσθηση συλλογικότητας».
Και σε αυτό το σημείο ο γάλλος δημοσιογράφος θυμάται και τον Ζαν-Πολ Σαρτρ, ο οποίος υποστήριζε πως «η κόλαση είναι οι άλλοι». Ο Ζοφρέν πιστεύει πως η ρήση του συμπατριώτη του φιλόσοφου και συγγραφέα αποτελεί απλώς «μια μεταφυσική φόρμουλα που έχει ελάχιστη ουσία, όσον αφορά την πραγματική ύπαρξη». Μην μπορώντας να έρθουν σε επαφή με τους άλλους, όντας κλεισμένοι μέσα στα σπίτια τους, «οι Γάλλοι ενδέχεται να σκεφτούν πως “η κόλαση” είναι ακριβώς όταν απουσιάζουν οι άλλοι».
Την ίδια ώρα οι πολίτες της Γαλλίας, όπως και οι εκατοντάδες εκατομμύρια άνθρωποι σε ολόκληρο τον κόσμο που καλούνται πλέον να απομονωθούν, δεν αποκλείεται να αντιληφθούν επίσης τον «αναπάντεχα αποφασιστικό και εξαιρετικό ρόλο που διαδραματίζει η κοινότητα», η οποία στην προκειμένη περίπτωση οργανώνεται και εκπροσωπείται από το «κράτος».
Μην μπορώντας να δράσουμε ατομικά, πλέον όλοι εξαρτώμαστε σχεδόν απόλυτα από «το κράτος που εκδίδει υγειονομικούς κανόνες για τον περιορισμό των ανθρώπινων απωλειών, το κράτος που καταπολεμά τον ιό χάρη στις δημόσιες υπηρεσίες των οποίων η πολύτιμη χρησιμότητα ανακαλύπτεται εκ νέου, το κράτος που πλέον δεν αποδοκιμάζει τις υπερβολικές δαπάνες αλλά σπεύδει, αντιθέτως, να ξοδέψει αφειδώς για να στηρίξει τα δημόσια νοσοκομεία, να εγγυηθεί την ασφάλεια, να συνδράμει τους πιο αδύναμους, να αποτρέψει τις πτωχεύσεις εταιρειών, να διασφαλίσει όσο το δυνατόν περισσότερο την ομαλή πορεία της οικονομικής ζωής. Το κράτος που ο θατσερικός Μπόρις Τζόνσον θέλησε να απαλλάξει από την δοκιμασία, προσπαθώντας να την καταστήσει ατομική ευθύνη». Αντιλήφθηκε, ωστόσο, ο βρετανός πρωθυπουργός, αν και καθυστερημένα, πόσο επιζήμιο είναι το δόγμα του «Laissez-Faire» για τη δημόσια υγεία και την κοινωνία.
Ο Ζοφρέν ευελπιστεί πως αυτό θα είναι στο τέλος το μεγάλο μάθημα αυτής της αναπάντεχης και πρωτόγνωρης παγκόσμιας κρίσης που μπορεί να συγκριθεί μόνον «με το σοκ του τελευταίου πολέμου, κατά τον οποίο οι ευρωπαϊκές κοινωνίες κινητοποιήθηκαν για τον πόλεμο και ανακάλυψαν τη σημασία της αλληλεγγύης και της συλλογικής ισχύος, αποφασίζοντας, μετά την αποκατάσταση της ειρήνης, να δημιουργήσουν το Κράτος Πρόνοιας» με στόχο την προστασία των ατόμων από τις δυσκολίες«μιας μοναχικής ζωής ανυπόφορης σκληρότητας».
Θα μπορέσουμε εν μέσω της πανδημίας του κορονοϊού να επανεκτιμήσουμε την αξία της αλληλεγγύης και της συλλογικής δράσης, της αλληλοβοήθειας και της κοινωνικής αγωγής; Θα κατανοήσουμε πως το «ο καθένας για τον εαυτό του» των υλιστικών κοινωνιών, το αποκαλούμενο «ελάχιστο κράτος» που αναλαμβάνει διεκπεραιωτικό ρόλο καθώς απομακρύνεται σταδιακά από την κοινωνία και η τυφλή εμπιστοσύνη στους μηχανισμούς των αγορών δεν αρκούν για την ευημερία των πολιτών; Θα αναγνωρίσουμε πως για να είναι πραγματικά «πολιτισμένη» μια κοινωνία είναι απαραίτητη η ύπαρξη κοινά αποδεκτών συλλογικών κανόνων καθώς και ο συνδυασμός ιδιωτικής πρωτοβουλίας και κοινωνικής αλληλεγγύης;
Ο Ζοφρέν αποφεύγει να απαντήσει, αλλά θεωρεί πως βρισκόμαστε αναμφίβολα σε μια κρίσιμη ιστορική καμπή κατά την οποία είναι πολύ πιθανό να αποκατασταθούν ο ρόλος και η τιμή του κράτους και της κοινωνίας εις βάρος της «ξεφτισμένης ουτοπίας του ατόμου – βασιλιά».