Την προηγούμενη εβδομάδα, ενώ οι ρωσικές δυνάμεις συνέχιζαν να αιματοκυλίζουν και να καταστρέφουν την Ουκρανία, μια ομάδα ειδικών στη Μόσχα ήταν απασχολημένη με το καθάρισμα ενός από τα μεγαλύτερα μνημεία της πρωτεύουσας της Ρωσίας, ενός στύλου ύψους άνω των σαράντα μέτρων στην κορυφή του οποίου δεσπόζει ένα τεράστιο ομοίωμα από τιτάνιο ενός εκ των κορυφαίων ηρώων της Ρωσίας, του Γιούρι Γκαγκάριν.
Την Τρίτη 12 Απριλίου η Ρωσία δεν παρέλειψε να αποτίσει φόρο τιμής στον νεαρό ρώσο πιλότο και μετέπειτα κοσμοναύτη ο οποίος πριν από 61 χρόνια, την 12η Απριλίου του 1961, άνοιξε τον δρόμο για την εξερεύνηση του Διαστήματος, μπαίνοντας σε τροχιά γύρω από τη Γη και προσφέροντας, έτσι, σημαντικό προβάδισμα στη ΕΣΣΔ έναντι των Αμερικανών στο πλαίσιο του ανταγωνισμού για την κατάκτηση του Διαστήματος.
Η αποκαλούμενη «Ημέρα Κοσμοναυτικής» γιορτάζεται κάθε χρόνο στη Μόσχα από το 1962, όταν καθιερώθηκε ως αργία με διάταγμα του προεδρείου του Ανώτατου Σοβιέτ της ΕΣΣΔ, έξι μήνες πριν η ανθρωπότητα φτάσει στα πρόθυρα ενός πυρηνικού πολέμου εξαιτίας του Νικίτα Χρουστσόφ και της Πυραυλικής Κρίσης της Κούβας.
«Σήμερα, καθώς η “ειδική στρατιωτική επιχείρηση” του Βλαντιμίρ Πούτιν απειλεί εκ νέου την παγκόσμια ειρήνη, ορισμένοι Ρώσοι θα μνημονεύσουν ξανά το αγαπημένο τους εθνικό είδωλο», γράφει ο Στίβεν Γουόκερ στην βρετανική Telegraph.
Την μνήμη του ρώσου πρωτοπόρου του Διαστήματος επρόκειτο να γιορτάσουν οι συμπατριώτες του με πλήθος εκδηλώσεων σε ολόκληρη τη χώρα. Σύμφωνα, ωστόσο, με τον Γουόκερ, συγγραφέα του βιβλίου «Beyond: Η εκπληκτική ιστορία του πρώτου ανθρώπου που εγκατέλειψε τον πλανήτη μας και ταξίδεψε στο Διάστημα», «ακριβώς όπως ο Χρουστσόφ πριν από έξι δεκαετίες, έτσι και ο Πούτιν – που ήταν οχτώ χρονών όταν ο Γκαγκάριν πέταξε στο Διάστημα – έχει οικειοποιηθεί τον θρύλο του Γκαγκάριν για να εξυπηρετεί τους δικούς του πολιτικούς σκοπούς».
Ο πρόεδρος της Ρωσίας, όπως και εκατομμύρια άλλοι Ρώσοι και Ρωσίδες, μεγάλωσαν, ακούγοντας και διαβάζοντας πως η ιστορία του Γκαγκάριν είναι η ιστορία της ισχύος και του μεγαλείου της πατρίδας τους και της τεχνολογικής της υπεροχής έναντι της Δύσης. Οπότε δεν πρέπει να προκαλεί έκπληξη ότι την 12η Απριλίου του 2021, ημέρα συμπλήρωσης 61 χρόνων από την ιστορική πτήση του πρώτου ανθρώπου στο Διάστημα, ο ρώσος πρόεδρος επέλεξε να μεταβεί ο ίδιος στο σημείο όπου προσγειώθηκε ο Γκαγκάριν, κοντά στην πόλη Σαράτοφ, περί τα 800 χιλιόμετρα νότια της Μόσχας, και να καταθέσει ένα μπουκέτο τριαντάφυλλα σε ένα από τα πάμπολλα μνημεία που έχουν ανεγερθεί στη ρωσική επικράτεια προς τιμή του.
Τον Πούτιν είχε συνοδεύσει τότε ο Βιάτσεσλαβ Βολόντιν, πρόεδρος της Κρατικής Δούμας και ένας από του πιο στενούς συνεργάτες του επικεφαλής του Κρεμλίνου. Ο Στίβεν Γουόκερ υπενθυμίζει στο άρθρο του πως ο Βολόντιν διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην προσάρτηση της Κριμαίας το 2014 και είναι ένθερμος απολογητής της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία, την οποία περιγράφει ξεδιάντροπα ως «ειρηνευτική» επιχείρηση.
Πρωτοστάτησε επίσης στην μετατροπή της ευρύτερης περιοχής όπου προσγειώθηκε ο Γκαγκάριν σε Διαστημικό Πάρκο αλλά και στην κατασκευή ενός νέου, υπερσύγχρονου και πανάκριβου αεροδρομίου που φέρει το όνομα του ρώσου κοσμοναύτη στο Σαράτοφ, το οποίο ο Βλαντίμιρ Πούτιν επισκέφτηκε μόλις μία εβδομάδα μετά τα εγκαίνιά του το 2019.
«Η συσχέτιση της εμβληματικής εικόνας του Γκαγκάριν (με τα κυριλλικά γράμματα “CCCP” στο κράνος του) με τον ρώσο πρόεδρο που λαχταρά να ανοικοδομήσει αυτή την Ενωση, είναι ταυτόχρονα ουσιαστική και ανησυχητική», υποστηρίζει ο Στίβεν Γουόκερ.
Γιατί κατά την 60η επέτειο της ιστορικής πτήσης του Γκαγκάριν ο Βλαντίμιρ Πούτιν, αφότου σημείωσε πως «θα είμαστε πάντα περήφανοι που είναι η χώρα μας αυτή που άνοιξε το δρόμο προς το Διάστημα», υπογράμμισε ότι κατά τον 21ο αιώνα, η Ρωσία πρέπει να συνεχίσει να συγκαταλέγεται μεταξύ των κορυφαίων πυρηνικών και διαστημικών δυνάμεων του κόσμου. «Οπότε ο θρίαμβος του Γκαγκάριν και η ρωσική ισχύς ενώνονται στο μυαλό του προέδρου», εξηγεί ο βρετανός ιστορικός και συγγραφέας ο οποίος είναι επίσης βραβευμένος κινηματογραφιστής με ειδίκευση στα ντοκιμαντέρ.
Αλλά αποτελεί ειρωνεία, την οποία ο Πούτιν σίγουρα δεν λαμβάνει υπόψη, το ότι η πτήση του Γκαγκάριν κάθε άλλο παρά ο θρίαμβος που διατείνονταν επί δεκαετίες οι Σοβιετικοί ήταν, πως στην πραγματικότητα επρόκειτο για μια παραλίγο καταστροφή.
Για να ξεπεράσουν τους Αμερικανούς, οι οποίοι βρίσκονταν μόλις λίγες εβδομάδες πίσω, οι σοβιετικοί μηχανικοί αναγκάστηκαν να αψηφήσουν πολλούς κινδύνους. «Αρκετά κεντρικά συστήματα δοκιμάστηκαν ελάχιστα ή δεν δοκιμάστηκαν καθόλου, πριν ο Γκαγκάριν, αναμφίβολα ένας γενναίος άνθρωπος, καταλήξει να τα δοκιμάσει στην πράξη», γράφει ο Γουόκερ.
Καταρχάς υπήρχαν πολλές πιθανότητες να αντιταχτεί κατά την εκτόξευση o πύραυλος που τον μετέφερε, τελικά, στο διάστημα. Επιπρόσθετα ο ασύρματος του σκάφους του μόλις που λειτουργούσε ενώ το μαγνητόφωνο σταμάτησε να λειτουργεί στα μισά της αποστολής επειδή ξέμεινε από ταινία. Αλλά και η επάνοδός του στην ατμόσφαιρα ήταν επεισοδιακή με αποτέλεσμα ο Γιούρι Γκαγκάριν να βγει εκτός πορείας και να προσγειωθεί σε ένα χωράφι, όπου οι μοναδικοί άνθρωποι που υπήρχαν να τον υποδεχτούν, ήταν μια ηλικιωμένη γυναίκα και η εγγονή της, οι οποίες, όμως, μόλις τον αντίκρισαν τράπηκαν σε φυγή.
Εννοείται πως τίποτα από αυτά δεν κοινοποιήθηκε εκείνη την περίοδο ενώ πολλά παρέμειναν μυστικά, όχι επί χρόνια απαραίτητα αλλά σε ορισμένες περιπτώσεις επί δεκαετίες. «Το κλειδί ήταν να φαίνεσαι άτρωτος, να επιδεικνύεις την ισχύ και να κρύβεις όλες τις άβολες αλήθειες πίσω από πολύ κλειστές πόρτες», συνοψίζει ο Γουόκερ. Μέχρι και ο ίδιος ο Γκαγκάριν που μετατράπηκε σε εξέχοντα εκπρόσωπο της ΕΣΣΔ ανά τον κόσμο μετά την ιστορική πτήση του, ήταν υποχρεωμένος να παπαγαλίζει την επίσημη γραμμή, υποστηρίζοντας όχι μόνον πως η αποστολή του ήταν απόλυτα επιτυχής αλλά και ότι κατά τη διάρκειά της σκεφτόταν (όπως αναφέρεται στην επίσημη αυτοβιογραφία του) το μεγαλείο της πατρίδας του που είναι η καλύτερη στον κόσμο.
«Το παν ήταν το φαίνεσθαι. Επρεπε να είναι. Το ψεύδος περί της ΕΣΣΔ που είναι άτρωτη, που προηγείται, ήταν ένα ουσιαστικό εργαλείο άσκησης παγκόσμιας εξουσίας, δυνατό να υπάρξει μόνο σε ένα αυταρχικό, αυστηρά ελεγχόμενο αστυνομικό κράτος. Σχεδιάστηκε για να εντυπωσιάζει και, όπου ήταν απαραίτητο, να τρομάζει, τη Δύση, όπως πράγματι έκανε», εξηγεί ο Γουόκερ.
Θεωρεί, ωστόσο, πως το ψέμα περί του σοβιετικού μεγαλείου εξέφραζε συγχρόνως κάτι βαθύτερο όσον αφορά τη ρωσική ψυχή, αναδείκνυε ένα ιδιαίτερο στοιχείο της, εκείνο «το παράξενο, μερικές φορές τοξικό, μείγμα υπερηφάνειας, παράνοιας και ενός εξαιρετικά αναπτυγμένου εθνικού συμπλέγματος κατωτερότητας στη σχέση της Ρωσίας με τη Δύση».
«Ετσι ήταν τότε. Ετσι είναι τώρα», προσθέτει, σημειώνοντας πως όπως οι Σοβιετικοί εξωράισαν με πλήθος ψεμάτων την αποστολή του Γιούρι Γκαγκάριν στο όνομα του μεγαλείου της ΕΣΣΔ, έτσι και ο Πούτιν προσπαθεί τώρα να εξωραΐσει τον πόλεμο του στην Ουκρανία στον όνομα της ισχύος της σύγχρονης Ρωσίας, παραβλέποντας τις τεράστιες αδυναμίες που εμφανίζουν οι δυνάμεις του, το ότι ξεμένουν από καύσιμα, τα επικοινωνιακά και τακτικά λάθη, το ότι δολοφονούν αμάχους, την ηθική αναρχία που παρατηρείται στις τάξεις του ρωσικού στρατού. «Τα ονόματα αλλάζουν, οι βασικές αξίες όχι», καταλήγει ο Στίβεν Γουόκερ.