Ο Γιουρούκ Ιζίκ για πάνω από μια δεκαετία παρακολουθεί, με την κάμερά του τα νερά της Κωνσταντινούπολης και τα εκατοντάδες πλοία που πηγαινοέρχονται καθημερινά στα Στενά του Βοσπόρου, εμπορικά και στρατιωτικά. Τα Στενά είναι ο φυσικός δίαυλος που ενώνει τη Μαύρη Θάλασσα με τη Μεσόγειο, τη Ρωσία και την Ουκρανία με τον υπόλοιπο κόσμο.
Ο Ιζίκ δηλώνει «εμμονικός» στο Politico. «Δεν απομακρύνομαι ποτέ από τη θάλασσα επειδή φοβάμαι ότι θα χάσω κάτι. Ποτέ δεν ξέρεις τι θα συμβεί και συχνά δεν αντιλαμβάνεσαι εάν κάτι είναι ύποπτο πριν συμβεί. Ακόμη κι όταν έχω ελεύθερο χρόνο, ή γράφω κάποια αναφορά, κάθομαι στο μπαλκόνι μου, ώστε να βλέπω πάντα τα Στενά».
Ο 52χρονος, που είναι μέλος του Ινστιτούτου της Μέσης Ανατολής, ενός think-tank που έχει τη βάση του στην Ουάσινγκτον, χτίζει σιγά σιγά μια πρωτοφανή βάση δεδομένων για τις προσπάθειες της Ρωσίας να παρακάμψει τις κυρώσεις και να αποκτήσει τα απαγορευμένα αγαθά και στρατιωτικό εξοπλισμό, ενώ παράλληλα εξάγει ενέργεια και αγροτικά προϊόντα. Είναι συχνός σχολιαστής στην τουρκική τηλεόραση και ο ιστότοπός του, «Bosphorus Observer» είναι η πιο αξιόπιστη πηγή για όσους παρακολουθούν τις πηγές ανεφοδιασμού του Κρεμλίνου.
«Ψάχνουμε αυτά που κρύβουν», λέει ο ίδιος στο Politico. «Κάποιες φορές λένε ψέματα ότι ένα πλοίο πηγαίνει από ένα αθώο μέρος σε ένα άλλο εξίσου αθώο. Κλείνουν τα συστήματα παρακολούθησης και γίνονται αόρατοι στη Μαύρη Θάλασσα, ή μπλοκάρουν την τοποθεσία τους. Στα Στενά η κίνηση των πλοίων είναι αδιάκοπη, είναι σαν να προσπαθείς να παρακολουθήσεις ένα ταξί ανάμεσα σε χιλιάδες σε μια πιάτσα. Αν κοιτάξεις προσεκτικά, όμως, θα δεις ένα πλοίο να λείπει. Η φωτογραφική μηχανή τα αποτυπώνει όλα και δεν λέει ποτέ ψέματα».
Περίπου 500 χιλιόμετρα πιο βόρεια, στην άλλη όχθη της Μαύρης Θάλασσας, ο πόλεμος της Ρωσίας και της Ουκρανίας μαίνεται. Από την εισβολή, το Φεβρουάριο του 2022, τα δυτικά κράτη έχουν επιβάλει σαρωτικές κυρώσεις στη Ρωσία, προσπαθώντας να κόψουν τη ροή ειδών πολυτελείας και πρώτων υλών που μπορεί να χρησιμοποιηθούν για την κατασκευή οπλικών συστημάτων. Και οι G7 επέβαλαν μια οροφή 60 δολαρίων σε κάθε βαρέλι ρωσικού πετρελαίου, απειλώντας με βαριά πρόστιμα όσους διευκολύνουν το παράνομο εμπόριο.
Οι αναλυτές, όμως, φοβούνται ότι δεν γίνονται αρκετές κινήσεις προκειμένου να εφαρμοστούν οι κυρώσεις και πολλοί άνθρωποι -ή και ολόκληρες χώρες- στον κόσμο κερδίζουν τεράστια ποσά βοηθώντας τη Ρωσία να τις παρακάμψει.
Είναι πολύ δύσκολο να παρακολουθήσεις τι έρχεται από τη Ρωσία στην Ευρώπη και το ανάποδο. Η εικόνα που έχουν τα δυτικά κράτη είναι πολύ σχετική και μόλις βρουν έναν τρόπο να κλείσουν ένα δρόμο, αμέσως προκύπτει μια παράκαμψη. Η Τουρκία είναι από τις βασικές πύλες των παρακάμψεων, επισημαίνει το Politico.
Η πλατφόρμα ανάλυσης Trade Data Monitor, σε έκθεσή της επεσήμανε ότι η Τουρκία είναι η πέμπτη μεγαλύτερη πηγή για τις ρωσικές εισαγωγές. Σύμφωνα με το Politico, η Τουρκία έστειλε στη Ρωσία περισσότερα από 3,6 δισεκατομμύρια δολάρια σε αγαθά μόνο πέρυσι. Τους πρώτους έξι μήνες του 2023 οι εξαγωγές ηλεκτρονικών και μηχανημάτων αυξήθηκαν κατά 183% και 200% αντίστοιχα. Και όλα αυτά δεν περιλαμβάνουν όσα διέρχονται από τον Βόσπορο και άρα επισήμως δεν περνάνε από την ίδια την Τουρκία.
H Αγκυρα, επισημαίνουν οι αναλυτές, έχει δώσει στον εαυτό της έναν διπλό ρόλο: Από τη μία είναι διαμεσολαβητής στην κρίση και από την άλλη εκμεταλλεύεται τη γεωγραφική της θέση για να παρέχει στη Μόσχα όσα αυτή χρειάζεται. Ολα αυτά κοστίζουν ακριβά στη Ρωσία, αλλά επί του παρόντος η «συμφωνία» είναι επικερδής και τη βοηθά να κερδίζει πολύτιμο χρόνο.
Εν τω μεταξύ, ένας «σκιώδης στόλος» εκατοντάδων γερασμένων δεξαμενόπλοιων εμφανίστηκε στην παγκόσμια αγορά πέρυσι για να παρακάμψει το εμπάργκο στις εξαγωγές πετρελαίου και αερίου της Ρωσίας και να αγοράσει πετρέλαιο πάνω από το ανώτατο όριο τιμής, δίνοντας στο Κρεμλίνο τα τόσο αναγκαία έσοδα για να πληρώσει τα στρατεύματά του και να αγοράσει όπλα. Χωρίς την κατάλληλη συντήρηση ή ασφάλιση, συχνά κλείνουν τους αναμεταδότες τους για να κρύψουν την προέλευση των καυσίμων τους ή πραγματοποιούν μεταφορές από πλοίο σε πλοίο για να μπερδέψουν όσους παρακολουθούν από μακριά.
Τον Ιούνιο, η ΕΕ προσπάθησε να απαγορεύσει σε αυτά τα πλοία να πλησιάζουν τα λιμάνια της, αλλά πολλά από αυτά εξακολουθούν να διαπλέουν το Βόσπορο.
«Ολα αυτά τα πλοία είχαν σημαία των Νήσων Μάρσαλ, αλλά διεγράφησαν από τα νηολόγια χάρη στην αμερικανική διπλωματία», λέει ο Ιζίκ. «Και έτσι, εν μια νυκτί, όλος ο στόλος βρέθηκε υπό σημαία της Γκαμπόν. Ισως μετά βρεθεί υπό σημαία του Καμερούν ή του Παλάου. Οταν βλέπουμε αυτές τις σημαίες αυτό δεν σημαίνει ότι κάποιο πλοίο είναι αυτομάτως ένοχο, αλλά είναι σαφέστατα ύποπτο».
H παράκαμψη των κυρώσεων θα μπορούσε να παρατείνει τον πόλεμο, κοστίζοντας περισσότερες ζωές. Ετσι, οι Βρυξέλλες εντείνουν την πίεση για να κλείσουν κάθε πόρτα. Ανθρωποι όπως ο Ιζίκ, που παρακολουθούν λιμάνια και πλωτές οδούς μπορούν να είναι πολύ χρήσιμοι για να βοηθήσουν στην επιβολή κυρώσεων εναντίον των εμπλεκομένων.
Ακόμη χειρότερα για τη ναυτιλιακή βιομηχανία, οι άνευ προηγουμένου δυτικές κυρώσεις σημαίνουν ότι ανυποψίαστες εταιρείες θα μπορούσαν να παραβιάσουν τους υφιστάμενους κανόνες ακούσια. Οποιος συναλλάσσεται με πλοία που είναι ύποπτα για τέτοιου είδους δραστηριότητα, καθώς και σκάφη που πραγματοποιούν μη δηλωμένες μεταφορές από πλοίο σε πλοίο μπορεί να αντιμετωπίσει ποινικές διώξεις, πρόστιμα ή να δει τα εμπορεύματά του να κατάσχονται.
Ακόμη μεγαλύτερη ανησυχία προκαλούν τα πλοία που προμηθεύουν κρυφά τις ένοπλες δυνάμεις της Ρωσίας. «Στα εμπορικά πλοία, μπορείτε να δείτε τις σημαίες τους, δεν είναι κάτι μυστικό. Αλλά κάποιοι μεταμφιέζουν τα πλοία τους σε εμπορικά· μπορεί ακόμη και να κάνουν πράγματι εμπορικές μεταφορές ή να προσλάβουν πολιτικά πληρώματα για να το κρύψουν, αλλά στην πραγματικότητα μεταφέρουν εξοπλισμό των ρωσικών ενόπλων δυνάμεων και δεν φέρουν ναυτική σημαία», είπε ο Ιζίκ στο Politico.
«Η Τουρκία δεν επιθεωρεί αυτά τα πλοία. Κατά τη διάρκεια του πολέμου στη Συρία, όταν υπήρχε μεγάλη ένταση με τη Ρωσία, η Τουρκία δημιούργησε προβλήματα στα βοηθητικά πλοία του Ναυτικού και υπάρχουν πολλά στοιχεία που δίνονται από ανθρώπους σαν εμένα ότι αυτά τα πλοία λειτουργούν με αυτόν τον τρόπο. Αλλά η Αγκυρα προτιμά να κάνει πίσω αυτήν την εποχή».
Παρά το γεγονός ότι είναι μέλος του ΝΑΤΟ, η Τουρκία έχει αρνηθεί να επιβάλει κυρώσεις στη Μόσχα, φιλοξενώντας αντ’ αυτού μια σειρά άτυχων ειρηνευτικών συνομιλιών και ενισχύοντας τις οικονομικές σχέσεις και με τις δύο πλευρές. Αυτή η πολιτική φαίνεται να αντανακλά την κοινή γνώμη στο εσωτερικό της χώρας όπου, σύμφωνα με μια δημοσκόπηση πέρυσι από την Aksoy Research, σχεδόν τα δύο τρίτα των Τούρκων ανησυχούν ότι ο πόλεμος έχει αρνητικό αντίκτυπο στη χώρα τους, αλλά το 80% πιστεύει ότι πρέπει ακόμα να μείνουν ουδέτεροι.
Ως μέρος των προσπαθειών να απομονωθεί από τις συνέπειες της σύγκρουσης, η Άγκυρα υποστήριξε επίσης τη συμφωνία για τα σιτηρά με τη μεσολάβηση του ΟΗΕ, η οποία βοήθησε να μεταφερθούν τρόφιμα από τα αποκλεισμένα λιμάνια της Ουκρανίας στον αναπτυσσόμενο κόσμο. Η κατάρρευσή της μετά την απόσυρση του Κρεμλίνου τον περασμένο μήνα πυροδότησε φόβους για πείνα και οδήγησε σε ένα κύμα ρωσικών επιθέσεων σε υποδομές εξαγωγών της Ουκρανίας. Το Συμβούλιο Εθνικής Ασφάλειας της Τουρκίας έχει προειδοποιήσει έκτοτε ότι η ένταση στη Μαύρη Θάλασσα «δεν είναι προς όφελος κανενός», αλλά σταμάτησε να καλεί τις δύο πλευρές να επιστρέψουν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων.
Η Ουκρανία έχει τώρα προφανώς πρόθεση να αντιμετωπίσει την απειλή που θέτει η ίδια η Ρωσία. Την περασμένη εβδομάδα, το Κίεβο κήρυξε τα ύδατα γύρω από τα λιμάνια της Ρωσίας στη Μαύρη Θάλασσα «εμπόλεμη ζώνη» από τις 23 Αυγούστου μέχρι νεωτέρας. Μιλώντας στο Politico, ο Ολεγκ Ουστένκο, οικονομικός σύμβουλος του Ζελένσκι, είπε ότι η χώρα του θεωρεί «όλα αυτά που οι Ρώσοι διακινούν πέρα δώθε στη Μαύρη Θάλασσα ως έγκυρους στρατιωτικούς μας στόχους».
Για τον Ιζίκ, η Κωνσταντινούπολη δεν είναι απλώς ένα μέρος από το οποίο παρακολουθεί τον πόλεμο να εξελίσσεται. Είναι το σημείο που κρατά το κλειδί για τον τερματισμό του.
«Αυτή η πόλη είναι εδώ για χιλιάδες χρόνια λόγω της υδάτινης οδού», είπε. «Αν ελέγχεις το νερό, ελέγχεις το εμπόριο. Και μετά αποφασίζεις πώς λειτουργεί ο κόσμος».