Κατά την έναρξη του πρώτου κύματος της πανδημίας, ένα από τα θέματα που απασχόλησαν επιστήμονες και πολίτες ήταν ο χρόνος που παραμένει ζωντανός ο κορονοϊός πάνω σε διάφορες επιφάνειες, όπως χερούλι πόρτας, τραπέζι, ρούχα, παιχνίδια, συσκευασίες τροφίμων κ.ά. Κι αυτό διότι, αν ήταν ζωντανός, υπήρχε πιθανότητα να μας μολύνει.
Στα τέλη του περασμένου Μαρτίου, σε εργαστηριακή μελέτη φάνηκε ότι ο κορονοϊός μπορεί να παραμείνει σε πλαστικά και μεταλλικά αντικείμενα για μέρες (εδώ). Με βάση αυτή τη μελέτη, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας είχε εκδώσει τον Μάιο οδηγία για την απολύμανση των επιφανειών ως μέτρο πρωτογενούς πρόληψης από τη μόλυνση.
Ετσι, φροντίζαμε να μην αγγίζουμε το πρόσωπό μας αν πρώτα δεν είχαμε πλύνει και απολυμάνει καλά τα χέρια μας. Επιπλέον, οτιδήποτε έμπαινε στο σπίτι περνούσε από τη διαδικασία της απολύμανσης με οινόπνευμα ή ειδικό σπρέι. Απολυμαίναμε φακέλους, δέματα, συσκευασίες τροφίμων από το σούπερ μάρκετ, ακόμη και τους δρόμους.
Ωστόσο, οι έρευνες για να μάθουμε όσο περισσότερα γίνεται για τον κορονοϊό δεν σταμάτησαν, ούτε και προς αυτήν την κατεύθυνση.
Λίγους μήνες αργότερα, ο Εμάνουελ Γκόλντμαν, μικροβιολόγος στην Ιατρική Σχολή Rutgers του Νιου Τζέρσι, αποφάσισε να ρίξει μία πιο προσεκτική ματιά στις λεγόμενες μικροβιοφόρες εστίες. Σε έρευνα που έκανε ανακάλυψε πως παρότι ο ιός μπορεί να ζει για συγκεκριμένο χρόνο σε διάφορες επιφάνειες, δεν υπήρχε κανένα επιστημονικό δεδομένο που να συνηγορούσε ότι μεταδίδεται με αυτόν τον τρόπο.
Ετσι, τον Ιούλιο δημοσιεύτηκε ένα άρθρο του στην επιστημονική επιθεώρηση The Lancet Infectious Diseases, με το οποίο υποστήριζε ότι οι μολυσμένες επιφάνειες διαδραματίζουν μικρό ρόλο στη μετάδοση του ιού.
Φυσικά ακολούθησαν και άλλες έρευνες, οι οποίες κατέληγαν στο ίδιο συμπέρασμα. Λίγο αργότερα, τα Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (CDC) των ΗΠΑ διευκρίνισαν ότι η μετάδοση από τις επιφάνειες «δεν αποτελεί τον κύριο τρόπο μετάδοσης της νόσου και εξάπλωσης του κορονοϊού».
Eτσι, καθώς συγκεντρώνονταν όλο και περισσότερα δεδομένα για τη μεταδοτικότητα του ιού κατά την πορεία της πανδημίας, κύριο μέσο μετάδοσης αποδείχθηκε ότι είναι τα μεγάλα σταγονίδια που εκσφενδονίζονται από άτομα που έχουν μολυνθεί, αλλά και τα μικρότερα σωματίδια που φεύγουν από το στόμα καθώς μιλάμε, βήχουμε ή απλώς αναπνέουμε.
Οι ειδικοί δεν υποστηρίζουν ότι ο κορονοϊός δεν μεταδίδεται από τις επιφάνειες, το αντίθετο. Εξηγούν όμως ότι ο κίνδυνος είναι μικρότερος συγκριτικά με τα μεγάλα και μικρά σταγονίδια.
Εξαερισμός αντί απολύμανσης
Πρακτικά, γράφει το Nature, είναι πιο εύκολο να απολυμανθούν οι επιφάνειες, παρά να ανοίξουμε τον χειμώνα τα παράθυρα για να βελτιωθεί η ποιότητα του αέρα στους εσωτερικούς χώρους.
Μέχρι το τέλος του 2020 οι παγκόσμιες πωλήσεις των απολυμαντικών για επιφάνειες είχαν αυξηθεί κατά 30% σε σχέση με το 2019, φτάνοντας τα 4,5 δισεκατομμύρια δολάρια.
Οι ειδικοί θεωρούν λογική τη σύσταση για «καλό πλύσιμο των χεριών», αλλά η υπερβολική απολύμανση των επιφανειών σπαταλά χρόνο και πόρους που θα μπορούσαν να δαπανηθούν στον εξαερισμό και τον καθαρισμό του εισπνεόμενου αέρα στους κλειστούς χώρους, υπογραμμίζει το Nature.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα χώρου που δεν αεριζόταν είναι το κρουαζιερόπλοιο Diamond Princess (εδώ), όπου 17 μέρες μετά την εκκένωσή του, όταν βρέθηκαν 712 επιβαίνοντες θετικοί στον κορονοϊό, το RNA του ιού εντοπιζόταν ακόμη σε διάφορες επιφάνειες στις καμπίνες. Ωστόσο, διατυπώθηκε η θεωρία ότι το RNA που ανιχνεύεται στις επιφάνειες είναι σαν το πτώμα του ιού και δεν είναι στην πραγματικότητα μεταδοτικό.
Για να αποδειχθεί αυτό, διάφοροι ερευνητές χρησιμοποίησαν το RNA του κορονοϊού και μόλυναν κύτταρα σε εργαστηριακό περιβάλλον. Μία μελέτη κατέδειξε ότι ο ιός παρέμενε λοιμογόνος σε πλαστικές και μεταλλικές επιφάνειες για έξι ημέρες, σε χαρτονομίσματα για τρεις ημέρες, στις χειρουργικές μάσκες για τουλάχιστον επτά ημέρες, στο δέρμα για τέσσερις ημέρες, ενώ στα ρούχα λιγότερο από οκτώ ώρες.
Ενώ τα δεδομένα αυτά συνηγορούν υπέρ της επιβίωσης του κορονοϊού στις επιφάνειες, αυτό δεν συνεπάγεται τελικά ότι οι άνθρωποι μολύνονται από επιφάνειες, όπως το χερούλι μιας πόρτας.
Κι αυτό διότι οι μελέτες της επιβίωσης του ιού, όχι μόνο χρησιμοποιούν υψηλό ιικό φορτίο, αλλά και ειδικές συνθήκες θερμοκρασίας και υγρασίας, διευρύνοντας το χάσμα μεταξύ πειραματικών και πραγματικών συνθηκών ακόμα περισσότερο.
Σε μία μελέτη του πανεπιστημιακού νοσοκομείου Assuta Ashod στο Ισραήλ, όπου οι ερευνητές επιχείρησαν να εντοπίσουν ζωντανό τον ιό στα πράγματα ασθενών και στα έπιπλα σε μονάδες απομόνωσης και ξενοδοχεία καραντίνας, τα μισά δείγματα από τα νοσοκομεία και το ένα τρίτο των ξενοδοχείων ήταν θετικά, αλλά δεν ήταν ικανά να μολύνουν ανθρώπινα κύτταρα.
Η έρευνα του Wisconsin-Madison
Μελέτες που έχουν γίνει για την έκθεση ανθρώπων σε άλλους παθογόνους παράγοντες δίνουν πρόσθετες ενδείξεις σχετικά με τη μετάδοση αναπνευστικών ιών από τις επιφάνειες. Το 1987 ερευνητές του Πανεπιστημίου του Wisconsin-Madison έστησαν μία μελέτη στην οποία έβαλαν υγιή άτομα να παίξουν χαρτιά στον ίδιο χώρο με άτομα μολυσμένα με ρινοϊό (ο κορονοϊός ανήκει στην οικογένεια των ρινοϊών). Αυτό που προέκυψε ήταν ότι από τους συμμετέχοντες που είχαν περιορισμένα τα χέρια τους, ώστε να μην μπορούν να αγγίξουν το πρόσωπό τους ή να ακουμπούν τις επιφάνειες, οι μισοί νόσησαν. Ομως περίπου ο ίδιος ήταν και ο αριθμός αυτών που άγγιζαν το πρόσωπό τους και τις επιφάνειες και τελικά νόσησαν.
Ακολούθως η ερευνητές έδωσαν σε υγιείς εθελοντές μάρκες και χαρτιά τα οποία είχαν χρησιμοποιηθεί και στα οποία πάνω είχαν βήξει ασθενείς με ρινοϊό. Επιπλέον, τους ώθησαν να αγγίζουν τη μύτη και τα μάτια τους όσο έπαιζαν χαρτιά. Στον χώρο αυτό, όμως, δεν βρισκόταν κανένας ασθενής. Ως αποτέλεσμα, δεν νόσησε κανένας από αυτούς. Κάτι που σημαίνει ότι η μετάδοση έγινε αποκλειστικά με τα σταγονίδια της αναπνοής και όχι από τις επιφάνειες. Τέτοιου τύπου μελέτες έδωσαν ισχυρό έρεισμα στη θεωρία ότι οι ρινοϊοί μεταδίδονται αερογενώς, αλλά τέτοια πειράματα θα ήταν ανήθικα για τον SARS-CoV-2, λόγω της φονικής δυναμικής του ιού.
Σε έτερη μελέτη που διενεργήθηκε από τον Απρίλιο έως τον Ιούνιο στο Πανεπιστήμιο Tufts της Μασαχουσέτης, οι ερευνητές λάμβαναν καθημερινά δείγματα από εξωτερικούς και εσωτερικούς χώρους, προκειμένου να ανιχνεύσουν το γενετικό υλικό του ιού (RNA). Με βάση τα επίπεδα RNA του ιού και το πόσο συχνά οι άνθρωποι άγγιζαν τις επιφάνειες αυτές, οι επιστήμονες υπολόγισαν τον κίνδυνο λοίμωξης από μολυσμένη επιφάνεια σε λιγότερο από 5 ανά 10.000 άτομα. Δηλαδή η μόλυνση είναι εφικτή αλλά σπάνια.
Αυτό ίσως εξηγεί γιατί τα πρώτα μέτρα που ελήφθησαν για τον έλεγχο της πανδημίας, που ήταν κυρίως η απολύμανση των επιφανειών, ήταν ελάχιστα αποτελεσματικά, ενώ οι κοινωνικές αποστάσεις, ο περιορισμός των ταξιδιών και τα lockdown ήταν πολύ πιο αποδοτικά.
Oλες αυτές οι πληροφορίες οδηγούν σε στατιστικά δεδομένα που είναι φυσικό να προκαλούν σύγχυση σχετικά με τους τρόπους μετάδοσης του κορονοϊού και γι’ αυτό και η έρευνα συνεχίζεται προς όλες τις κατευθύνσεις.
Οπλισμένοι με ενός έτους δεδομένα για τον ιό SARS-CoV-2, το μόνο βέβαιο είναι ότι θα πρέπει να μας απασχολεί η επαφή σε μικρή απόσταση μεταξύ ανθρώπων και όχι οι επιφάνειες. Σε κάθε περίπτωση, βέβαια, το πλύσιμο των χεριών παραμένει σημαντικό, αλλά τον βασικό ρόλο διαδραματίζουν ο καλός εξαερισμός του χώρου και ο καθαρισμός του αέρα.
Παρά τα περιορισμένα δεδομένα για τη μετάδοση μέσω επιφανειών, η πιθανή οδός ωθεί τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας στο να προτείνει τεχνικές απολύμανσης ως μέσο πρόληψης. Και γι’ αυτό απολυμαίνουμε ακόμη και σήμερα τις επιφάνειες.
Ο Εμάνουελ Γκόλντμαν, πάντως, αναφέρει ότι ενώ όταν βγαίνει από το σπίτι φοράει πάντα μάσκα, δεν λαμβάνει κάποιο ειδικό μέτρο προφύλαξης για να μη μολυνθεί από κάποια μολυσμένη επιφάνεια, αναφέροντας χαρακτηριστικά ότι «προστατεύουμε τον εαυτό μας πλένοντας τα χέρια μας, και αυτό ισχύει με ή χωρίς την πανδημία».