Σας υποσχέθηκα τη συνέχεια του ταξιδιού μας που ξεκίνησε από Βαρσοβία. Και μετά; Δώσε μας χιλιόμετρα! Σε ένα οδικό δίκτυο, όπως η παλιά μας Εθνική Οδός άρα ζόρικο και μονότονο, με όσο έβλεπαν τα μάτια χωράφια καλαμποκιού. Και με ένα ενοικιασμένο αυτοκίνητο που μας έδινε το προνόμιο να απολαμβάνουμε αυτοκίνηση αλλά και ιππασία συγχρόνως! Ως σε πλάτη αλόγου χωρίς σέλα! Ή θα μπορούσε άνετα να ευεργετεί αρρώστους για λιθοτριψία. Αλλά όταν η παρέα είναι κεφάτη και ταξιδιάρα, έχεις να λες και να γελάς.
Πρώτη στάση-διανυκτέρευση ορίσαμε το Βίλνιους, την πρωτεύουσα της Λιθουανίας. Πρωτεύουσα, ο τρόπος του λέγειν, καθώς έχεις την ζεστή αίσθηση ενός πανέμορφου, μικρού χωριού. Η είσοδος βέβαια στο Βίλνιους, έχει όλα τα στοιχεία-στίγματα του σοβιετικού, κομμουνιστικού τους παρελθόντος. Και αυτό, τουλάχιστον εμένα, που με προβληματίζει το πόσο ομοιόμορφος εξελίσσεται ο κόσμος και πόσο μεταμφιέζουν οι πόλεις τις πληγές με πρόοδο, με γοητεύει ακόμα στα ανατολικά κράτη. Εκείνες οι θηριώδεις πολυκατοικίες που συναντάμε ως πρώτη εικόνα, με τα αμέτρητα διαμερίσματα που παραχωρούσε το κράτος και που βεβαίως κατοικούνται και σήμερα, διαμερίσματα τόσο πανομοιότυπα και στο εσωτερικό τους, που ενέπνευσαν μια ιστορία μαύρου χιούμορ που μου την αφηγήθηκε η αγαπημένη μου φίλη Λαρίσα, εκ Μόσχας. «Μια οικογένεια που ζούσε στον 4ο όροφο μιας πολυκατοικίας στη Μόσχα, ταξίδεψε μέχρι το Λένινγκραντ, μπήκε σε μια πολυκατοικία, ανέβηκε στον 4ο όροφο, άνοιξαν με το κλειδί τους μια πόρτα διαμερίσματος και βρέθηκαν σπίτι τους!».
Σε αντίθεση με αυτά όμως, η Παλιά Πόλη του Βίλνιους είναι παραμυθένια, ανέπαφη, μεσαιωνική. Γεμάτη εκκλησίες με μια ιδιαίτερη αρχιτεκτονική που συνδυάζει γοτθικές, αναγεννησιακές, μπαρόκ, νεοκλασικές επιρροές. Σας προτρέπω να εντοπίσετε την οδό Literatu, ένα δρομάκι στενό που οι τοίχοι δεξιά-αριστερά είναι διακοσμημένοι με αφιερώματα σε συγγραφείς, ποιητές, φιλολογικές παρέες, μεταφραστές. Στο σημείο αυτό μας έπιασε μια βροχή, μα τι βροχή! Βροχή, βροχένια! Αλλά, όσοι με διαβάζετε χρόνια ίσως γνωρίζετε, ότι κάνω τη χαρά του Ινδιάνου για τη βροχή. Πολύ δε περισσότερο αφού έγινε η αφορμή για να χωθούμε κάτω από τις ριγέ τέντες, του πιο όμορφου μπιστρό, με το όνομα «Saint Germain».
Να το επισκεφτείτε ο-πωσ-δή-πο-τε. Και απολαύσαμε βροχή, που έπεφτε ράι θρού (α ρε Ζαμπέτα!) κρασί, τυριά. Τι άλλο να θέλει ο άνθρωπος! Σε ακραία αντίθεση, σαν μια τραγική, άτσαλη γείωση, πραγματικά αξίζει να επισκεφτεί κανείς το Μουσείο Θυμάτων Γενοκτονίας, στο πρώην αρχηγείο της KGB, που είναι αφιερωμένο στους χιλιάδες Λιθουανούς που δολοφονήθηκαν, φυλακίστηκαν ή εξορίστηκαν από τη Σοβιετική Ενωση, από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο μέχρι τη δεκαετία του ’60. Στο δωμάτιο εκτελέσεων, στην απομόνωση, πονάει η ψυχή σου. Τι άγριο θεριό ο άνθρωπος! Επισκεφτείτε επίσης το Πανεπιστήμιο του Βίλνιους που ιδρύθηκε το 1579 και είναι από τα παλιότερα στις βαλτικές χώρες, με την παλαιότερη βιβλιοθήκη με 5 εκατομμύρια βιβλία. Αλλά και τη γειτονιά Uzupis, μια συνοικία καλλιτεχνών, ας πούμε η δική τους Μονμάρτρη και όχι η δική μας η Εξαρχιώτικη. Εννοείται ότι, ό,τι σας σημείωσα θα το χαρείτε με περπάτημα. Μια δυνατότητα που απολαύσαμε σε όλο μας το ταξίδι.
Σιαουλιάι. Ο Λόφος των Σταυρών – Λιθουανία
Για τον «Λόφο των Σταυρών» θα βγαίναμε από την πορεία μας αλλά αποφασίσαμε ότι δεν γινόταν να χάσουμε, το περίεργα ενδιαφέρον αξιοθέατο. Ξεκίνησε ως καθολικό έθιμο. Πιστεύεται, ότι οι πρώτοι σταυροί τοποθετήθηκαν μετά από μια μεγάλη εξέγερση των Λιθουανών το 1831 -ως μέλη τότε της Ρωσικής Αυτοκρατορίας- εναντίον των ρωσικών αρχών. Οι οικογένειες που δεν μπορούσαν να βρουν για να θάψουν τα άψυχα σώματα των συγγενών τους τοποθετούσαν συμβολικά έναν σταυρό. Αυτό όμως απλώθηκε στον χρόνο, ο πόνος τράβηξε συρτή τον πόνο, η απώλεια συρτή την απώλεια…
Ο συμβολισμός ενός σταυρού, ως ακούμπημα του πόνου «παγκοσμιοποιήθηκε». Πέρασε, γκρέμισε τείχη θρησκειών. Δεν έχει πια να κάνει με καθολικούς. Σε μια πρόσφατη καταμέτρηση οι σταυροί υπολογίστηκαν σε 100.000. Ενας ολόκληρος λόφος σταυροί. Ενώ οργανώναμε το ταξίδι μας, ο Κώστας με είχε προτρέψει να διαβάσω ένα συνταρακτικό κείμενο ενός επισκέπτη, που ανέβασε τον πήχη των προσδοκιών μας στα ύψη. Το μέρος με είχε συγκινήσει, πριν συγκινηθώ. Ένας λόφος «τω Αγνώστω Θεώ», όπως το ορίζουν οι αρχαίοι. Έτσι τον είχα βαφτίσει. Είχα στήσει με τη φαντασία μου το όλον, σε μυστηριακό τοπίο, είχα απλώσει και ομίχλη και μοναξιά. Εγώ, άντε εμείς οι πέντε, το πολύ! Εν τέλει, όλα τα είχα σκηνοθετήσει, λάθος. Μας έλαχε ένας αυθάδης ήλιος, ένα σωρό αυτοκίνητα κατέφθαναν, πολλοί τουρίστες περιδιάβαιναν, ένας περιποιημένος τεράστιος διάδρομος σε οδηγούσε. Αυτό είναι; Έπεσα. Άρχισα να περιδιαβαίνω αδιάφορα μέχρι που ένας ακορντεονίστας έσταξε λίγη μαγεία. Μα κάπως έτσι, σταυρό τον σταυρό, τα συναισθήματα άλλαζαν. Με περικύκλωσαν «Θεέ!» αγνώστου Θεού. Όλα αυτά τα σταυρωμένα «παρακαλώ», τα πληγωμένα «γιατί;», η αναζήτηση παρηγοριάς, δύναμης, προσευχές σε ομοούσιο και αδιαίρετο ουρανό. Πότε με κινέζικη γραφή, πότε με γιαπωνέζικη, με ρώσικη…Ισπανοί, Μεξικάνοι, Εγγλέζοι…. Ένα αυτόνομος πλανήτης «παρακαλώ». Σταυροί λαϊκής τέχνης, σταυροί ταπεινοί, χαμηλών ανθρώπων. Καμία σχέση με τα ασημένια τάματα, τα περίτεχνα καντήλια, τις εικόνες. Ο λόφος των ταπεινών. Έτσι τον αποχαιρέτησα.
Ρίγα
Μια πανέμορφη πόλη με την πρώτη ματιά. Πρωτεύουσα της Λετονίας και σημαντικό λιμάνι. Στην πρώτη βόλτα στην μαγευτική Παλιά Πόλη πέφτουμε επάνω σε μια μεγαλειώδη εκκλησία που φιλοξενεί ένα κονσέρτο στον χώρο της. Χωρίς δεύτερη σκέψη θα πιάσουμε στασίδι ανάμεσα σε πλήθος κόσμου. Όλα είναι ήσυχα, κατανυκτικά και έχουμε την μεγάλη ευκαιρία να απολαύσουμε τον Jonis Pelse να δοκιμάζεται με το υπερμέγεθες μουσικό εκκλησιαστικό όργανο, που ο ήχος του είναι μεγαλοπρεπής και λειτουργεί με αέρα , ο οποίος διοχετεύεται σε αυλούς και χρησιμοποιείται, όπως και το πιάνο, τόσο ως σολιστικό όσο και ως ορχηστικό όργανο. Απολαύσαμε επίσης και το φωνητικό γκρουπ Putni. Και μετά χαθήκαμε σε στενά δρομάκια και χαζεύαμε κτίρια αρ νουβό.
Η πόλη έχει ενταχθεί στα μνημεία παγκόσμιας κληρονομιάς της Unesco. Κι αν είχε λόξιγκα ο αγαπητός μας Νίκος Βατόπουλος, λάτρης των ωραίων οικιών, της γοητείας των γειτονιών και της αισθητικής ενός «κάποτε», να γνωρίζει ότι οφειλόταν στο γεγονός ότι τον αναφέραμε κάθε τρεις και λίγο. Για ότι ωραίο βλέπαμε, «Αυτό το οίκημα θα ήταν η χαρά του Βατόπουλου!» λέγαμε. Βεβαίως επισκεφτήκαμε και την μεγάλη κεντρική αγορά τροφίμων που είναι εκτός των τειχών της Παλιάς Πόλης. Δώσε μου αγορά τροφίμων και πάρε μου την ψυχή! Πόσο μάλλον σ΄ετούτη που χαίρεσαι παστά ψάρια και σολομούς και μπρικ σε απίστευτες ποσότητες…
Ομως, τι ησυχία και τι αγριάδα των πωλητών, Θεέ μου! Η Ρέα, που έχει φάει τα παζάρια της ανατολής με το κουτάλι, έχει παίξει με φλύαρα βλέμματα και φωνές σπιρτόζων πωλητών και γέλια… Τι ησυχία σε τούτα τα μέρη, Θεέ μου των Βορίων! Και πόσο απότομοι. Η παλιά γενιά κουβαλάει επάνω της τα δράματα που τους έλαχαν. Από τον ναζισμό, στον βαθύ κομμουνισμό και στον άνευ χρόνου προσαρμογής βαθύ καπιταλισμό… Με τιμές καθόλου φθηνές, τόσο που παραξενεύεσαι πώς τα βγάζουν πέρα… Τι να σου κάνουν!…Eντονα τα σημάδια και του αλκοολισμού. Ακυρωμένοι, με πρησμένα μάτια, παραπατούν… Το συναντάς σε όλα τα μέρη που επισκεφτήκαμε και όσο και να υποκρίνεσαι ότι δεν το βλέπεις, το βλέπεις. Με την νέα γενιά τα πράγματα είναι αλλιώς. Πολύ περιποιητικοί και περισσότερο ανοιχτοί. Απολαυστικές είναι οι βόλτες γύρω από το πανέμορφο, παραμυθένιο House of the Blackheads, στην Παλιά Πόλη όπου βιρτουόζοι καλλιτέχνες του δρόμου μαγεύουν τα πλήθη και μοιράζουν πότε κατάνυξη και πότε χαρά.
Ταλίν
Τελευταία στάση του ταξιδιού μας, με το ενοικιασμένο καλπάζων αυτοκινητοάλογό μας και πριν επιστρέψουμε και πάλι στη Βαρσοβία, ήταν το Ταλίν, η πρωτεύουσα της Εσθονίας. Και ετούτη η Παλιά Πόλη προστατεύεται από την Unesco, ως μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς. Εδώ διακτινίζεσαι, όσο πουθενά αλλού, στον Μεσαίωνα. Από τα πλακόστρωτα σοκάκια μέχρι τις λάμπες που φωτίζουν τους δρόμους. Αν οι επισκέπτες φορούσαν και τα ανάλογα ρούχα, του 13ου αιώνα ας πούμε, τότε θα έλειπαν μόνο οι μάγισσες, οι δεισιδαιμονίες και η πυρά. Όμορφα είναι και στον λόφο Toompea με τον Ρωσικό Ορθόδοξο Καθεδρικό Ναό του Αλέξανδρου Νέφσκι που είναι η πιο πολυτελής ορθόδοξη εκκλησία της πόλης, με το πιο δυνατό καμπαναριό.
Στο Ταλίν χαίρεσαι να περπατάς, να χαζεύεις, να ανακαλύπτεις. Αλλά αυτό που μας παραξένεψε πολύ, είναι η μη τουριστική εκμετάλλευση της θάλασσας τους, αν και λιμάνι, τουλάχιστον με τον τρόπο που πράττουμε στην δική μας χώρα. Μέχρι που πλησιάσαμε και καταλάβαμε το γιατί. Τόσο κρύο αν και καλοκαίρι, φαντάσου τον χειμώνα! Εκεί και οι εγκαταλειμμένες φυλακές του Ταλίν, άλλο αποτύπωμα δράματος από τη ρωσική κατοχή, που πρέπει να επισκεφτείτε. Εκείνο το κουφάρι, το θλιβερό, το άγριο. Φόβος, θλίψη.
Πόσα υπέφεραν οι Εσθονοί και πόσο δεν έχουν κλείσει οι πληγές καθώς οικογένειες έχουν ακόμα να μοιραστούν ιστορίες σταλινικής θηριωδίας. Ένα άσβεστο μίσος σιγοκαίει. Διαβάζω, ότι έχει απαγορευτεί η χρήση κομμουνιστικών συμβόλων και το Κομμουνιστικό Κόμμα Εσθονίας είναι εκτός νόμου από το 1991. Σκέφτομαι τη χώρα μας, την απαξία αυτών των μαρτυριών ανθρώπων, που έζησαν στο πετσί τους, λες και είναι προϊόντα φαντασίας, υπερβολής, ψέματα…Λες και εμείς ξέρουμε καλύτερα. Όπως λέμε στα παιδιά για να κοιμηθούν… «Ψέματα είναι! Κοιμήσου ήσυχα». Δικαιούμαστε αυτόν τον ύπνο πια; Με θλίβει η χρόνια αμπελοφιλοσοφία μας… Κάποτε, στα μικράτα μας, τότε που τα σύνορα ήταν κλειστά και ο κόσμος χωρισμένος στα δυο δικαιούμασταν όνειρο, ψευδαισθήσεις, ποίηση. Τώρα;
Χαιρετήσαμε όλα αυτά τα κράτη μια Δευτέρα πρωί. Μεγάλες οι μέρες τους, ο ήλιος έδυε και δεν έδυε. Λες για να προλάβουν μέρες. Τόσες που έχασαν. Αλλά και ποιος να σου εγγυηθεί, ότι στη ζωή θα βρεις τις μέρες που έχασες; Ο καπιταλισμός με σαρδόνιο γέλιο περιμένει. Ο Τραμπ αρχηγός της ανθρωπότητας. Αρχηγός; Αυτός; Λαϊκισμός. Η Κίνα λιοντάρι έτοιμο να καταβροχθίσει και το Χονγκ Κονγκ. Η Ευρώπη δοκιμάζεται. Αυξανόμαστε και πληθυνόμαστε… Πόσους χωράει η γη; 4η Βιομηχανική επανάσταση. Υπάρχουν σταθερές για την ψυχή του ανθρώπου; Περνάμε οδικώς από το ένα κράτος στο άλλο. Πέντε Ελληνες με ένα τρελό ψιλο-φορτηγό, αυτοκινητάλογο… Ετούτος ο κόσμος δεν θα είναι ποτέ δίκαιος. Αλλά είναι ο άτιμος γοητευτικός.