Οταν εξετάζει κανείς τη ζωή των πλουσίων και των διασήμων, είναι πάντα δελεαστικό να αναζητά τα μυστικά της επιτυχίας τους. Να, λοιπόν, μία σπαζοκεφαλιά: Τι κοινό έχουν η δασκάλα μαγειρικής Τζούλια Τσάιλντ, ο μυθιστοριογράφος Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες, η τραγουδίστρια Tέιλορ Σουίφτ και οι ιδρυτές της Google, Λάρι Πέιτζ και Σεργκέι Μπριν; Η απάντηση είναι ότι όλοι, όταν ήταν μικροί, φοιτούσαν σε σχολεία τα οποία στήριζαν το Μοντεσοριανό παιδαγωγικό σύστημα.
Στις Ηνωμένες Πολιτείες, η επιρροή των σχολείων στον κόσμο της τέχνης και της τεχνολογίας έχει καταγραφεί εδώ και καιρό. Ωστόσο, μεγαλύτερο ρόλο παίζει η εκπαιδευτική μέθοδος. Ο ινδός ηγέτης Μαχάτμα Γκάντι ήταν θαυμαστής αυτού του παιδαγωγικού συστήματος, καθώς, όπως είχε πει, «τα παιδιά δεν αισθάνονταν το βάρος μάθησης, αφού μάθαιναν τα πάντα ενώ έπαιζαν». Ο Ραμπιντρανάθ Ταγκόρ, ο βραβευμένος με Νομπέλ ποιητής, δημιούργησε ένα δίκτυο Μοντεσοριανών σχολείων προκειμένου να απελευθερώσει τη δημιουργική αυτοέκφραση των παιδιών. Ωστόσο, η μέθοδος λειτουργεί πραγματικά;
Εχει περάσει περισσότερο από ένας αιώνας από τότε που η ιταλίδα γιατρός και παιδαγωγός Μαρία Μοντεσόρι σχεδίασε τις περίφημες αρχές της, οι οποίες ενθάρρυναν τα παιδιά να αναπτύξουν αυτονομία από νεαρή ηλικία. Η ζωή της προσφέρει την εμπνευσμένη ιστορία μιας πρώιμης φεμινίστριας που τόλμησε να αψηφήσει το φασιστικό καθεστώς προς αναζήτηση του ονείρου της. Σύμφωνα με ορισμένους υπολογισμούς, υπάρχουν σήμερα τουλάχιστον 60.000 σχολεία σε όλον τον κόσμο που χρησιμοποιούν τη μέθοδο «Mοντεσόρι.»
Ωστόσο, για τα πλεονεκτήματα αυτής της μεθόδου διδασκαλίας οι απόψεις διίστανται. Αυτό οφείλεται εν μέρει στις εγγενείς δυσκολίες της διεξαγωγής επιστημονικής έρευνας στην τάξη, γεγονός που αυξάνει το ποσοστό των σκεπτικιστών ενάντια σε αυτή την παιδαγωγική μέθοδο διδασκαλίας.
Η Μαρία Μοντεσόρι γεννήθηκε στον μικρό ιταλικό δήμο Κιαραβάλε της Ανκόνα το 1870, από προοδευτικούς γονείς, οι οποίοι συχνά συναναστρέφονταν με κορυφαίους στοχαστές και μελετητές της χώρας. Το φωτισμένο αυτό οικογενειακό περιβάλλον παρείχε στη Μοντεσόρι πολλά πλεονεκτήματα σε σχέση με άλλα νεαρά κορίτσια της εποχής.
«Η υποστήριξη της μητέρας της ήταν ζωτικής σημασίας για ορισμένες σημαντικές αποφάσεις, όπως η εγγραφή της σε τεχνική σχολή μετά τη δημοτική της εκπαίδευση» λέει η Ελίντ Τιαβάνι, μέλος του διοικητικού συμβουλίου της Opera Nazionale Montessori στη Ρώμη – της οργάνωσης που ιδρύθηκε από τη σπουδαία ιταλίδα παιδαγωγό με σκοπό να διερευνήσει και να προωθήσει τις εκπαιδευτικές μεθόδους της. Η υποστήριξη των γονιών της αποδείχθηκε επίσης απαραίτητη για την απόφασή της να σπουδάσει Ιατρική, έναν τομέα στον οποίο μέχρι τότε κυριαρχούσαν άνδρες.
«Η οικογένεια της Μαρία Μοντεσόρι ήταν πάντα εξαιρετικά ευαίσθητη σε κοινωνικά ζητήματα», προσθέτει η Ταβιάνι, όπως ο αγώνας για τη γυναικεία χειραφέτηση – μια μάχη που η Μοντεσόρι θα συνέχιζε μέχρι την ενηλικίωσή της. «Αποτελεί ένα σημαντικό σημείο αναφοράς για άλλες γυναίκες της εποχής», δηλώνει στο BBC.
Μετά την αποφοίτησή της από την Ιατρική, το 1896, η Μοντεσόρι ξεκίνησε να εργάζεται ως εθελόντρια σε ψυχιατρική κλινική στο Πανεπιστήμιο της Ρώμης, όπου φρόντιζε παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες. Τα δωμάτια ήταν γυμνά, με λίγα έπιπλα. Μια μέρα διαπίστωσε ότι τα παιδιά έπαιζαν με ενθουσιασμό με τη φρυγανιά που είχε πέσει στο πάτωμα, λέει η Κατρίν Λεκιουέρ, ερευνήτρια ψυχολογίας και εκπαίδευσης στο Πανεπιστήμιο της Ναβάρα, στην Ισπανία, και συγγραφέας του βιβλίου «The Wonder Approach». «Τότε ήταν που η Μοντεσόρι σκέφτηκε ότι η προέλευση κάποιων πνευματικών αναπηριών θα μπορούσε να σχετίζεται με την εξαθλίωση».
Με το κατάλληλο εκπαιδευτικό υλικό, αυτά και άλλα νεαρά μυαλά θα μπορούσαν να γαλουχηθούν, σημειώνει η ιταλίδα παιδαγωγός. Αυτή η παρατήρηση θα οδηγούσε τη Μοντεσόρι να αναπτύξει μια νέα μέθοδο εκπαίδευσης, που επικεντρωνόταν στην παροχή της βέλτιστης διέγερσης στη διάρκεια των ευαίσθητων περιόδων της παιδικής ηλικίας.
Στο επίκεντρό της βρισκόταν η αρχή ότι όλο το εκπαιδευτικό υλικό πρέπει να απευθύνεται σε παιδιά και να είναι σχεδιασμένο για να απευθύνεται σε όλες τις αισθήσεις ενός παιδιού. Επιπλέον, κάθε παιδί πρέπει να έχει τη δυνατότητα να κινείται, να ενεργεί ελεύθερα και να χρησιμοποιεί τη δημιουργικότητά του και τις δεξιότητές του στην επίλυση προβλημάτων. Οι δάσκαλοι έπαιρναν το ρόλο των οδηγών, υποστηρίζοντας τα παιδιά χωρίς εξαναγκασμό ή έλεγχο.
Η Μοντεσόρι άνοιξε το πρώτο της σχολείο “Casa dei Bambini”- «Το Σπίτι των Παιδιών», το 1907 και σύντομα απέκτησε πολλά άλλα σχολεία. Με την πάροδο του χρόνου, δημιούργησε επίσης σχέσεις με οραματιστές από όλο τον κόσμο, συμπεριλαμβανομένου του Μαχάτμα Γκάντι. Παραδόξως, όταν το φασιστικό κόμμα του Μουσολίνι ήρθε, για πρώτη φορά, στην εξουσία στην Ιταλία το 1922, «αγκάλιασε»αρχικά το κίνημά της. Σύντομα όμως, το κόμμα αντιτάχθηκε στην ελευθερία έκφρασης των παιδιών.
Σύμφωνα με την Ταβιάνι, οι αξίες της Μοντεσόρι αφορούσαν πάντα τον ανθρώπινο σεβασμό και “τα δικαιώματα των παιδιών και των γυναικών. Ωστόσο, το φασιστικό κόμμα ήθελε να εκμεταλλευτεί το έργο και τη φήμη της”. Τα πράγματα έφτασαν σε οριακό σημείο όταν το φασιστικό καθεστώς προσπάθησε να επηρεάσει το εκπαιδευτικό περιεχόμενο των σχολείων και το 1934 η Μοντεσόρι και ο γιος της αποφάσισαν να φύγουν από την Ιταλία. Θα επέστρεφε στην πατρίδα της, μόλις το 1947 και θα συνέχιζε να γράφει και να αναπτύσσει τη μέθοδό της μέχρι το θάνατό της το 1952, σε ηλικία 81 ετών.
Υπεύθυνα παιδιά
Σήμερα υπάρχουν πολλά διαφορετικά είδη σχολείων Μοντεσόρι, τα οποία δεν αναγνωρίζονται όλα από τον οργανισμό Opera Nazionale Montessori (ONM), αλλά ορισμένες θεμελιώδεις αρχές έχουν παραμείνει άθικτες. Το ένα είναι η ιδέα των δασκάλων ως ήπιων οδηγών, που ενθαρρύνουν τα παιδιά να ολοκληρώσουν τις δραστηριότητες, παρεμβαίνοντας όσο το δυνατόν λιγότερο. «Τα παιδιά μας μαθαίνουν να κάνουν αυτοδιαχείριση» λέει η Μίριαμ Φέρρο, διευθύντρια της Ecoscuola Montessori στο Παλέρμο της Σικελίας, η οποία καλωσορίζει τα παιδιά από τους πρώτους μήνες της ζωής τους έως την ηλικία των έξι ετών.
Ορισμένα μαθήματα στο Ecoscuola είναι παρόμοια με αυτά που διδάσκονται σε άλλα νηπιαγωγεία και σχολεία, όπως τα μαθηματικά και η μουσική. Αλλά υπάρχει, επίσης, ένα μάθημα που ονομάζεται «πρακτική ζωή», που πηγαίνει ακριβώς πίσω στο αρχικό όραμα της Μοντεσόρι, το οποίο καταπιάνεται με την αυτονομία των παιδιών. Περιλαμβάνει πραγματικές πρακτικές εργασίες, όπως το σερβίρισμα ποτών από τα παιδιά στους συμμαθητές τους.
Για ασφάλεια, οι δάσκαλοι θα αναλάβουν το βράσιμο του νερού, αλλά τα παιδιά είναι εκείνα που παίζουν ενεργό ρόλο στον καθαρισμό της επιφάνειας εργασίας τους και στη συνέχεια στην παρουσίαση των ποτών τους, στους άλλους. «Κατά τη διάρκεια του πρωινού και του μεσημεριανού γεύματος είναι επίσης αυτοκατευθυνόμενα, με τη σειρά τους να στρώσουν το τραπέζι και να εξυπηρετήσουν τους συμμαθητές τους», λέει η Μίριαμ Φέρρο.
Η μέθοδος ενθαρρύνει την ανεξαρτησία αλλά και τη συνεργασία. Παιδιά διαφορετικών ηλικιών διδάσκονται στην ίδια τάξη, ώστε τα εξάχρονα, για παράδειγμα, να μπορούν να βοηθήσουν τα τρίχρονα. Δεν υπάρχουν τεστ ή βαθμοί, για να αποφευχθεί ο ανταγωνισμός μεταξύ των μαθητών. Κάθε συνεδρία διαρκεί τρεις ώρες, για να επιτρέψει στα παιδιά να απορροφηθούν από αυτό που κάνουν. Το εκπαιδευτικό υλικό είναι αντικείμενα σχεδιασμένα για εξερεύνηση με όλες τις αισθήσεις του παιδιού, όπως γράμματα και αριθμοί από γυαλόχαρτο.
Οσο χαρούμενη και λογική κι αν ακούγεται αυτή η ιδέα, επιφέρει κάποια απτά οφέλη, πέρα από αυτά που παρατηρούνται σε μια τυπική τάξη; Μπορεί να φαίνεται απλή ερώτηση, αλλά είναι πολύ δύσκολο να απαντηθεί. Η έρευνα δείχνει ότι μπορεί να υπάρχουν οφέλη σε συγκεκριμένες πτυχές της εκπαίδευσης Μοντεσόρι – αλλά τα αποτελέσματα συνοδεύονται από σημαντικές επιφυλάξεις. Κάτι τέτοιο συμβαίνει επειδή η τυπική επιστημονική διαδικασία που χρησιμοποιείται για να διαπιστωθεί εάν κάτι λειτουργεί ή όχι, είναι δύσκολο να εφαρμοστεί στην τάξη.
Είναι πολύ δύσκολο κάποιος να διαπιστώσει επιστημονικά τα αποτελέσματα της Μοντεσοριανής εκπαίδευσης. Για παράδειγμα, οι γονείς που στέλνουν τα παιδιά τους σε ένα σχολείο που εφαρμόζει το Μοντεσοριανό σύστημα εκπαίδευσης, ενδεχομένως να ασχολούνται γενικά περισσότερο με την εκπαίδευση των παιδιών τους, ακόμα και στο σπίτι. Επομένως, το δικό τους εκπαιδευτικό στυλ μπορεί να επηρεάσει θετικά την επιτυχία των παιδιών τους, εξηγεί ο Χαβιέ Μπερναθέρ από το Ινστιτούτο Πολιτισμού και Κοινωνίας του Πανεπιστημίου της Ναβάρα.
Η Σολάνς Ντενερβόντ, νευροεπιστήμονας στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο της Λωζάνης και πρώην δασκάλα της μεθόδου Μοντεσόρι διαπίστωσε ότι τα παιδιά που φοιτούν σε σχολεία που ακολουθούν το Μοντεσοριανό σύστημα εκπαίδευσης τείνουν να έχουν μεγαλύτερη δημιουργικότητα, η οποία, με τη σειρά της, φαίνεται να συνδέεται με καλύτερα ακαδημαϊκά αποτελέσματα. (Αν και δεν μπόρεσε να συγκεντρώσει στοιχεία σε ένα τυχαίο δείγμα μαθητών, βεβαιώθηκε ότι συνέκρινε παιδιά με παρόμοια νοημοσύνη και κοινωνικοοικονομικό υπόβαθρο.) Η Ντενερβόντ υποψιάζεται ότι τα πλεονεκτήματα προέρχονται από την εμπειρία των παιδιών να αναλαμβάνουν την ηγεσία στις μαθησιακές τους δραστηριότητες από νεαρή ηλικία και τις ευκαιρίες που τους δίνονται, μέσα από την Μοντεσοριανή εκπαίδευση, να βρουν τις δικές τους λύσεις σε ένα πρόβλημα και να μάθουν από τα λάθη τους. «Η συγκεκριμένη εκπαιδευτική μέθοδος δημιουργεί έναν ασφαλή χώρο για δοκιμές και λάθη», δηλώνει στο BBC. «Οταν είσαι στο σχολείο, χτίζεις την αρχιτεκτονική του μυαλού σου», τονίζει. «Είναι λογικό, οι άνθρωποι που έχουν μάθει να είναι ευέλικτοι και συνεργάσιμοι από νεαρή ηλικία να έχουν ένα πλεονέκτημα αργότερα στη ζωή τους.»
Οποια κι αν είναι τα πραγματικά οφέλη της Μοντεσοριανής μεθόδου, υπάρχει σίγουρα κάτι ελκυστικό στην κεντρική ιδέα, για μια απελευθερωμένη, αυτοκατευθυνόμενη εκπαίδευση στην παιδική ηλικία, απαλλαγμένη από την τυραννία της συμβατικής εκπαίδευσης. Η Μαρία Μοντεσόρι ήταν ακούραστη στην προώθηση της μεθόδου της και οι διάδοχοί της συνέχισαν να διαδίδουν την μέθοδό της τον κόσμο. «Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι έφτιαξε μια «μπράντα», εξηγεί ο Τζιανφράνκο Μαρόνε, καθηγητής σημειολογίας, μελέτης σημείων και συμβόλων, στο Πανεπιστήμιο του Παλέρμο. Επισημαίνει την άνοδο των εμπορικών σημάτων και του μάρκετινγκ από τη δεκαετία του 1980, η οποία επεκτείνεται και στα εκπαιδευτικά ιδρύματα. Το όνομα «Μοντεσόρι» συνδέεται, επιπλέον, με την υψηλής ποιότητας εκπαίδευσης, ακόμη και με μια φιλοσοφία ζωής, που έχει προσελκύσει πολλούς γονείς.
Κατά ειρωνικό τρόπο, ωστόσο, πολλά σχολεία σήμερα φέρουν το όνομα της Μαρίας Μοντεσόρι, ενώ τηρούν μόνο χαλαρά τις μεθόδους της. «Είναι όλο και πιο δύσκολο να βρει κανείς αυθεντική εκπαίδευση Μοντεσόρι», λέει η Λεκιουλέρ, με την ανησυχία ότι ορισμένα σχολεία μπορεί απλώς να ακολουθούν μια τάση, χωρίς να ενστερνίζονται πραγματικά τις αρχές της συγκεκριμένης μεθόδου διδασκαλίας, για την αυτονομία του παιδιού. Παράλληλα, η έλλειψη συνέπειας στην εφαρμογή της μεθόδου μπορεί να εξηγήσει γιατί υπάρχει μεταβλητότητα στις μετρήσεις των πλεονεκτημάτων της μεθόδου Μοντεσόρι, συμπεριλαμβανομένων ορισμένων αποτυχιών να σημειωθούν τυχόν πλεονεκτήματα σε σχέση με άλλα εκπαιδευτικά συστήματα. Ωστόσο, μια απόδειξη για το έργο της Μοντεσόρι, είναι ότι για περισσότερα από 100 χρόνια, αφότου άνοιξε το πρώτο της σχολείο, οι εκπαιδευτικοί εξακολουθούν να ενστερνίζονται και να εξελίσσουν τη θεωρία της, η οποία συνεχίζει να τους εμπνέει για περαιτέρω έρευνα.
Οι 19 συμβουλές της Μαρίας Μοντεσόρι για να γίνουμε καλύτεροι γονείς
- Τα παιδιά μαθαίνουν από το περιβάλλον τους
- Όταν ένα παιδί δέχεται συχνά κριτική, μαθαίνει να κατακρίνει τους άλλους
- Όταν ένα παιδί επαινείται συχνά, μαθαίνει να εκτιμά τους άλλους.
- Όταν ένα παιδί αντιμετωπίζεται εχθρικά, θα μάθει να τσακώνεται
- Αν είστε ειλικρινείς με το παιδί σας, θα μάθει τη σημασία της ευθύτητας
- Αν κοροϊδεύετε συχνά το παιδί σας, θα γίνει ντροπαλό.
- Όταν ένα παιδί νιώθει ασφαλές, μαθαίνει να εμπιστεύεται τους ανθρώπους
- Αν κάνετε συχνά το παιδί σας να νιώθει ντροπή, θα μάθει να νιώθει πάντα ενοχές
- Αν σε ένα παιδί δίνεται συχνά ενθάρρυνση, θα μάθει να έχει υψηλή αυτοπεποίθηση
- Αν είμαστε δεκτικοί με ένα παιδί, θα μάθει να έχει υπομονή
- Αν είμαστε υποστηρικτικοί με το παιδί, θα είναι σίγουρο για τον εαυτό του
- Αν ένα παιδί ζει σε ένα περιβάλλον φιλίας και νιώθει ότι οι άλλοι το χρειάζονται, θα μάθει πώς να βρίσκει την αγάπη
- Ποτέ μη μιλάτε άσχημα για ένα παιδί, είτε σας ακούει είτε όχι
- Επικεντρωθείτε στο να θρέφετε το καλό που υπάρχει μέσα σε κάθε παιδί. Με αυτόν τον τρόπο δεν θα υπάρχει χώρος για το κακό
- Πάντα να το ακούτε και πάντα να απαντάτε στις ερωτήσεις του παιδιού ή σε αυτά που σας ζητά, όταν έρχεται σε εσάς
- Να σέβεστε το παιδί, ακόμα κι όταν κάνει ένα λάθος. Έτσι θα μπορέσει πιο γρήγορα να το διορθώσει
- Πάντα να είστε έτοιμοι να βοηθήσετε ένα παιδί που σας το ζητά, και να κάνετε στην άκρη όταν έχει βρει ό,τι χρειάζεται
- Να βοηθάτε ένα παιδί να αποκτά ικανότητες από μικρό. Αυτό μπορεί να γίνει μόνο αν εξασφαλίσετε ότι ο κόσμος που το περιβάλλει είναι γεμάτος με τρυφερότητα, ειρήνη και αγάπη
- Πάντα να δείχνετε τους καλούς σας τρόπους στο παιδί. Δείξτε του πώς να γίνει όσο καλύτερο γίνεται.