Εξωστρεφής, πολυσχιδής, υπερδραστήριος. Ο Μιχάλης Πικραμένος, νέος πρόεδρος του Συμβουλίου της Επικρατείας –με απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου, ύστερα από πρόταση του υπουργού Δικαιοσύνης Γιώργου Φλωρίδη– διαφέρει αισθητά από το στερεότυπο που αντιστοιχεί στο δύσκολο λειτούργημα. Δεν είναι μόνο η επαφή του με το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (είναι καθηγητής της Νομικής Σχολής) που τον βγάζει από τα δωμάτια περισυλλογής συναδέλφων του δικαστών και τον «γειώνει» – που θα έλεγαν και οι φοιτητές του. Είναι και η ιδιοσυγκρασία του, η προσωπική μενταλιτέ του, το ίδιο του το κοσμοείδωλο.
Στο βιβλίο του «Η Λογοδοσία των Δικαστών στη Δημοκρατία» (εκδ. Ευρασία) ο κ. Πικραμένος μοιάζει πλήρως απελευθερωμένος από επαγγελματικές εμμονές και πάσης φύσεως συντεχνιακές λογικές: εντοπίζει μια συζήτηση πολύ πλούσια σε ό,τι αφορά την ανεξαρτησία της Δικαιοσύνης, αλλά πολύ περιορισμένη σε ό,τι αφορά τη λογοδοσία του δικαστικού συστήματος και των δικαστών. Εντοπίζει ακόμη και ψήγματα λαϊκισμού, που στηρίζεται στη θεμελιώδη παραδοχή ότι οι δικαστές δεν ευθύνονται για καμία από τις παθογένειες του πεδίου της Δικαιοσύνης.
Μια από τις προτάσεις του είναι, δε, η θεσμοθέτηση (δυνατή σε συνταγματική αναθεώρηση – την προσεχή άραγε;) Συμβουλίου Δικαιοσύνης, οργάνου μεικτής σύνθεσης στο οποίο θα μετέχουν δικαστές και μη δικαστές, με κεντρική σημασία για την ανεξαρτησία της Δικαιοσύνης, όπως συμβαίνει σε πλείστες όσες ευρωπαϊκές χώρες.
Δεν είθισται δικαστές να μιλούν για δικαστικό λαϊκισμό. Να αποδίδουν την παροιμιώδη καθυστέρηση της ελληνικής Δικαιοσύνης στην πορεία της προς τον ψηφιακό μετασχηματισμό σε εγκατεστημένα οικονομικά συμφέροντα αλλά και την εγγενή εγχώρια τάση, αυτή της ήσσονος προσπάθειας, μακριά από κοπιώδη εργασία, με τον εκσυγχρονισμό ουσιαστικά «εχθρό», στην αντίπερα όχθη.
Όπως δεν είθισται μέλη ΔΕΠ σε Πανεπιστήμιο, να μιλούν για προγράμματα σπουδών που πρέπει να ανανεωθούν, να εκσυγχρονισθούν, να συνδεθούν με το κοινωνικό γίγνεσθαι. Να φύγουν από τη λούπα των διαδοχικών και αλλεπάλληλων μαθημάτων Δικονομίας, κάνοντας άνοιγμα στην πραγματικότητα – και το μέλλον – του νομικού επαγγέλματος.
Την ίδια διάθεση ανατροπής, πάντα σε θεσμικό, μεταρρυθμιστικό πλαίσιο, ο νέος Πρόεδρος του ΣτΕ έχει επιδείξει –με τη δέουσα αυστηρότητα- και εντός του Δικαστηρίου, ιδίως ως Πρόεδρος του Πρωτοβάθμιου Συμβουλίου Επιθεώρησης Δικαστών Συμβουλίου της Επικρατείας και Αναπληρωτής Πρόεδρος της Επιθεώρησης Δικαστών τακτικών διοικητικών δικαστηρίων. Κοινώς, δεν χαρίζεται…
Τα στοιχήματα
Σε κάθε περίπτωση, κατά την προσεχή τριετία (τέτοιον χρονικό ορίζοντα έχει στην κορυφή του Δικαστηρίου) του παρουσιάζεται λαμπρή ευκαιρία για να δώσει δείγμα γραφής, εξαντλώντας τα αποθέματα δυναμισμού του. Το ΣτΕ βρίσκεται σε φάση κρίσιμη, καθώς επιχειρείται – με τη βούλα του νόμου πια (σσ: το οικείο σχέδιο νόμου ψηφίστηκε κατά πλειοψηφία από την Ολομέλεια της Βουλής, λίγες ώρες πριν από την ανάδειξή του ως Προέδρου) – ο εκσυγχρονισμός του, με νέο δικονομικό μοντέλο, που εκτιμάται ότι θα επιτρέπει ποιοτικότερους και ταχύτερους ρυθμούς απονομής Δικαιοσύνης. Παρά την όποια πρόοδο των τελευταίων ετών, μιλάμε για ένα Δικαστήριο με 12.000 εκκρεμείς υποθέσεις.
Το ελληνικό Συμβούλιο της Επικρατείας έχει εξάλλου να φέρει σε πέρας το σύνθετο εγχείρημα που αφορά τη διετή Προεδρία της Ένωσης Συμβουλίων της Επικρατείας και Ανώτατων Διοικητικών Δικαστηρίων της ΕΕ. Και το οποίο απαιτεί υψηλή οργανωτική ικανότητα, επάρκεια επιπέδου manager, ώστε και τα επικείμενα σεμινάρια να διεξαχθούν χωρίς παρατράγουδα, και η ελληνική προεδρία να αποπνέει κοσμοπολιτισμό.
Γνώστες της πραγματικότητας στο Δικαστήριο επιμένουν ότι ακόμη και η κτιριακή κατάστασή του – ομοίως και η γκρίνια που συνεπάγεται – απαιτεί αποτελεσματικούς χειρισμούς, υπομονή, επιμονή, εγρήγορση. Στην παρούσα φάση, το ΣτΕ είναι βυθισμένο στη σκόνη, γεμάτο από χαρτόκουτες, καθώς τελεί υπό μετακόμιση. Οι εργασίες ανακαίνισης εντός του Αρσακείου Μεγάρου, εν γένει στο οικοδομικό τετράγωνο, ενόψει του μελλοντικού food hall μεσογειακής διατροφής, έχει ξεβολέψει τους δικαστές, μεταφέροντας τους σε δυο άλλα κτίρια, Σοφοκλέους και Αιόλου, καθώς και επί της οδού Ιπποκράτους (στο κτίριο όπου στεγάζεται η Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς, στο παλιό Hondos Center). Το σχέδιο θέλει το Δικαστήριο να επιστρέφει στη βάση του στις αρχές του 2026, σε 730 ημερολογιακές ημέρες, η ένταξη του προϋπολογισμού του project στο Ταμείο Ανάκαμψης μάλλον το διασφαλίζει, αλλά επειδή ουδείς γνωρίζει την τελική έκβαση – ε, στην Ελλάδα ζούμε – δημιουργεί αν μη τι άλλο ασφάλεια να βρίσκεται στο τιμόνι κάποιος που μπορεί να διεκδικήσει τα υπεσχημένα.
Το βέβαιο είναι ότι η εμπειρία του εκτός Ελλάδας, με ερεθίσματα κυρίως από την Ευρωπαϊκή Ένωση –έχει εκπροσωπήσει πολλάκις τη χώρα σε θεσμικά ευρωπαϊκά όργανα, ενώ έχει υπάρξει ως ακαδημαϊκός επισκέπτης στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης (προ Brexit)-, έχουν προδήλως βάλει ψηλά τον πήχη για τον κ. Πικραμένο. Του αρέσει να λέει αλήθειες, να επικαλείται τον κοινό νου, να θέλει να κάνει την Ελλάδα Ευρώπη, και τα δικαστήρια της, επίσης, εισφέροντας προτάσεις δημόσιας πολιτικής στο πεδίο της Δικαιοσύνης.
Δεν θα είναι εύκολη η θητεία στο ΣτΕ για τον νέο Πρόεδρο. Θα πρέπει να κάνει πράξη όσα έχει θεωρητικώς υποστηρίξει. Πρωτίστως, κι είναι τα λόγια του, ως «σπονδή» στην ίδια τη Δημοκρατία.