Κάποιοι περιμένουν πώς και πώς να περάσει επιτέλους η πανδημία για να ρίξουμε τελετουργικά τις μάσκες μας στην πυρά. Αλλοι, πάλι, σκέπτονται ότι τα καλύμματα του προσώπου θα μείνουν στη φαρέτρα των μέτρων προφύλαξης ακόμη και μετά τον άμεσο κίνδυνο μετάδοσης του κορονοϊού. Οι επιστήμονες, εξάλλου, το έχουν ξεκαθαρίσει: η παράξενη ασθένεια, που άλλοι την περνούν στο πόδι ή τόσο ελαφριά, ώστε δεν το αντιλαμβάνονται καν, και άλλοι έχοντας βαρύτατα συμπτώματα που ενίοτε οδηγούν στον θάνατο, δεν πρόκειται να φύγει σύντομα. Το πιθανότερο σενάριο είναι ότι ο κορονοϊός θα γίνει μεν ενδημικός, αλλά, μέσω ενός συνδυασμού εμβολιασμών και φυσικής εξέλιξής του, θα είναι πολύ λιγότερο επιβλαβής με συμπτώματα παρόμοια με εκείνα του κοινού κρυολογήματος.
Το πώς θα συμπεριφερόμαστε μετά την πανδημία είναι άγνωστο, μερικοί, ωστόσο, ίσως εξακολουθούν να νιώθουν την ανάγκη –αφού το συνηθίσαμε– να καλύπτουν τη μύτη και το στόμα τους όσο βρίσκονται σε δημόσιους χώρους.
Κάποιοι, όπως ο Μπόρις Τζόνσον για παράδειγμα, θεωρούν την ιδέα παράλογη, γράφει η Telegraph. Ο βρετανός πρωθυπουργός υποβίβασε στα γρήγορα τη βαρύτητα της πρότασης, που διατυπώθηκε από τον καθηγητή Επιδημιολογίας Τζόναθαν Βαν Ταμ, αναπληρωτή ιατρικό σύμβουλο του Ηνωμένου Βασιλείου, σε μια συνέντευξη Τύπου στην Ντάουνινγκ Στριτ τον περασμένο Οκτώβριο.
Σε άλλα μέρη του κόσμου, όμως, είναι συνήθεια παλιά. Σε περιοχές της Ανατολικής Ασίας, οι μάσκες προσώπου συνηθίζονται από άτομα με βήχα ή κρυολόγημα μετά την πανδημία SARS του 2002, ακόμη και μετά την υποχώρηση της άμεσης απειλής.
Σε συνέντευξή του την περασμένη εβδομάδα, εξάλλου, ο καθηγητής Βαν Ταμ είπε: «Νομίζω ότι θα υπάρξουν άνθρωποι που θα το αποφασίσουν προσωπικά και θα πουν, “ξέρετε κάτι, τον χειμώνα όταν θα είμαι σε ένα πολυσύχναστο μέρος θα έχω το πρόσωπό μου καλυμμένο. Όταν μπαίνω στο μετρό, θα φοράω μάσκα”».
Αν και αμφιλεγόμενη, μια νέα μελέτη, που δημοσιεύθηκε στο Proceedings of the Royal Society A υποστηρίζει, επίσης, τη χρήση μάσκας. Οι ερευνητές του Πανεπιστημίου του Κέιμπριτζ διαπίστωσαν ότι μόνο η κοινωνική αποστασιοποίηση δεν αρκεί για να μας προστατεύσει από την μετάδοση της νόσου Covid-19. Απαραίτητες είναι τόσο οι μάσκες προσώπου όσο και ο καλός αερισμός των κλειστών χώρων.
Οι ερευνητές διαπίστωσαν ακόμη ότι η μετάδοση του ιού είναι πολύ πιο πιθανή μέσω ομιλίας χωρίς μάσκα, παρά με τον βήχα και ότι μέσα σε δευτερόλεπτα ο ιός μπορεί να «ταξιδέψει» περισσότερο από δύο μέτρα μακριά μέσα σε ένα κακώς αεριζόμενο δωμάτιο.
Αλλαγές στη συμπεριφορά
Αν και πολλοί -τόσο στη Βρετανία όσο και στη χώρα μας όπως και αλλού στον κόσμο- επιθυμούν διακαώς την επιστροφή στην κανονική ζωή το συντομότερο δυνατό, αρκεί να κοιτάξουμε στο σχετικά πρόσφατο παρελθόν, για να διαπιστώσουμε ότι οι πανδημίες μπορούν να προκαλέσουν μακροπρόθεσμες αλλαγές στην ανθρώπινη συμπεριφορά.
Σε ορισμένες περιοχές της Ασίας, έχει γίνει κοινωνική υποχρέωση να καλύπτει τη μύτη και το στόμα του κάποιος άρρωστος, ακόμα κι αν έχει απλώς βήχα ή ήπιο κρυολόγημα. Και η κρίση που προκάλεσε ο ιός HIV/AIDS τις δεκαετίες του 1980 και 1990 (και συνεχίζεται στην υποσαχάρια Αφρική) οδήγησε σε τεράστια εξάπλωση της χρήσης προφυλακτικού στο σεξ.
Ακόμη, «με τον Έμπολα, υπήρξε σαφώς μια αλλαγή στον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι χαιρετούσαν ο ένας τον άλλον, ο οποίος συχνά ήταν αγκαλιές. Μόνο με την πάροδο του χρόνου αρχίζουν να το ξανακάνουν», δήλωσε στην Telegraph, η ντέιμ Τιλ Γουίκς, καθηγήτρια στο Ινστιτούτο Ψυχιατρικής, Ψυχολογίας και Νευροεπιστήμης, στο King’s College του Λονδίνου. Υποστήριξε, επίσης, ότι μετά το εμβόλιο «οι περισσότεροι άνθρωποι θα προσπαθήσουν να επιστρέψουν στις συνήθεις συμπεριφορές τους. Αλλά μερικές συμπεριφορές θα είναι αρκετά δύσκολο να επανέλθουν».
Στη Βρετανία, ωστόσο, είναι μάλλον απίθανο να διατηρηθεί η συνήθεια της κάλυψης του προσώπου μετά την πανδημία. Γιατί οι Βρετανοί «υστερούν» στη χρήση μάσκας σε σχέση με άλλους Ευρωπαίους. Και ενώ οι ενήλικες δηλώνουν, πια, σε ποσοστό 87% πολύ ή αρκετά πρόθυμοι να φορέσουν μάσκα, υπάρχει και μια μειοψηφία αρνητών της.
Υπάρχει ιατρικό όφελος;
Τα περισσότερα δεδομένα σχετικά με την αποτελεσματικότητα της μάσκας προέρχονται από μελέτες για ιούς της γρίπης, και όχι για κορονοϊούς. Δείχνουν ότι οι μάσκες προσώπου μειώνουν τις λοιμώξεις από τη γρίπη, προστατεύοντας τόσο τον χρήστη όσο και τα άτομα που βρίσκονται κοντά του, αλλά μόνο σε ποσοστό περίπου «10% – 20 %», λέει ο Πολ Χάντερ, καθηγητής Ιατρικής στο Πανεπιστήμιο της Ανατολικής Αγγλίας.
Αυτό σημαίνει ότι, αν συνεχίσουμε να φοράμε μάσκες μετά την πανδημία με τον ίδιο ρυθμό που το κάνουμε τώρα, θα μειώσουμε τον αριθμό των κρουσμάτων κάποιας ασθένειας, αλλά όχι σε μεγάλο ποσοστό: «Τα καλύμματα προσώπου δεν θα σας προστατεύσουν εντελώς, αλλά θα έχουν κάποια αξία», λέει στην Telegraph ο βρετανός καθηγητής και προσθέτει ότι μελέτες που έγιναν κατά τους πρώτους μήνες της πανδημίας δείχνουν μια παρόμοια εικόνα και για την Covid-19.
Η τελευταία γρίπη, εξάλλου, ήταν πολύ πιο ήπια από ό,τι συνήθως: ο Χόλγκερ Ράμπεναου, από το Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο της Φρανκφούρτης, δήλωσε ότι η σεζόν της γρίπης στην Ευρώπη «τελείωσε νωρίτερα» το 2020, με μόλις 4.000 ασθενείς να είναι σε εντατικές τον Μάιο (όταν τελειώνει συνήθως η επιδημία της γρίπης στο Βόρειο Ημισφαίριο), περίπου το ήμισυ δηλαδή του αριθμού των δύο προηγούμενων σεζόν, σύμφωνα με στοιχεία 11 ευρωπαϊκών χωρών.
Ορισμένοι υποστηρικτές της μάσκας έχουν συνδέσει τα χαμηλότερα ποσοστά ασθένειας και θανάτου με την ευρεία χρήση μάσκας προσώπου σε ολόκληρη την ευρωπαϊκή ήπειρο, αλλά ο καθηγητής Χάντερ υποστηρίζει ότι υπεύθυνη ήταν «σχεδόν σίγουρα» η κοινωνική αποστασιοποίηση.
«Η εποχική γρίπη έχει χαμηλότερο δείκτη R [αναπαραγωγής κρουσμάτων] από την Covid, οπότε οτιδήποτε μειώνει το R λειτουργεί πολύ καλύτερα για τη γρίπη από ό,τι στην Covid», εξηγεί και προσθέτει: «Γι’ αυτό δεν είδαμε πολλά κρούσματα γρίπης φέτος, και γι’ αυτό οι Αυστραλοί και οι Νοτιοαμερικανοί δεν είχαν πολλή γρίπη κατά το δικό μας καλοκαίρι – δικό τους χειμώνα».
Τι πιστεύουν οι επιστήμονες;
Οι ειδικοί είναι διχασμένοι σχετικά με το εάν οι μάσκες προσώπου είναι καλή ιδέα εκτός πανδημίας. Εκτός από τον καθηγητή Βαν Ταμ, υπέρ τους είναι και ο δρ Τομ Φρίντμαν, πρώην διευθυντής των Κέντρων Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων στις ΗΠΑ επί Ομπάμα, ο οποίος δήλωσε στο CNBC: «Νομίζω ότι χρειαζόμαστε μια νέα κουλτούρα μάσκας, τουλάχιστον κάθε φορά που κάποιος δεν αισθάνεται καλά, και νομίζω ότι οι μάσκες θα είναι in και οι χειραψίες out επ’ αόριστον στο μέλλον».
Αντίθετα, ο Χάντερ θεωρεί τις μάσκες σε μεγάλο βαθμό περιττές εκτός πανδημίας: «Αν πέρναγε στην κουλτούρα μας και οι άνθρωποι ένιωθαν πιο άνετα να φορούν μάσκα, θα χαιρόμουν γιατί θα ήταν επιλογή τους. Προσωπικά, δεν μπορώ να δω τον εαυτό μου να το κάνει γιατί δεν νομίζω ότι είναι τόσο απαραίτητο».
Ο βρετανός καθηγητής πιστεύει ότι «εξαρτάται πραγματικά από το τι κυκλοφορεί. Εάν έχουμε μια ιδιαίτερα κακή σεζόν γρίπης, τότε ίσως έχει κάποια αξία. Και κάναμε πολύ καλά που δεν φορούσαμε μάσκες για το μεγαλύτερο μέρος του περασμένου αιώνα, με εξαίρεση την ισπανική γρίπη».
Ορισμένοι, εξάλλου, επισημαίνουν ότι η καθολική χρήση μάσκας προσώπου θα οδηγούσε επιπλέον σε περισσότερα απορρίμματα και πλαστικά μιας χρήσης.