Πριν από 200 και περισσότερα χρόνια, ο βρετανός γιατρός Τζέιμς Πάρκινσον περιέγραφε την «παράλυση που τρέμει», έχοντας παρατηρήσει έξι ασθενείς, ως εξής: «Ξεκινά με μια ελαφριά αίσθηση αδυναμίας και κάποιο ενοχλητικό τρέμουλο σε ένα από τα χέρια. Η κατάσταση επιδεινώνεται σιγά σιγά, σε σημείο που οι τρόμοι γίνονται πιο συχνοί. Απλές ενέργειες, όπως το περπάτημα και το φαγητό, απαιτούν βοήθεια. Μετά από αρκετά χρόνια ο ασθενής χάνει κάθε έλεγχο των μυών και χρειάζεται 24ωρη φροντίδα».
Δύο αιώνες αργότερα, γράφει η Washington Post, η νόσος που πήρε το όνομα αυτού του γιατρού μένει ακόμη χωρίς θεραπεία, ενώ ή επιστήμη εξακολουθεί να «παλεύει» να προσδιορίσει τα ακριβή αίτιά της.
«Κανείς δεν γνωρίζει πραγματικά τι προκαλεί τη νόσο του Πάρκινσον, εκτός από ότι 10%-20% είναι γενετικό. Και αυτή τη στιγμή οι μόνες θεραπείες που έχουμε είναι συμπτωματικές. Δεν έχουμε τίποτα που να επιβραδύνει την εξέλιξη» δηλώνει στην Post ο Τέντ Ντόσον, καθηγητής νευρολογίας στην Ιατρική Σχολή του Johns Hopkins.
Ο Ντόσον ερευνά εδώ και πολλά χρόνια τη νόσο του Πάρκινσον και σύμφωνα με όσα αναφέρει το δημοσίευμα, έχει εντοπίσει αυξανόμενες ενδείξεις για σύνδεση της ασθένειας με όσα… διαδραματίζονται στο έντερο.
Πρώτα στο έντερο;
Με βάση αυτές τις ενδείξεις αναπτύχθηκε η επιστημονική υπόθεση «έντερο πρώτα», η οποία εντοπίζει την αρχική εκδήλωση της Πάρκινσον πρώτα στο έντερο και μετά στον εγκέφαλο!
Η υπόθεση αυτή συσχετίζει την εμφάνιση της νόσου με την ύπαρξη μη φυσιολογικών πρωτεϊνών στα νεύρα του γαστρεντερικού σωλήνα. Οι φυσιολογικές πρωτεΐνες σχηματίζονται με συγκεκριμένο τρόπο, κάτι που δεν επιτυγχάνεται πάντα. Οι λανθασμένα σχηματισμένες πρωτεΐνες συσσωρεύονται σε μεγάλες, τοξικές συστάδες, που διαταράσσουν τη λειτουργία των νευρικών κυττάρων. Οι επιστήμονες έχουν εντοπίσει (μετά θάνατον) αυτές τις πρωτεΐνες σε εγκεφάλου ασθενών με Πάρκινσον, καθώς και με Αλτσχάιμερ.
«Σύμφωνα με την υπόθεση, η λάθος πρωτεΐνη ξεκινά από τα νεύρα του τοιχώματος του εντέρου και ανεβαίνει στον εγκέφαλο, προκαλώντας εκείνες τις παθολογικές αλλαγές που οδηγούν στη νόσο του Πάρκινσον» εξηγεί στη Washington Post ο Pankaj J. Pasricha, γαστρεντερολόγος και διευθυντής Παθολογίας στην κλινική Mayo. «Αν μπορούμε να αποδείξουμε ότι η ασθένεια εξελίσσεται από το έντερο προς τον εγκέφαλο, τότε μπορούμε να αρχίσουμε να σκεφτόμαστε έγκαιρη πρόληψη» προσθέτει.
Οι γαστρεντερικοί παράγοντες κινδύνου
Η αλληλεπίδραση της νόσου του Πάρκινσον με το γαστρεντερικό σύστημα είναι γνωστή: Η δυσκοιλιότητα θεωρείται παράγοντας κινδύνου για τη νόσο και ένα από τα πιο συχνά μη κινητικά συμπτώματα, που επηρεάζει έως και τα δύο τρίτα των ασθενών, σύμφωνα με μελέτη που δημοσίευσε το Nature. Ο ίδιος ο Πάρκινσον, γράφει η Post, στην πρώτη περιγραφή της νόσου έγραφε ότι «το έντερο του ασθενούς συχνά απαιτεί διεγερτικά φάρμακα πολύ μεγάλης ισχύος».
Μια μετα-ανάλυση τεσσάρων πληθυσμιακών μελετών, που δημοσιεύθηκε το 2019 στο επιστημονικό περιοδικό Digestive and Liver Disease, διαπίστωσε ότι οι ασθενείς με ιδιοπαθείς φλεγμονώδεις νόσους του εντέρου (ανάμεσά τους νόσο του Crohn και ελκώδη κολίτιδα) έχουν 46% μεγαλύτερη πιθανότητα να αναπτύξουν νόσο του Πάρκινσον, ενώ όσοι λαμβάνουν θεραπεία για αυτές τις παθήσεις μειώνουν τον κίνδυνο για Πάρκινσον κατά 78%. Εντοπίστηκε μάλιστα και μια κοινή γενετική μετάλλαξη στους ασθενείς με ιδιοπαθείς φλεγμονώδεις νόσους του εντέρου και σε πάσχοντες από νόσο του Πάρκινσον.
Τον Αύγουστο, ο Pasricha και οι συνεργάτες του δημοσίευσαν στο διεθνές περιοδικό Γαστρεντερολογίας Gut μελέτη που δείχνει ότι η δυσκοιλιότητα, η δυσφαγία (δυσκολία στην κατάποση), η γαστροπάρεση (καθυστερημένη κένωση του στομάχου) και το σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου (χωρίς διάρροια) συχνά προϋπάρχουν στους ασθενείς με Πάρκινσον. Η μελέτη βασίστηκε στην ανάλυση δεδομένων από 24.624 ασθενείς.
«Συμπτώματα που σχετίζονται με το έντερο, όπως η δυσκοιλιότητα και η δυσφαγία, μπορεί να εμφανιστούν χρόνια πριν ο ασθενής εκδηλώσει τυπικά σημεία της Πάρκινσον, όπως τρόμο, δυσκαμψία και δυσκολία στο περπάτημα. Αν αυτό σημαίνει ότι η νόσος είναι εκεί πολλά χρόνια πριν διαγνωστεί, τότε ίσως θα πρέπει να αναθεωρηθούν πολλά, ακόμη και ο ίδιος ο ορισμός της νόσου του Πάρκινσον» επισημαίνει στη Washington Post η Nabila Dahodwala, διευθύντρια του Κέντρου Αριστείας του Ιδρύματος Πάρκινσον στο Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνια.
Διείσδυση στον εγκέφαλο από μέσα προς τα έξω
Η υπόθεση «έντερο πρώτα» διατυπώθηκε αρχικά το 2003 από τον γερμανό ανατόμο Heiko Braak, ο οποίος εξέτασε τον εγκέφαλο ασθενών εστιάζοντας στη λανθασμένα σχηματισμένη πρωτεΐνη με την ονομασία άλφα-συνουκλεΐνη. Η συγκεκριμένη πρωτεΐνη αποτελεί «σήμα κατατεθέν» της νόσου του Πάρκινσον.
Σύμφωνα με τα ιατροδικαστικά ευρήματα του Braak, τα οποία δημοσιεύθηκαν στο περιοδικό Cell and Tissue Research, ασθενείς με σοβαρή ασθένεια (με κινητικά προβλήματα και άνοια) είχαν λάθος άλφα-συνουκλεΐνη σε ολόκληρο τον εγκέφαλο. Οσοι έπασχαν από Πάρκινσον σε πρώιμο στάδιο είχαν την πρωτεΐνη μόνο στο κατώτερο εγκεφαλικό στέλεχος. Ασθενείς με μέτριου βαθμού Πάρκινσον είχαν μη φυσιολογική άλφα-συνουκλεΐνη σε όλο το εγκεφαλικό στέλεχος και στον μεσαίο εγκέφαλο, αλλά όχι στον πιο εξωτερικό εγκεφαλικό φλοιό.
Με βάση τα παραπάνω, ο Braak υπέθεσε πως η νόσος του Πάρκινσον εξελίσσεται διεισδύοντας στον εγκέφαλο από μέσα προς τα έξω.
Πώς οι λάθος πρωτεΐνες φθάνουν από το έντερο στον εγκέφαλο
Ο πυθμένας του εγκεφαλικού στελέχους μπορεί να εντοπιστεί μέσω μιας νευρικής οδού προς το πεπτικό σύστημα, έτσι ο Braak αποφάσισε να κοιτάξει εκεί. Βρήκε συστάδες άλφα-συνουκλεΐνης στο στομαχικό τοίχωμα όλων των ασθενών με Πάρκινσον, αλλά σε κανέναν από την ομάδα ελέγχου!
«Οταν διατυπώθηκε για πρώτη φορά, η υπόθεση Braak ήταν αρκετά αμφιλεγόμενη. Σήμερα όμως οι ενδείξεις έχουν πολλαπλασιαστεί» τονίζει ο Ντόσον στη Washington Post.
Μια σειρά από ιατροδικαστικές μελέτες επιβεβαίωσαν τα ευρήματα του Braak. Η μεγαλύτερη από αυτές περιελάμβανε 46 ασθενείς με Πάρκινσον και 340 άτομα στην ομάδα ελέγχου. Συσσωματώσεις άλφα-συνουκλεΐνης βρέθηκαν στον πεπτικό σωλήνα των 41 από τους 46 αλλά σε κανέναν από την ομάδα ελέγχου.
Το 2016, η επιθεώρηση Annals of Neurology δημοσίευσε ανάλυση ιστών από τη γαστρεντερική οδό 39 ατόμων που αργότερα διαγνώστηκαν με νόσο του Πάρκινσον. Οι 22 από αυτούς είχαν μη φυσιολογική άλφα-συνουκλεΐνη στο γαστρεντερικό τους σύστημα, έως και 20 χρόνια πριν από τη διάγνωση της Πάρκινσον!
Επίσης, το 2019, ο Ντόσον και οι συνάδελφοί του απέδειξαν το ταξίδι της προβληματικής πρωτεΐνης από το έντερο στον εγκέφαλο. Εκαναν ένεση με τη μη φυσιολογική άλφα-συνουκλεΐνη στο στομάχι και στο λεπτό έντερο υγιών ποντικών και μετά από έναν μήνα παρατήρησαν ότι είχε συσσωρευθεί στο κάτω μέρος του εγκεφαλικού στελέχους.
Σε 10 μήνες, συστάδες άλφα-συνουκλεΐνης είχαν γεμίσει τον εγκέφαλο των πειραματόζωων. Τα ποντίκια εμφάνισαν ενδεικτικά σημάδια της νόσου του Πάρκινσον, συμπεριλαμβανομένων των κινητικών συμπτωμάτων και της γνωστικής έκπτωσης.
Η αποκοπή του νεύρου που χρησιμεύει ως οδός μεταξύ του εντέρου και του εγκεφάλου, και το οποίο ονομάζεται πνευμονογαστρικό νεύρο, φάνηκε ότι μπορούσε να αναστρέψει την εκφύλιση του εγκεφάλου.
Πώς «χαλάει» μια πρωτεΐνη
Οι επιστήμονες έχουν ακόμη πολλά ερωτήματα. Πώς σχηματίζεται αυτή η παθολογική άλφα-συνουκλεΐνη στο έντερο αρχικά; Εμπλέκεται το μικροβίωμα; Ή μήπως σχετίζεται με έκθεση σε τοξίνες;
Ο Braak αρχικά πίστευε ότι κάποιο είδος παθογόνου, όπως ένας ιός, θα μπορούσε ενδεχομένως να προκαλέσει αλυσιδωτό λάθος σχηματισμό πρωτεϊνών. Αλλοι ειδικοί υποπτεύονται ότι η νόσος του Πάρκινσον ξεκινά με μια ανισορροπία στο φυσιολογικό μικροβίωμα του εντέρου.
Οπως και να έχει, αν το μυστήριο της έναρξης της νόσου λυθεί μέσω του εντέρου, η επιστήμη θα μπορεί να προτείνει παρεμβάσεις πρόληψης και έγκαιρης αντιμετώπισης για μια νόσο που εδώ και 200-τόσα χρόνια παραμένει μυστήριο.
Τι ξέρουμε για τη νόσο
Η νόσος του Πάρκινσον είναι ένα συχνό νευροεκφυλιστικό νόσημα που επηρεάζει γενικά ανθρώπους μέσης και τρίτης ηλικίας, αλλά υπάρχουν και νεανικές μορφές, κατά κανόνα με γενετικό υπόβαθρο.
Η Πάρκινσον εκφυλίζει ή καταστρέφει νευρώνες της μέλαινας ουσίας του εγκεφάλου οι οποίοι παράγουν τη ντοπαμίνη. Η ντοπαμίνη είναι νευροδιαβιβαστής και η έλλειψή της προκαλεί ακανόνιστη εγκεφαλική δραστηριότητα.
Σύμφωνα με στοιχεία της Α’ Νευρολογικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Αθηνών, η νόσος Πάρκινσον εκδηλώνεται με τρόμο (τρέμουλο, συχνότερα στα χέρια και στο κεφάλι, κάτι που σε αρκετές περιπτώσεις αποτελεί και το πρώτο σημάδι της νόσου), δυσκαμψία και βραδυκινησία, αλλά και με διαταραχές του ύπνου και του αυτόνομου νευρικού συστήματος, κατάθλιψη, άγχος και υποσμία.
Η νόσος Πάρκινσον είναι κατά περίπου 85% σποραδική, δηλαδή δεν συνδέεται με οικογενειακό ιστορικό.
Προς το παρόν, οι διαθέσιμες θεραπείες –που βασίζονται κυρίως στην αναπλήρωση του ελλείμματος ντοπαμίνης– μπορούν να αντιμετωπίσουν τη νόσο μόνο συμπτωματικά και όχι να την αναστρέψουν.