Μετά την πτώση του καθεστώτος Ασαντ στη Συρία, θα μπορούσε, επιτέλους, να αρχίσει να παραπαίει και ένα άλλο καταπιεστικό και βάναυσο καθεστώς της Μέσης Ανατολής, το πιο ισχυρό από όλα: η ιρανική θεοκρατία. Στην υπόθεση προβαίνει ένας κατεξοχήν ειδικός στη Μέση Ανατολή, ο Τόμας Φρίντμαν. Ο βραβευμένος τρεις φορές με Πούλιτζερ δημοσιογράφος των New York Times δεν είναι ο μόνος που πιστεύει ότι το τέλος του καθεστώτος στη Συρία είναι ένα κοσμοϊστορικό γεγονός με πιθανές αλυσιδωτές επιπτώσεις σε ολόκληρη την περιοχή.
Η δυναστεία Ασαντ ήταν από τις μακροβιότερες της Μέσης Ανατολής και αποτελούσε έναν από τους πυλώνες του λεγόμενου Αξονα της Αντίστασης, όπως η ιρανική προπαγάνδα ορίζει τις αντι-ισραηλινές και αντιδυτικές δυνάμεις που ελέγχονται από την Τεχεράνη (Χεζμπολάχ, Χαμάς, Χούθι, σιιτικές πολιτοφυλακές στο Ιράκ και αλλού).
Με την πτώση του Ασαντ το Ιράν χάνει κάτι περισσότερο από έναν στρατηγικό σύμμαχο. Χάνει επίσης τη σύνδεση με τον Λίβανο και τη Μεσόγειο και, κυρίως, χάνει μια «ασπίδα» που το προφύλασσε από το Ισραήλ: η Συρία και η Χεζμπολάχ αποτελούσαν τα προκεχωρημένα φυλάκια της Τεχεράνης, τώρα όμως το Ιράν είναι ξαφνικά ακάλυπτο. Βρίσκεται στην πρώτη γραμμή απέναντι σε ένα Ισραήλ, για τη στρατιωτική ανωτερότητα του οποίους δεν αμφιβάλλει κανείς.
Θα μπορούσε αυτή η έμμεση ήττα του σιιτικού καθεστώτος της Τεχεράνης να είναι το σοκ που θα πλήξει την αξιοπιστία του ανώτατου ηγέτη της χώρας, αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ; Αποδεικνύει η πτώση του Ασαντ ότι η στρατηγική του ήταν αποτυχημένη; Θα μπορούσε κάποιος από το στενό του περιβάλλον να του καταλογίσει ευθύνες;
«Η πρόβλεψη ή η προφητεία ή η ελπίδα του Φρίντμαν πρέπει να εξεταστεί με προσοχή» γράφει στην Corriere della Sera ο Φεντερίκο Ραμπίνι, ένας από τους πιο γνωστούς ιταλούς αρθρογράφους. «Πάρα πολλές φορές έχουμε ανακοινώσει το τέλος του ιρανικού καθεστώτος, ιδιαίτερα ενόψει των μαζικών διαμαρτυριών της κοινωνίας των πολιτών του. Επέζησε από διαδοχικά κύματα διαδηλώσεων, τα οποία στη Δύση είχαν χαρακτηριστεί ως αποσταθεροποιητικά για τους αγιατολάδες […] Εμείς οι Δυτικοί συχνά υπερεκτιμούσαμε τις δυνάμεις της αντιπολίτευσης –στην πραγματικότητα ανοργάνωτες και ακέφαλες– και υποτιμούσαμε την ανθεκτικότητα του καθεστώτος» υπενθυμίζει ο Ραμπίνι. Ωστόσο, όπως απέδειξαν οι ραγδαίες εξελίξεις της προηγούμενης εβδομάδας, «τα καθεστώτα μοιάζουν ακλόνητα, έως τη στιγμή που καταρρέουν».
Τι θα μπορούσε, λοιπόν, να συμβεί στο Ιράν; Ο Ραμπίνι κάνει λόγο για μια «εσωτερική μετάβαση» στο πλαίσιο της οποίας η παλιά χομεϊνιστική φρουρά αποσύρεται με στόχο, όχι την εγκαθίδρυση της δημοκρατίας στην Τεχεράνη, αλλά τον εκσυγχρονισμό της ισλαμιστικής διακυβέρνησης. «Είναι ένα σενάριο “σαουδαραβικού τύπου”, με την έννοια ότι θα έφερνε στην εξουσία μια νέα γενιά, όχι μεν φιλελεύθερη και δημοκρατική, αλλά πιο σύγχρονη, πιο αποτελεσματική και λίγο πιο κοσμική. Ισως αναδεικνύοντας μια νέα άρχουσα τάξη από τους κόλπους του στρατού […]
»Το σοκ της απώλειας της Συρίας θα μπορούσε να είναι το πρόσχημα για μια εσωτερική διευθέτηση μεταξύ φατριών του σιιτικού καθεστώτος, με την ανάδειξη μιας παράταξης που θα θέλει να απαλλάξει το Ιράν από την οικονομική στασιμότητα και τις στρατιωτικές ταπεινώσεις» συνοψίζει ο αρθρογράφος της Corriere della Sera και συγγραφέας, μεταξύ άλλων, του βιβλίου «Η Νέα Αραβική Αυτοκρατορία», που κυκλοφόρησε φέτος.
Στις αντιπαραθέσεις και στις συγκρούσεις μεταξύ των διάφορων ομάδων στα ηγετικά κλιμάκια του ιρανικού καθεστώτος εκφράζονται δύο επιλογές πολύ διαφορετικές μεταξύ τους όσον αφορά τη στρατηγική που θα εφαρμόσει το Ιράν ενόψει ραγδαίων εξελίξεων. Η Τεχεράνη, γνωρίζοντας ότι βρίσκεται με την πλάτη στον τοίχο, θα μπορούσε να επιλέξει να επιταχύνει το πυρηνικό της πρόγραμμα, και υπάρχουν ήδη ενδείξεις ότι κινείται προς αυτή την κατεύθυνση.
Ομως οι αγιατολάδες θα μπορούσαν επίσης να «προσποιηθούν» ότι επιταχύνουν το πυρηνικό τους πρόγραμμα, ώστε στη συνέχεια να διαπραγματευτούν μια συμφωνία με τον Ντόναλντ Τραμπ και να βγουν, έτσι, από το αδιέξοδο μέσω της απόψυξης των σχέσεων με τον Μεγάλο Σατανά. Οπως θυμίζει ο Ραμπίνι, δεν θα ήταν η πρώτη φορά που οι αγιατολάδες θα τα έβρισκαν με έναν δεξιό αμερικανό πρόεδρο: η Κρίση των Ομήρων στην Τεχεράνη ξέσπασε τον Νοέμβριο του 1979, όταν τα ηνία των ΗΠΑ κρατούσε ο Δημοκρατικός Τζίμι Κάρτερ, και τερματίστηκε έπειτα από 444 ημέρες, στις 20 Ιανουαρίου 1981, ημέρα ορκωμοσίας του Ρεπουμπλικανού Ρόναλντ Ρέιγκαν.
Ωστόσο κανείς δεν γνωρίζει ποιες θα είναι οι εξελίξεις στην ίδια τη Συρία, οπότε τα όποια συμπεράσματα για το Ιράν είναι πρόωρα. Γνωρίζουμε ότι η ηγεμονική δύναμη στη Δαμασκό είναι η ισλαμιστική οργάνωση Χαγιάτ Ταχρίρ αλ-Σαμ (HTS) του Αμπού Μοχάμεντ Αλ Τζολάνι, από τις τάξεις της οποίας επιλέχτηκε και ο νέος πρωθυπουργός της χώρας Μοχάμεντ αλ Μπασίρ.
Ομως στην πτώση του καθεστώτος Ασαντ συνέβαλαν σημαντικά και άλλες οργανώσεις, με κάποιες από αυτές να είναι αντίπαλες. Επιπλέον, καθεμία από τις παρατάξεις θα μπορούσε να αναζητήσει βοήθεια στο εξωτερικό, ακόμα και βάζοντας ξανά στο παιχνίδι τόσο την Τεχεράνη όσο και τη Μόσχα. Αλλωστε στη Συρία υπάρχουν σίγουρα απομεινάρια της Χεζμπολάχ, ενώ η Ρωσία εξακολουθεί να διατηρεί τις βάσεις της (μία ναυτική και μία αεροπορική) στη χώρα.
Υπάρχει, φυσικά, και το Ισραήλ, το οποίο διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο στην πτώση του Ασαντ, αποκεφαλίζοντας και αποδυναμώνοντας τη Χεζμπολάχ στον Λίβανο και πλήττοντας το Ιράν στην επικράτειά του. Τώρα ο Μπενιαμίν Νετανιάχου εκμεταλλεύεται αυτή την επιτυχία, ανακοινώνοντας ότι η παρουσία ισραηλινών δυνάμεων στην ουδέτερη ζώνη στα Υψίπεδα του Γκολάν, όπου εισέβαλαν μετά την πτώση του Ασαντ, θα μπορούσε να γίνει μόνιμη.
Οσον αφορά το Ισραήλ, ένα ξεκάθαρο μήνυμα έστειλε πρόσφατα και ο πρώην και επόμενος πρόεδρος των ΗΠΑ: σε πρόσφατη συνέντευξή του είπε ότι επιθυμεί τη σύναψη μιας ειρηνευτικής συμφωνίας για τη Γάζα, αλλά θεωρεί πως το Ισραήλ πρέπει πρώτα να νικήσει ολοκληρωτικά τη Χαμάς. Μάλιστα, ο Τραμπ κατήγγειλε όλους εκείνους που έχουν ήδη ξεχάσει τις σφαγές της 7ης Οκτωβρίου του 2023, συγκρίνοντάς τους με τους αρνητές του Ολοκαυτώματος.
Οπως σημειώνει ο Φεντερίκο Ραμπίνι, οι απόψεις του αμερικανού προέδρου δεν προκαλούν εντύπωση, αλλά επιβεβαιώνουν την ισχυρή θέση στην οποία βρίσκεται στην παρούσα φάση ο ισραηλινός πρωθυπουργός.